Το σκηνικό είναι βγαλμένο από κατασκοπικό θρίλερ, περιγράφει το Reuters. Κάτω, κρυστάλλινα νερά. Πάνω, οι χιονισμένες ελβετικές Άλπεις. Και κάπου ανάμεσα, ένα υψίστης ασφαλείας εργαστήριο που κάνει έρευνα για τα πιο θανατηφόρα παθογόνα στον κόσμο.
Στο Spiez Laboratory είναι γνωστό για το ερευνητικό έργο σε χημικές, βιολογικές και πυρηνικές απειλές από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν το πρώτο που επέλεξε πέρυσι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για ένα παγκόσμιο δίκτυο υψηλής ασφάλειας εργαστηρίων που θα αναπτύξουν, θα αποθηκεύσουν και θα μοιραστούν μικρόβια που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, τα οποία θα μπορούσαν να εξαπολύσουν την επόμενη πανδημία.
To πρόγραμμα BioHub του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δημιουργήθηκε, εν μέρει, από την απογοήτευση για τα εμπόδια που αντιμετώπισαν ερευνητές στην προσπάθεια λήψης δειγμάτων του SARS-CoV-2, ο οποίος εντοπίστηκε αρχικά στην Κίνα, προκειμένου να κατανοήσουν τους κινδύνους και να αναπτύξουν εργαλεία για την καταπολέμησή του.
Όμως, μόλις ένα χρόνο αργότερα, οι επιστήμονες που εμπλέκονται σε αυτή την προσπάθεια έχουν επίσης βρεθεί αντιμέτωποι με προβλήματα. Αυτά περιλαμβάνουν την εξασφάλιση των εγγυήσεων που χρειάζονται για να δεχθούν δείγματα μεταλλάξεων του κορωνοϊού από διάφορες χώρες, στην πρώτη φάση του πρότζεκτ.
Κάποιες από τις μεγαλύτερες χώρες ενδέχεται να μην συνεργαστούν. Και δεν υπάρχει ακόμη μηχανισμός κοινής χρήσης δειγμάτων για την ανάπτυξη εμβολίων, θεραπειών ή τεστ, χωρίς να υπάρχουν προβλήματα με τα ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
«Εάν έχουμε άλλη μία πανδημία όπως ο κορωνοϊός, ο στόχος θα ήταν να παραμείνει εκεί που θα ξεκινήσει», δηλώνει η Ιζαμπέλ Χάνγκερ- Γκλέιζερ επικεφαλής του προγράμματος BioHub στο Spiez. Για αυτό υπάρχει η ανάγκη μεταφοράς δειγμάτων στον κόμβο, προκειμένου να μπορούν να βοηθήσουν τους επιστήμονες παγκοσμίως να αξιολογήσουν τον κίνδυνο.
«Έχουμε συνειδητοποιήσει ότι είναι πολύ πιο δύσκολο από ό,τι πιστεύαμε», παραδέχεται, παραχωρώντας στο Reuters μια σπάνια συνέντευξη μέσα στο εργαστήριο.
Ασφάλεια στα βουνά
Το εξωτερικό του Spiez δεν προδίδει την υψηλού ρίσκου δουλειά που γίνεται εντός του εργαστηρίου. Η αρχιτεκτονική του θυμίζει πανεπιστημιακά κτίρια που αναγέρθηκαν τη δεκαετία του ‘70. Κατά καιρούς, αγελάδες βόσκουν στον καταπράσινο προαύλιο χώρο.
Όμως, ο υπεύθυνος για τη βιοασφάλεια κρατά κλειστά τα στόρια του. Συναγερμοί χτυπούν εάν η πόρτα του μείνει ανοιχτή για πάνω από λίγα δευτερόλεπτα. Παρακολουθεί πολλές οθόνες, που δείχνουν πλάνα από τις κάμερες ασφαλείας των εργαστηρίων, στα οποία υπάρχουν οι μεγαλύτερες προφυλάξεις για το επίπεδο βιοασφάλειας.
Ο SARS-CoV-2, ο ιός που προκαλεί την COVID, μελετάται στα εργαστήρια BSL-3, στο δεύτερο υψηλότερο επίπεδο ασφαλείας. Δείγματα του ιού που χρησιμοποιούνται στο πρόγραμμα BioHub αποθηκεύονται σε κλειδωμένα ψυγεία. Ένα σύστημα μείωσης της πίεσης σημαίνει ότι καθαρός αέρας ρέει μέσα στις πιο ασφαλείς περιοχές, αντί να βγαίνει ο μολυσμένος, κάτι που θα αποτελούσε παραβίαση.
Οι επιστήμονες που δουλεύουν με τον κορωνοϊό και άλλα παθογόνα φορούν προστατευτικές στολές, κάποιες φορές με δική τους παροχή αέρα. Εργάζονται με δείγματα σε ερμητικά σφραγισμένη μονάδα περιορισμού. Τα απόβλητα του εργοστασίου θερμαίνονται σε έως 1.000 βαθμούς Κελσίου, για να σκοτωθούν τα παθογόνα.
Μέχρι σήμερα, στο Spiez δεν έχει συμβεί ποτέ ατύχημα διαρροής, λέει η ομάδα. Αυτή η φήμη είναι ένα βασικό στοιχείο για την επιλογή του ως το πρώτο εργαστήριο του BioHub, επισημαίνει η Χάνγκερ- Γκλέιζερ.
