Κάτω από τον Τροπικό του Καρκίνου βρίσκεται η χώρα με τους πιο γελαστούς ανθρώπους στον κόσμο. Στο πρώτο μου ταξίδι στην Κούβα, λίγο πριν από το 2000, που γίνεται με την ευκαιρία της Ελληνικής Πολιτιστικής Εβδομάδας, γνωρίζω την κόρη του Τσε Γκεβάρα, την Αλέιδα, που μιλά στην εκπομπή μου «Άνθρωποι» της ΕΡΤ για τη χώρα της, τον πατέρα της αλλά και για τους Έλληνες.
Για την παιδίατρο Αλέιδα Γκεβάρα και τη δράση της έχω διαβάσει ήδη πολλά. Συναντώ μια ευγενέστατη και χαμογελαστή γυναίκα που με υποδέχεται εγκάρδια στα γραφεία του Κέντρου Μελετών Τσε Γκεβάρα και μου προσφέρει η ίδια καφέ και κουλουράκια. Μαζί της εκείνη την πρώτη φορά γνωρίζω και τον αδελφό της Καμίλο, που είναι δικηγόρος και μοιάζει πολύ στον Τσε.
Η Αλέιδα, ο Καμίλο και τα αδέλφια τους, ο Ερνέστο, που είναι μηχανικός μοτοσικλετών και ιδιοκτήτης του La Poderosa Tours, και η κτηνίατρος Σέλια, στηρίζουν αυτό το Κέντρο στην Αβάνα, που εκδίδει και διαδίδει σε όλο τον κόσμο το έργο του Τσε.
Η συνομιλήτριά μου με κάνει να αισθάνομαι άνετα από το πρώτο λεπτό. Καθόμαστε γύρω από το μεγάλο ξύλινο τραπέζι, με τις κάμερες απέναντί μας. Η συνέντευξη που προβλήθηκε στην τηλεόραση λίγες μέρες μετά είχε διάρκεια δέκα λεπτά. Οι τρεις μας συζητήσαμε περίπου δύο ώρες.
Ρώτησα τον Φιντέλ για το αν πράγματι υπήρχε κόντρα με τον μπαμπά. Μου είπε κατευθείαν ότι τον εμπιστευόταν πλήρως αλλά και ότι υπήρχαν φορές που ο Τσε αυτοσχεδίαζε επικίνδυνα και δεν τον άκουγε. Όπως κάποτε που ο Φιντέλ γνώριζε πως επρόκειτο να συλληφθούν και είχε πει σε όλους να μη μιλήσουν για τις πολιτικές τους απόψεις σε κανέναν, ό,τι κι αν συμβεί. Ο Τσε όχι μόνο δεν υπάκουσε αλλά ξεκίνησε μέσα στη φυλακή να... στρατολογεί τους δεσμοφύλακες! Έτσι ήταν ο μπαμπάς, δεν μπορούσε να πει ψέματα.
Ήθελα πολύ να τους ρωτήσω πράγματα, απ' αυτά που δεν θα χωρούσαν σε μια συνέντευξη στην ΕΡΤ, π.χ. για την πραγματική σχέση του Κάστρο με τον Τσε.
Τη ρωτάω αν έψαξε ποτέ την αλήθεια και τους μύθους γύρω από τις πολυσυζητημένες διαφωνίες τους. Απαντάει χαμογελώντας: «Βέβαια και το έψαξα. Με απασχολούσε κι εμένα. Ρώτησα τον Φιντέλ για το αν πράγματι υπήρχε κόντρα με τον μπαμπά. Μου είπε κατευθείαν ότι τον εμπιστευόταν πλήρως αλλά και ότι υπήρχαν φορές που ο Τσε αυτοσχεδίαζε επικίνδυνα και δεν τον άκουγε. Όπως κάποτε που ο Φιντέλ γνώριζε πως επρόκειτο να συλληφθούν και είχε πει σε όλους να μη μιλήσουν για τις πολιτικές τους απόψεις σε κανέναν, ό,τι κι αν συμβεί. Ο Τσε όχι μόνο δεν υπάκουσε αλλά ξεκίνησε μέσα στη φυλακή να... στρατολογεί τους δεσμοφύλακες! Έτσι ήταν ο μπαμπάς, δεν μπορούσε να πει ψέματα. Του στοίχιζε βέβαια πάντα, και μάλιστα τότε, σ' εκείνη την περίπτωση, όλοι τους αποφυλακίστηκαν, εκτός από εκείνον. Η αστυνομία είπε πως είναι κομμουνιστής και τον αλυσόδεσαν».
