ΠΗΓΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΚΗΔΕΙΑ όταν ήμουν 7 χρονών. Ο παππούς Γιώργος πέθανε στον ύπνο του στα 82 από ανακοπή, έχοντας φάει 3 φέτες ψωμί με αγελαδινό βούτυρο για βραδινό. Θυμάμαι μόνο αποσπασματικές εικόνες όπως τους καθρέφτες καλυμμένους με μαύρο πανί, το πόσο μικρό έμοιαζε το σαλόνι ξαφνικά με το φέρετρο του παππού μες τη μέση, το ότι με ανάγκασε η μαμά μου να φιλήσω το μέτωπο του παππού.
Πολλά χρόνια αργότερα συνειδητοποίησα το δώρο που έκαναν οι γονείς μου σε εμένα και την αδερφή μου συμπεριλαμβάνοντας μας στα μυστήρια του θανάτου, όχι με τη θρησκευτική έννοια αλλά με αυτήν της εμπειρίας της ζωής. Μας δίδαξαν με τόλμη τα βιολογικά γεγονότα από την αρχή μέχρι το τέλος, χωρίς περιστροφές. Ο θάνατος δεν είναι μια στιγμή αλλά διαδικασία συνδεδεμένη με τη ζωή. Οι φυσικές διαδικασίες της φθοράς και της αποσύνθεσης δεν ήταν αποκρουστικές. Οι ρυτίδες των παππούδων ήταν από την πολλή προσπάθεια και το αργό τους βήμα που μας ενοχλούσε ήταν από την πολλή ζωή. Ήμασταν κι εμείς κι αυτοί τυχεροί. Τα γηρατειά δεν είναι αυτονόητα.
Στη χώρα που φάγαμε τα νιάτα μας σε γάμους και βαφτίσια ας προσθέσουμε και τις κηδείες, την αρχαιότερη τελετουργία του ανθρώπινου είδους.
Μεγαλώνοντας, συνειδητοποιώ συνεχώς ότι αυτές μου οι εμπειρίες δεν είναι κοινό κτήμα της γενιάς μου. Ελάχιστοι έχουν δει πτώμα κι ακόμα λιγότεροι έχουν συμμετάσχει στην τελετουργία του αποχαιρετισμού. Οι γονείς δεν απάντησαν στις ερωτήσεις για το θάνατο και τα παιδιά δεν είχαν θέση στις κηδείες. Λες και η εικόνα του θανάτου θα μόλυνε την παιδικότητα. Φυσικά, όπως οτιδήποτε κρύβεται κάτω απ' το χαλί, έτσι και η αγριότητα του θανάτου έχει κακοφορμίσει.
Τα τελευταία 100 χρόνια το δράμα του θανάτου και των γηρατειών εξελίσσεται στα σύγχρονα νοσοκομεία/γηροκομεία και δεν αποτελεί μία κοινωνική δοκιμασία αλλά μία προσωπική υπόθεση. Το παράδειγμα του ορμητικού καλπασμού του κορωνοϊού στην Ιταλία, σε αυτήν την πρωτόγνωρη εμπειρία κοινωνικού θανάτου, επιβεβαιώνει πόσο ανοχύρωτοι είμαστε όλοι μπροστά στην ιδέα της θνητότητας μας σε καιρούς ειρήνης. Μαζικοί θάνατοι σε στοιβαγμένα νοσοκομεία, πτώματα κλεισμένα σε διαμερίσματα μαζί με τους ζωντανούς. Ο ψευδής διαχωρισμός είχε πια τελειώσει. Οι νεκροί νίκησαν τους ζωντανούς. Αυτοί, που εκπροσωπούν το μη μόνιμο, οι εξορθολογισμένοι που δεν χρήζουν συναισθημάτων. Αυτοί που τόσο καλά προσπαθήσαμε να κρύψουμε και να ξεχάσουμε ήταν τόσο κοντά μας πια που ούτε 2 μέτρα απόσταση δε μπορούσαν να μας προστατέψουν.
Κανείς δε θέλει να ακούσει για το θάνατο. Ξέρω όμως πολύ καλά ότι μέσα στην παλαβομάρα της νιότης και της αψήφιστης κατασπατάλησης χρόνου, μου φάνηκε πολύ χρήσιμη η γνώση του θανάτου. Να μην παρεξηγούμαστε, όλα τα έκανα λάθος, αλλά ήξερα τι ρισκάρω. Κι ήμουν αρκετά βλάκας και ματαιόδοξη για να το κάνω. Για μια γενιά που δεν έζησε μαζικές απειλές της ζωής, αυτή η γνώση ήταν μοναδικό εφόδιο που με προφύλαξε από πολλά και με έριξε σε άλλα τόσα. Είναι ο θάνατος που με έκανε να αγαπήσω τους ανθρώπους μου βαθύτερα. Η θνητότητα μας δεν είναι κάτι άσχημο που έπρεπε να κρυφτεί. αλλά κάτι εγγενές που οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και να το απολαύσουμε καθώς μας καταπίνει αργά γιατί κανείς μας δεν ξέρει πόσο χρόνο έχει με τον άλλο.
Ο παππούς Γιώργος πάντα μας έλεγε ότι ο φόβος είναι θάνατος. Είχε πολεμήσει για 8 χρόνια σε δύο πολέμους και γύρισε με τα πόδια και από τους δύο. Επέζησε την κατοχή στη Θεσσαλονίκη και είδε τους Εβραίους της πόλης να φεύγουν και να μην ξαναγυρνάν. Είδε τους γονείς του να πεθαίνουν μέσα στο σπίτι του όπως και μερικά από τα παιδιά του. Αν έπεφτε μπουκιά ψωμί στο πάτωμα, την φιλούσε πριν την πετάξει στα σκουπίδια. Χόρευε εξαιρετικά βαλς και πίστευε στους εξωγήινους.
Δε μπορώ να φανταστώ τον επικήδειο της γενιάς μου. Κανείς δε γνωρίζει τι θα έρθει κι αυτό είναι που έχει σημασία. Στη χώρα που φάγαμε τα νιάτα μας σε γάμους και βαφτίσια ας προσθέσουμε και τις κηδείες, την αρχαιότερη τελετουργία του ανθρώπινου είδους. Μέχρι να λύσουμε το ζήτημα του θανάτου μας άλλωστε, δε μπορούμε να ξεκινήσουμε να ζούμε.