Η εγγύτητα στην έδρα του ΠΟΥ- βρίσκεται δύο ώρες μακριά, στη Γενεύη- επίσης βοήθησε. Ο Οργανισμός και η ελβετική κυβέρνηση καλύπτουν τον ετήσιο προϋπολογισμό ύψους 626.000 δολαρίων για αυτή την πρώτη φάση.
Οι ερευνητές ανέκαθεν μοιράζονταν παθογόνα και υπάρχουν κάποια δίκτυα και περιφερειακοί χώροι αποθήκευσης. Αλλά η διαδικασία είναι συχνά αργή. Επίσης, η κοινή χρήση έχει γίνει σημείο τριβής, για παράδειγμα όταν ερευνητές σε πλούσιες χώρες παίρνουν τα εύσημα για τη δουλειά λιγότερο δικτυωμένων επιστημόνων σε αναπτυσσόμενες χώρες.
«Συχνά απλά ανταλλάσσεις υλικό με τους φίλους σου», λέει η Χάνγκερ- Γκλέιζερ.
Η Μάριον Κούπμανς, επικεφαλής του Erasmus MC Department of Viroscience στην Ολλανδία λέει ότι χρειάστηκε ένας μήνας προκειμένου το εργαστήριό της να πάρει τον κορωνοϊό, μετά την εμφάνισή του στη Γουχάν τον Δεκέμβριο του 2019.
Κινέζοι ερευνητές έσπευσαν να αναρτήσουν αντίγραφο της γενετικής αλληλουχίας στο διαδίκτυο, κάτι που βοήθησε τους ερευνητές να ξεκινήσουν την αρχική δουλειά. Αλλά οι προσπάθειες για να κατανοήσεις πώς μεταδίδεται ένας νέος ιός και πώς ανταποκρίνεται σε υπάρχοντα εργαλεία απαιτεί «ζωντανά» δείγματα, επισημαίνουν επιστήμονες.
Οι πρώτες προκλήσεις
Το Λουξεμβούργο ήταν η πρώτη χώρα που μοιράστηκε δείγματα νέων μεταλλάξεων με το BioHub και ακολούθησαν η Νότια Αφρική και η Βρετανία.
Από το Λουξεμβούργο εστάλησαν οι μεταλλάξεις Άλφα, Βήτα, Γάμα και Δέλτα, ενώ οι άλλες δύο χώρες έστειλαν την Όμικρον, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Επίσης, το Λουξεμβούργο πήρε δείγματα της Όμικρον από τη Νότια Αφρική, μέσω του κόμβου, λιγότερο από τρεις εβδομάδες από τη στιγμή που ταυτοποιήθηκε, κάτι που επέστρεψε στους ερευνητές του να αρχίσουν να αξιολογούν τους κινδύνους του στελέχους που τώρα κυριαρχεί. Η Πορτογαλία και η Γερμανία επίσης έλαβαν δείγματα της Όμικρον.
Όμως, το Περού, το Ελ Σαλβαδόρ, η Ταϊλάνδη και η Αίγυπτος- που στις αρχές του 2022 έδειξαν ότι ήθελαν να στέλνουν μεταλλάξεις που εντοπίζονται εντός των συνόρων- ακόμη περιμένουν, κυρίως επειδή δεν είναι σαφές ποιος αξιωματούχος σε κάθε χώρα πρέπει να παράσχει τις απαραίτητες νομικές εγγυήσεις, λέει η Χάνγκερ- Γκλέιζερ.
Δεν υπάρχει διεθνές πρωτόκολλο για το ποιος θα πρέπει να υπογράφει τα έντυπα με τις λεπτομέρειες ασφαλείας και τις συμφωνίες χρήσης, συμπληρώνει. Πάντως, τόσο η Χάνγκερ- Γκλέιζερ όσο και ο ΠΟΥ επισημαίνουν ότι το πρόγραμμα είναι πιλοτικό και ότι ήδη έχουν επισπεύσει συγκεκριμένες διαδικασίες.
Μία άλλη πρόκληση είναι ο τρόπος κοινής χρήσης δειγμάτων που χρησιμοποιούνται στην έρευνα, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εμπορικό κέρδος, όπως στην ανάπτυξη εμβολίων. Τα δείγματα του BioHub παρέχονται δωρεάν, για να υπάρχει ευρεία πρόσβαση. Όμως, αυτό δημιουργεί πιθανά προβλήματα αν για παράδειγμα φαρμακευτικές εταιρείες αποκομίσουν κέρδη από ανακαλύψεις ερευνητών, που δεν θα αποζημιωθούν για αυτές.
«Κάποιες χώρες δεν θα στείλουν ποτέ ιούς ή αυτό μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολο. Η Κίνα, η Ινδονησία, η Βραζιλία», δηλώνει η Κούπμανς, αναφερόμενη στη στάση που κράτησαν σε πρόσφατες εξάρσεις.
Ο τρόπος σκέψης για τις αναδυόμενες απειλές πρέπει να αλλάξει μετά τον κορωνοϊό, λέει η Χάνγκερ- Γκλέιζερ. «Εάν είναι πραγματική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ο ΠΟΥ θα έπρεπε να πάρει ακόμη και αεροπλάνο για να μεταφέρει τους ιούς σε επιστήμονες», δηλώνει. «Εάν μπορείς να αποτρέψεις την εξάπλωση, αξίζει», συμπληρώνει.
