O πόλεμος του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία μαίνεται και ήδη γίνεται αισθητός σε όλη την Ευρώπη, με τις αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων, τους φόβους για τις ελλείψεις φυσικού αερίου και τις ανησυχίες για την οικονομία.
«Το τελευταίο καλοκαίρι της Ευρώπης πριν από τον ρωσικό χειμώνα», είναι ο τίτλος ανάλυσης του Politico, που επισημαίνει ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται έτοιμος να χρησιμοποιήσει τα τρόφιμα, τα καύσιμα και τα λιπάσματα ως όπλα στον πόλεμο εναντίον των δημοκρατιών της Δύσης που εξοπλίζουν την Ουκρανία και επιβάλλουν κυρώσεις στη Μόσχα. Και τα πράγματα μπορεί να χειροτερέψουν πολύ γρήγορα, προειδοποιεί το Politico.
«Ήταν ο σφοδρός ρωσικός χειμώνας που σταμάτησε τον Ναπολέοντα. Ήταν ο σφοδρός ρωσικός χειμώνας που το 1941 σταμάτησε τον Χίτλερ. Τώρα, η ιδέα του Πούτιν είναι να κάνει τον χειμώνα σκληρό για την Ευρώπη», επισημαίνει ο πολιτικός επιστήμονας Ιβάν Κράστεφ.
Καθώς συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία- ή ακόμη και κλιμακώνεται- οι ειδικοί προβλέπουν ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα δεχθούν πιέσεις από τους φτωχότερους, πιο πεινασμένους, που κρυώνουν ψηφοφόρους τους.
Αυτό, έρχεται να προστεθεί σε μια πιθανή απότομη εισροή προσφύγων- λόγω της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης- τα κύματα καύσωνα που ξέραναν αγροτικές εκτάσεις στην Ευρώπη, τον κίνδυνο για νέες λοιμώξεις από κορωνοϊό και τα προβλήματα με τις εφοδιαστικές αλυσίδες τον χειμώνα. Με όλα αυτά, δεν προκαλεί έκπληξη ότι κάποιοι αναρωτιούνται για πόσο οι δυτικές κυβερνήσεις θα μπορούν να διατηρήσουν την ενότητα και την αποφασιστικότητά τους.
Έρευνα που έγινε την άνοιξη για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έδειξε πως σχεδόν το 60% των πολιτών στην ΕΕ δήλωσαν πως δεν ήταν έτοιμοι να αντιμετωπίσουν αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων ή της ενέργειας. Περίπου το 59% συμφώνησε ότι οι ευρωπαϊκές αξίες, όπως η ελευθερία και η δημοκρατία, πρέπει να είναι προτεραιότητα, ακόμη κι αν αυτό έχει αντίκτυπο στις τιμές και το κόστος ζωής.
Όμως, σύμφωνα με την έρευνα, αυτή η υποστήριξη ήταν υψηλότερη ανάμεσα στους πιο οικονομικά σίγουρους και έπεφτε κάτω από το 50% ανάμεσα σε εκείνους που κάποιες φορές, ή συχνά, δυσκολεύονται να πληρώσουν τους λογαριασμούς. Έτσι, το ερώτημα είναι, σε ποιο βαθμό οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι έτοιμες να αντισταθούν μια ρωσική οικονομική επίθεση;
Η ενέργεια ως όπλο
Η Ρωσία, ως τεράστιος εξαγωγέας τροφίμων, λιπασμάτων, πετρελαίου και φυσικού αερίου, έχει σημαντική επιρροή στην ευρωπαϊκή οικονομία. Κάτι που θα γίνει πιο έντονο, όταν θα πέσει η θερμοκρασία, επισημαίνει το Politico.
Ήδη, σε 12 χώρες έχει γίνει μερική ή ολοκληρωτική διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου. Αυτή την εβδομάδα η Μόσχα έκλεισε τον Nord Stream 1, τον αγωγό που τροφοδοτεί με φυσικό αέριο της Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Αυστρία. Κίνηση που έπληξε τις ευρωπαϊκές προσπάθειες να δημιουργηθούν αποθέματα για τον χειμώνα.
Οι προγραμματισμένες εργασίες συντήρησης υποτίθεται ότι θα διαρκέσουν έως τις 21 Ιουλίου. Όμως, υπάρχει ολοένα μεγαλύτερη ανησυχία ότι η Μόσχα θα βρει μια δικαιολογία για να παρατείνει το κλείσιμο του αγωγού, ίσως επ’ αόριστον.