Συναντιέται, άραγε, συχνά με τον Κάστρο; «Αρκετά. Όλη η οικογένεια αποκαλεί τον Φιντέλ και τον Ραούλ Κάστρο "θείους" και οι σχέσεις μας μαζί τους είναι στενές, ζεστές και οικογενειακές. Μόλις πριν από λίγες μέρες συναντήθηκα πάλι μαζί του για φαγητό και φτάσαμε να συζητάμε έξι ώρες. Έχει μια φοβερή δύναμη να παρασύρει τον συνομιλητή του σε ατέλειωτες κουβέντες για τα πάντα και στο τέλος οπωσδήποτε τον πείθει. Ο μπαμπάς θεωρούσε πως ο Φιντέλ ήταν ένας άξιος στρατηγός που φρόντιζε για τους στρατιώτες του».
Με την Αλέιδα μιλάμε και για την τρικυμιώδη ιστορία αγάπης των γονιών της. Μου λέει πως νιώθει ξεχωριστή, γιατί είναι παιδί δυο σπουδαίων ανθρώπων που αγαπήθηκαν πολύ. Όπως και τα αδέλφια της. Ρωτάω τον Καμίλο πώς τον αντιμετωπίζουν οι Κουβανοί. Πώς συμπεριφέρονται στον γιο του ήρωά τους. «Νομίζω ότι στην οικογένειά μας μεταφέρεται ο σεβασμός και η αγάπη που είχαν και έχουν για τον πατέρα μας» λέει.
Ο μεγάλος γιος του Τσε γεννήθηκε το φλεγόμενο 1962 και του δόθηκε το όνομα του Κουβανού επαναστάτη Καμίλο Σιενφουέγος. «Δεν πιστεύω», μου λέει, «ότι πρέπει να εκτιμάμε τους ανθρώπους από το όνομά τους. Το στοίχημα είναι να προχωρήσεις στη ζωή με τη δική σου αξία και τον προσωπικό σου αγώνα».
Συζητάμε για το νεανικό ταξίδι του Τσε στη Λατινική Αμερική, όπου είδε την πραγματική ζωή, τη φτώχεια, την αδικία και την εκμετάλλευση, που τον διαμόρφωσε τελικά σε επαναστάτη.
«Αν ζούσε σήμερα και το έκανε πάλι, τι θα διαπίστωνε;» τους ρωτάω. Δυστυχώς, τα ίδια προβλήματα, συμφωνούν και οι δύο. Έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης και φτώχεια που καλπάζει. «Ο Τσε θα έλεγε πάλι πως μόνο με την ενότητα των λαών της Λατινικής Αμερικής μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες».
• • •
Είναι καλοκαίρι του 1998. Δεν τη χορταίνω αυτή την πόλη με τους γελαστούς ανθρώπους. Ξεκλέβω χρόνο από τα ρεπορτάζ και τρέχω στα παζάρια, πάνω κάτω στον παραλιακό δρόμο, Εl Malecon και Plaza de la Revolucion και Habana Vieja και Μουσείο της Επανάστασης. Πηγαίνω, φυσικά, και στη θρυλική La Bodeguita del Medio, γνωστή για τους διάσημους πελάτες της, τον Πάμπλο Νερούδα, τον Σαλβαδόρ Αλιέντε και, βεβαίως, τον Χέμινγουεϊ. Εδώ, από το 1942 πρωταγωνιστεί το μοχίτο. Και, όπως έλεγε και ο Χέμινγουεϊ, που ήξερε καλά: «Το μοχίτο μου στο La Bodeguita, το ντάκιρί μου στο El Floridita». Πάω και στα δύο. Είχε δίκιο.
• • •
Ο Φερνάντες που ντρόπιασε τις ΗΠΑ
Ιούλιος 2004... Πάλι οι αγαπημένοι ήχοι της Καραϊβικής. Επιστρέφω στην Κούβα, αυτήν τη φορά για τη σειρά ντοκιμαντέρ «Ρεπόρτερ μεγάλων αποστάσεων» στην ΕΡΤ. Συναντώ τον αντιπρόεδρο της Κούβας και πρωτεργάτη της νίκης στον Κόλπο των Χοίρων, τον θρυλικό Χοσέ Ραμόν Φερνάντες. Έναν ψηλό, ευθυτενή ογδονταδυάχρονο άντρα που μου κάνει μια πολύ δυνατή χειραψία και τραβάει την καρέκλα για να καθίσω.
Τον ρωτάω για την εισβολή που έμεινε στην Ιστορία ως μία από τις μεγαλύτερες αποτυχίες των ΗΠΑ. Αστράφτουν τα μάτια του όταν περιγράφει το πάθος και τη γενναιότητα των Κουβανών που συσπειρώθηκαν τότε γύρω από τον Κάστρο κι εκείνον.
«Μοιράσαμε όπλα στον λαό», μου λέει, «για να αντιμετωπίσει τους εισβολείς. Δίπλα μας είχαμε τον Τσε, που μας εμψύχωνε. "Πρέπει να θυμάστε", μας έλεγε, "ότι αυτήν τη στιγμή είμαστε σε πόλεμο, στον Ψυχρό Πόλεμο, έναν πόλεμο χωρίς πρώτη γραμμή, χωρίς συνεχείς βομβαρδισμούς, αλλά όπου οι δύο εχθροί είμαστε εμείς, ο μικρός πρωταθλητής της Καραϊβικής, και η μεγάλη, ιμπεριαλιστική ύαινα. Είμαστε πρόσωπο με πρόσωπο και γνωρίζουμε ότι ένας απ' τους δύο θα πεθάνει στη μάχη· αλλά δεν θα είμαστε εμείς αυτοί».
Ο Φερνάντες μιλάει με περηφάνια και ένα συνεχές χαμόγελο για εκείνον τον Απρίλη του 1961, οπότε και «χρειάστηκαν μόλις εβδομήντα δύο ώρες για να μετατραπεί η εισβολή των Αμερικανών σε απόλυτο φιάσκο».
«Έχετε πει ότι, από τη σκοπιά της στρατηγικής, η επιχείρηση των Αμερικανών ήταν αψεγάδιαστη» του λέω.
«Είναι αλήθεια αυτό, αλλά είχαν απέναντί τους έναν θαρραλέο λαό που έβλεπε αυτή την επίθεση ως ευκαιρία για να καθορίσει τη μοίρα του!».
Μας κερνάει πορτοκαλάδες και χειροποίητο κέικ. Όταν φεύγουμε, μου λέει: «Θα χαρώ να σας ξαναδώ το συντομότερο» και μου ξανασφίγγει το χέρι, στα όρια του πόνου.
Φυσικά, φροντίζω να ξανασυναντήσω την Αλέιδα αλλά και τους αδελφούς της, τον Καμίλο και τον Ερνέστο. Δεν ξεχνάω ποτέ τις κουβέντες μας. Την πίστη τους στα οράματα του Τσε, στο ότι ο σοσιαλισμός χρειάζεται συνεχή βελτίωση, ότι παιδεία και υγεία είναι πρωταρχικοί στόχοι, ότι επανάσταση είναι να αλλάξεις όσα πρέπει να αλλάξουν, ότι προέχει ο σεβασμός στον άνθρωπο.