Ο Γερμανός υπουργός Οικονομίας, Ρόμπερτ Χάμπεκ, προειδοποίησε πρόσφατα για «πολιτικό εφιάλτη», που μπορεί να απειλήσει την κοινωνική συνοχή, σε περίπτωση που υπάρχουν τέτοιες ελλείψεις σε φυσικό αέριο, που το Βερολίνο θα αναγκαστεί να επιβάλει περιορισμούς. Ο Γάλλος ομόλογός του, Μπρούνο Λεμέρ, δήλωσε την Κυριακή ότι μια «ολική διακοπή ρωσικού φυσικού αερίου» είναι η «πιο πιθανή επιλογή».
Το Βερολίνο έχει ήδη ετοιμάσει σχέδια έκτακτης ανάγκης για το φυσικό αέριο, τα οποία θα μπορούσαν να ορίζουν ότι η διακοπή θα γίνει αρχικά στις εταιρείες. Οι τοπικές αρχές χαμηλώνουν τα φώτα στους δρόμους και μειώνουν τη θερμοκρασία στις ανοιχτές πισίνες.
Η ΕΕ υιοθέτησε νέους κανόνες, καλώντας τις χώρες να αποθηκεύσουν εγκαίρως φυσικό αέριο για τον χειμώνα. Τα αποθέματα αυτή τη στιγμή είναι στο 62%. Σε περίπτωση διακοπής του ρωσικού φυσικού αερίου, πιθανόν το πρώτο βήμα θα είναι να αποκοπούν οι μη βασικοί τομείς, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία και να ακολουθήσουν άλλες βιομηχανίες, μετά οι κοινωνικές υπηρεσίες και στο τέλος η θέρμανση στις κατοικίες, εκτίμησε ο Σιμόνε Ταλιαπέτρα, αναλυτής για ζητήματα ενέργειας στο Bruegel. Αναπόφευκτα, οι πιο ευάλωτοι θα είναι εκείνοι που θα βρεθούν στη δυσκολότερη θέση σε ό,τι αφορά στην πληρωμή των λογαριασμών ενέργειας. Όμως, πολλοί Ευρωπαίοι της μεσαίας τάξης θα μπορούσαν να ωθηθούν, για πρώτη φορά, στην ενεργειακή φτώχεια.
Ο κίνδυνος να κλείσει εντελώς ο Πούτιν τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είναι «αρκετά πιθανός», εκτιμά ο Αλεξάντερ Γκαμπούεφ, του think tank Carnegie. «Ελπίζει ότι θα υπάρξουν περισσότερες πολιτικές διαμαρτυρίες και μετά θα διαλυθεί η υποστήριξη προς την Ουκρανία», συμπλήρωσε.
Το σχέδιο πείνας του Πούτιν
Στο μέτωπο των τροφίμων, οι τιμές αυξήθηκαν απότομα λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, που είναι μεγάλος προμηθευτής σιτηρών και ηλιελαίου. Παγκοσμίως, οι τιμές τροφίμων έπεσαν λίγο, αλλά παραμένουν εξαιρετικά ψηλά σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο πέρυσι. Τα χειρότερα μπορεί να μην έχουν έρθει ακόμη, σε περίπτωση που οι τιμές των λιπασμάτων- που συνδέονται με εκείνες του φυσικού αερίου- παραμείνουν στα ύψη.
Οι τιμές γεωργικών προϊόντων έχουν αυξηθεί κατά 30% από τη στιγμή που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Ο πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων και μη αλκοολούχων ποτών κυμάνθηκε στο 10% τον Μάιο, σύμφωνα με την ΕΕ. Τα ακριβότερα λιπάσματα σημαίνουν ότι οι αγρότες σε όλο τον κόσμο θα τα χρησιμοποιούν λιγότερο και για αυτό θα υπάρχει μικρότερη παραγωγή, κάτι που πιθανόν να κλιμακώσει την κρίση.
Στα τρόφιμα, οι τιμές δεν αναμένεται να πέσουν από τα σημερινά υψηλά επίπεδα μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023, εκτιμά η Μπεάτα Γιάβορτσικ, επικεφαλής οικονομολόγος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.
Ως εξαγωγέας τροφίμων, η Ευρώπη είναι καλύτερα προστατευμένη από τις φτωχότερες χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, που εξαρτώνται περισσότερο από τις εισαγωγές βασικών αγαθών όπως το σιτάρι από τη Ρωσία και την Ουκρανία, ενώ οι καταναλωτές δαπανούν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του μισθού τους για να σιτιστούν.
«Σαφώς δεν θα προέβλεπα λιμό στην Ευρώπη, αλλά σίγουρα οι τιμές θα ανέβουν ακόμη περισσότερο», δηλώνει ο Τζον Μπαφς, οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Το χειρότερο σενάριο, από την πλευρά της Ευρώπης, θα είναι αν η επισιτιστική κρίση πυροδοτήσει ένα νέο κύμα μαζικής μετανάστευσης, ασκώντας περαιτέρω πίεση στα πολιτικά συστήματα. Αναλυτές, μεταξύ των οποίων ο Ντέιβιντ Μπίσλεϊ του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος, έχουν συγκρίνει την τρέχουσα περίοδο με τις ταραχές για τις τιμές του ψωμιού που προηγήθηκαν της Αραβικής Άνοιξης, το 2011.