Τότε γνωρίζω και τη Μαρία-Έλενα Γκιόκα, την Ελληνίδα σύζυγο του Ερνέστο. Είναι πολύ όμορφη και πολύ μετρημένη. Το πρώτο πράγμα που μου λέει μετά τη γνωριμία μας είναι να μην πω τίποτε γι' αυτήν στην εκπομπή, ούτε να μάθουν στην Ελλάδα τον γάμο της με τον Ερνέστο. Της το υπόσχομαι. Ένα απόγευμα που κάνουμε βόλτα στην παραλία της Αβάνας της λέω:
— Τώρα εσύ, δηλαδή, είσαι η νύφη του Τσε;
Θα μπορούσες να το πεις κι έτσι.
— Και δηλαδή μπορείς να λες τη φράση: «Ο πεθερός μου ο Τσε»;
Δεν τη λέω ποτέ!
— Και γιατί δεν θες να μάθουν στην Ελλάδα τίποτα;
Γιατί θέλω ησυχία και δεν μου αρέσει αυτού του είδους η δημοσιότητα.
Η Μαρία-Έλενα είναι παραγωγός και φωτογράφος, έχει ιδρύσει μια κινηματογραφική εταιρεία, την Cuba Libre Films, που εξυπηρετεί κινηματογραφιστές οι οποίοι γυρίζουν ταινίες, διαφημιστικά και ντοκιμαντέρ στην Κούβα. Ασχολείται, επίσης με τη διοργάνωση διακοπών στην Κούβα με Harley Davidson, που είναι μια ιδέα του Ερνέστο, εμπνευσμένη από τα ταξίδια του πατέρα του με μηχανή.
• • •
Ο Τσεκίτο ήταν μεγάλη σουπιά!
Ο Τσε τον έλεγε «Τσεκίτο» αλλά και «μεγάλη σουπιά»! Ήταν ο σύντροφός του και ο καλύτερός του φίλος. Τον συναντάω κι αυτόν, το 2004. Είναι ο βιοχημικός Αλμπέρτο Γρανάδο που γεννήθηκε το 1922. Μαζί του ο Τσε τολμάει το 1952 το θρυλικό ταξίδι με μοτοσικλέτα, την Ποδερόσα ΙΙ, στη Λατινική Αμερική.
Ο Γρανάδο πρωταγωνιστεί στο ντοκιμαντέρ μου «Ημερολόγια Μοτοσικλέτας» στον Alpha με αφορμή την έκδοση των ημερολογίων και της πρεμιέρας της ομώνυμης ταινίας με συμπαραγωγό τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ, σκηνοθέτη τον Βάλτερ Σάλες και πρωταγωνιστές τον Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ και τον Ροντρίγκο δε λα Σέρνα.
— Γιατί γίνατε φίλοι με τον νεαρό Γκεβάρα;
Γιατί αυτό το αδύνατο, ασθματικό αγόρι μπορούσε να μετατρέπει τις αρνητικές καταστάσεις σε θετικές. Και γιατί ‒παρότι εγώ το θεωρούσα ελάττωμα‒ δεν μπορούσε να πει ψέματα. Ο πιο έντιμος άνθρωπος στον κόσμο.
— Τι τον θύμωνε τότε;
Το να μην αντέχει κάποιος την κριτική. Μισούσε τους κόλακες.
Τον συναντώ στο σπίτι-κοινόβιο όπου ζει με τη σύζυγό του, τα παιδιά του, τα εγγόνια του, τα ανίψια του και μερικούς ακόμη συγγενείς. Ο πρώην υπουργός Υγείας της Κούβας, εκτός από μέγας επιστήμων που συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη της φαρμακευτικής στη χώρα, είναι και γνωστός μποέμ και γυναικάς.
Παρότι έχει δηλώσει «άντεξα τα πάντα, αλλά όχι τις συνεντεύξεις», τα πάμε μια χαρά. Μιλάμε για την οκτάμηνη περιπέτειά του με τον Τσε και τη μισοδιαλυμένη Νόρτον 500 του '39, από το Μπουένος Άιρες στις ακτές της Αργεντινής, μέσα από τις πάμπες και τις Άνδεις, στη Χιλή, στα μεταλλεία της Τσουκικαμάτα, στις κορυφές του Περού, στο λεπροκομείο του Σαν Πάμπλο και στην Κολομβία, με κατάληξη το Καράκας.
«Τρία πράγματα καθόρισαν τη ζωή μου» λέει. «Το ταξίδι με τη μοτοσικλέτα, ο Τσε και η κουβανική επανάσταση. Το ταξίδι της νιότης μας είναι ένας ύμνος στην αισιοδοξία. Με δίδαξε πως ποτέ δεν πρέπει να συμβιβαζόμαστε».
— Τόσα χρόνια μετά, θα λέγατε ότι ταξίδεψε για να γνωρίσει τον κόσμο ή τον εαυτό του;
Ο Τσε ήταν καλός γιατρός, καλός ποιητής, καλός αντάρτης, καλός σπηλαιολόγος, έπαιζε και καλό ράγκμπι. Πιστεύω ότι έγινε σοφός, βάζοντας συνεχώς στον εαυτό του δοκιμασίες.
— Πότε είδατε πρώτη φορά τον Ερνέστο ως Τσε;
Μια νύχτα, φροντίζοντας μια ετοιμοθάνατη γυναίκα, μου είπε: «Όλοι αυτοί που τους υπηρετούσε μια ζωή αυτή η γυναίκα τώρα βιάζονται να πεθάνει, αφού δεν τους είναι χρήσιμη πια. Είναι άδικο να μην προστατεύονται, όταν γερνούν, όλοι αυτοί που δουλεύουν μια ολόκληρη ζωή». Ένα ακόμη σημάδι παρατήρησα την ημέρα των γενεθλίων του, πριν αποχαιρετήσουμε τους λεπρούς που φροντίζαμε. Έκανε μια ομιλία μιλώντας για αλληλεγγύη και για μια ενωμένη Αμερική. Κι όταν είπε πως «το μεγαλείο των ορυχείων της Χιλής βασίζεται στα δέκα χιλιάδες πτώματα εργατών», κατάλαβα πως απέναντί μου ήταν πλέον ο Τσε.
— Αναρωτιέμαι πώς εξασφαλίζατε φαγητό κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
Έτσι όπως ήμασταν ρακένδυτοι, όλοι αυτοί που συναντούσαμε σχεδόν μας φοβόντουσαν. Σκέφτηκα, λοιπόν, να αρχίσουμε να πιάνουμε κουβέντα στους ανθρώπους, για να τους δείξουμε τις γνώσεις, την καλλιέργεια και τη μόρφωσή μας, ώστε να μας εκτιμήσουν, μήπως και μοιραστούν μαζί μας λίγο φαγητό. Φαίνεται πως είχα δίκιο. Ο Τσε κι εγώ καταφέρναμε να τους ξελογιάσουμε. Πάντα πετύχαινε το κόλπο μας.
— Αληθεύει ότι ο Τσε ανακάλυψε κι ένα εντομοκτόνο;
Ναι, ήταν ένας συνδυασμός ντιντιτί και ταλκ. Κόντεψε, βέβαια, να μας δηλητηριάσει, αλλά γλιτώσαμε το αίμα μας. Με τα έντομα δούλεψε!
Μιλάμε όλο το απόγευμα με τον γελαστό σοφό επιστήμονα και επαναστάτη με τα μικρά πανέξυπνα μάτια. Έχει νεανικό χιούμορ και δεν χορταίνει να μιλάει για τον φίλο του, για χάρη του οποίου ρίζωσε στην Αβάνα κι έκανε την Κούβα πατρίδα του.
Του ζητάω να θυμηθεί μια στιγμή από την τελευταία τους συνάντηση. Θυμάται ένα σημείωμα που του άφησε ο Τσε. Μπορεί να φαινόταν αστείο, αλλά επρόκειτο για αποχαιρετιστήριο μήνυμα: «Όταν κατακάτσει η μυρωδιά της μπαρούτης, θα σε περιμένω, γύφτε, που δεν περιπλανιέσαι πια». Στις τελευταίες λέξεις τα μάτια του υγραίνονται.
Μαζεύουμε κάμερες και μικρόφωνα. Φεύγοντας, με αγκαλιάζει σφιχτά και, μπροστά στη γυναίκα του, με φιλάει στο στόμα!
σχόλια