«Το σχέδιο πείνας του Πούτιν έχει στόχο να δημιουργήσει πρόσφυγες από τη βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, περιοχές που συνήθως τρέφονται από την Ουκρανία», επεσήμανε πρόσφατα ο ιστορικός του Γέιλ, Τίμοθι Σνάιντερ. «Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει αστάθεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση», συμπλήρωσε.
Πολυετής κρίση
Η ρωσική πίεση δεν θα μπορούσε να έρθει σε χειρότερη στιγμή για την Ευρώπη, που κλονίζεται ακόμη από τις συνέπειες της πανδημίας, επισημαίνει το Politico. Έπειτα από δύο χρόνια αναταραχής η ανάκαμψη- στο βαθμό που υπήρξε- φρέναρε λόγω διαταραχής της εφοδιαστικής αλυσίδας και των ανησυχιών για τις συνέπειες του πολέμου.
Προς το παρόν, η Κομισιόν επιμένει ότι η ΕΕ μπορεί να αποφύγει την ύφεση, αλλά παραδέχεται ότι η ανάπτυξη είναι εύθραυστη και σε μεγάλο βαθμό προκαλείται από την αδράνεια του 2021. Μια ολική διακοπή φυσικού αερίου πιθανότατα θα ωθούσε την ΕΕ σε ύφεση, αναγνωρίζει η Κομισιόν.
Συνολικά, η ρωσική επίθεση στα τρόφιμα και τα καύσιμα θα φέρει δύσκολες στιγμές για τους πολιτικούς, που θέλουν να επιμείνουν στη γραμμή τους για την Ουκρανία. Ακόμη και πριν αρχίσει να γίνεται αισθητός ο πληθωρισμός και οι ελλείψεις, έρευνα που έγινε τον προηγούμενο μήνα σε 10 χώρες έδειξε ότι οι Ευρωπαίοι είναι διχασμένοι για τον τρόπο αντίδρασης. Το 35% είναι υπέρ της ειρήνης το συντομότερο δυνατό, ακόμη και με ουκρανικές υποχωρήσεις και το 22% πιστεύουν ότι η ήττα της Ρωσίας είναι ο μόνος δρόμος προς την ειρήνη.
Η πρόκληση για εκείνους που θέλουν να παραμείνουν στην τωρινή πορεία θα είναι να κάνουν ό,τι μπορούν για να μετριάσουν την πίεση του Πούτιν, εξηγώντας παράλληλα στους ψηφοφόρους τους πως δεν υπάρχουν πολλά που μπορούν να πράξουν.
Η Κομισιόν έχει υπογραμμίσει τη σημασία της εξοικονόμησης ενέργειας «σε όλες τις πτυχές της ζωής», αλλά τονίζει ότι είναι ευθύνη των κυβερνήσεων να το επικοινωνήσουν αυτό στους πολίτες τους. «Δεν θα ακούσετε την Κομισιόν να λέει στον κόσμο πόση ώρα θα κάνουν ντους», ανέφερε χαρακτηριστικά αυτή την εβδομάδα ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Τιμ ΜακΦι.
Για πολλούς Ευρωπαίους, η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας δεν θα είναι ζήτημα επιλογής, καθώς οι αυξανόμενες τιμές τους αναγκάζουν να διαλέξουν ανάμεσα στα τρόφιμα και τη θέρμανση των σπιτιών τους, σημειώνει το Politico. Στο Βέλγιο, οι λογαριασμοί κοινής ωφέλειας είχαν από τον μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης στην ΕΕ, κατά 65,5% σε σύγκριση με τον Μάιο του 2021.
Οι πολιτικοί, επεσήμανε η Γιάβορτσικ της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, πρέπει να ελαφρύνουν το πλήγμα για τους λιγότερο προνομιούχους, αντί απλά να παίρνουν οριζόντια μέτρα- όπως η μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα και τα καύσιμα- γιατί αυτό μακροπρόθεσμα θα μπορούσε να μεγαλώσει το χρέος.
Αυτό σημαίνει ότι λίγοι είναι αυτοί που δεν θα κάνουν κάποια αλλαγή στον τρόπο ζωής τους, τους επόμενους μήνες και χρόνια. Αν η επίθεση του Πούτιν γίνει ανεκτή, οι Ευρωπαίοι πιθανότατα θα μάθουν να ταξιδεύουν λιγότερο, να τρώνε πιο φειδωλά και να ντύνονται πιο βαριά, αντί να ανεβάζουν τον θερμοστάτη. Και ο ρωσικός χειμώνας, όταν έρθει, πιθανόν θα διαρκέσει, καταλήγει το Politico.
