Μετά από τουλάχιστον μια δεκαετία αυταρχισμού και πολιτικών διώξεων, το καθεστώς Ερντογάν καλείται να επιβιώσει από τις κρισιμότερες εκλογές των τελευταίων ετών. Η διαδικασία θα διεξαχθεί με το σενάριο αλλοίωσης του εκλογικού αποτελέσματος να είναι πιθανό και την αποδοχή της ήττας αβέβαιη.
Ο δημοσιογράφος και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ, Ευάγγελος Αρεταίος, με αφορμή το νέο του βιβλίο με τίτλο «Κλωστές στην ημισέληνο» από τις εκδόσεις Οξύ, το οποίο πραγματεύεται μυθιστορηματικά τη δυσμενή πολιτική κατάσταση στη σύγχρονη Τουρκία, μιλά στην LiFO για την αυταρχικοποίηση της γειτονικής χώρας τα τελευταία χρόνια.
Η συζήτηση ξεκινά από την εξέγερση του Γκεζί το 2013 και τις διώξεις που ακολούθησαν εναντίον πολιτικών ακτιβιστών, έως την πρόσφατη συμμαχία της αντιπολίτευσης, σε μια προσπάθεια να ηττηθεί ο Ερντογάν στις εκλογές της 14ης Μαΐου.
Άλλωστε, η ίδια η θεματολογία του βιβλίου έχει να κάνει με ανθρώπους που έφυγαν από τη χώρα τα τελευταία χρόνια ως πολιτικοί εξόριστοι. Πρόκειται για μυθιστόρημα, βασισμένο σε πραγματικά πρόσωπα και καταστάσεις, με κεντρικό χαρακτήρα τη Σεβντά Κιόρογλου, μια Τουρκάλα ακαδημαϊκό που λόγω των πολιτικών της θέσεων αναγκάστηκε να διαφύγει από την Τουρκία και να ζήσει εξόριστη στο Κόμο της Ιταλίας. Μέσα από τη Σεβντά αναδύεται η Τουρκία της τελευταίας δεκαετίας με τις τωρινές εκλογές να κρίνουν όχι μόνο το μέλλον της χώρας της αλλά και το μέλλον της ίδιας.
Ο κ. Αρεταίος έζησε στην Τουρκία από το 1999 έως το 2007, πράγμα που σημαίνει ότι είδε από κοντά την άνοδο του Ερντογάν στην εξουσία. Τα επόμενα χρόνια, με το καθεστώς να ρέπει όλο και περισσότερο σε αυταρχικές πρακτικές, ταξίδευε συστηματικά στη χώρα ως ανταποκριτής, μέχρι τις 25 Αυγούστου 2022 οπότε απελάθηκε από τις τουρκικές αρχές για λόγους «δημόσιας τάξης».
- Στην εξέγερση του Γκεζί το 2013 στην Κωνσταντινούπολη, χιλιάδες άνθρωποι εναντιώθηκαν στις αυταρχικές πολιτικές του Ερντογάν. Ακολούθησε καταστολή και πολιτικές διώξεις. Τι χαρακτηριστικά πήραν αυτές οι διώξεις; Τι απέμεινε έως σήμερα από το λεγόμενο «πνεύμα του Γκεζί»;
Το Γκεζί αποτέλεσε μια πρωτοφανή εξέγερση στα τουρκικά δεδομένα, διότι έφερε μαζί εντελώς ετερόκλητα τμήματα της κοινωνίας: αριστερούς-δεξιούς, Κούρδους-Τούρκους, αλεβήτες-σουνίτες. Ήταν δηλαδή ένα ποικιλόμορφο σύνολο ανθρώπων που αντανακλούσε και την πολυμορφία της σημερινής κοινωνίας. Το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι ήταν η πρώτη φορά που όλοι αυτοί βρέθηκαν μαζί και γεννήθηκε αυτό που λέμε «το πνεύμα του Γκεζί».
Όσον αφορά τις διώξεις, είδαμε τεράστια καταστολή κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μετά το Γκεζί, όποιος έγραφε μια ανάρτηση που δεν άρεσε στο καθεστώς αντιμετώπιζε άμεσο πρόβλημα.
Αυτό που κατάφερε τότε ο Ερντογάν ήταν σχεδόν να φιμώσει τις αντιδράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να φοβίσει τους ακτιβιστές και δυνάμει ακτιβιστές.
Μέχρι το 2015 η ακτιβιστική δραστηριότητα είχε μπει σε ύπνωση. Αυτός ο ύπνος τελείωσε στις εκλογές του 2015 όπου το «πνεύμα του Γκεζί» επανήλθε. Τότε για πρώτη φορά το AKP (το κόμμα Ερντογάν) έχασε την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση και το κουρδικό κόμμα κατάφερε να μπει στη Βουλή, πράγμα επαναστατικό. Τότε το «πνεύμα του Γκεζί» επανήλθε και συνέχισε μέχρι σήμερα πάντοτε με τον φόβο και την καταστολή να συνεχίζεται. Ωστόσο, ο κόσμος παρόλο που φοβόταν συνέχισε να διαδηλώνει.
- Στο βιβλίο σας, μιλάτε για τη Σεβντά, μια γυναίκα που αναγκάζεται να φύγει από την Τουρκία για να γλιτώσει από διώξεις. Έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια ένα «ρεύμα» φυγής προς το εξωτερικό για πολιτικούς λόγους;
Μετά το Γκεζί, υπήρξαν πάρα πολλές μεμονωμένες πολιτικές διώξεις σε όλη τη χώρα με την καταστολή να είναι ιδιαίτερα έντονη στις περιοχές των Κούρδων στη νοτιοανατολική Τουρκία. Πολλοί άνθρωποι πράγματι έφυγαν από τη χώρα για πολιτικούς λόγους.
Από τη μία έφυγαν όσοι είχαν εμπλοκή με το δίκτυο Γκιουλέν και από την άλλοι πολίτες που δεν είχαν καμία σχέση με αυτό το δίκτυο αναγκάστηκαν να φύγουν για να γλιτώσουν πολιτικές διώξεις. Σημαντικός αριθμός ανθρώπων βρίσκεται στο εξωτερικό αυτή τη στιγμή.
- Τρία χρόνια μετά το Γκεζί, έρχεται η απόπειρα πραξικοπήματος. Πώς εκμεταλλεύτηκε ο Ερντογάν την κατάσταση για εκκαθάριση αντιφρονούντων σε κρατικές θέσεις;
Έγινε μεγάλη εκκαθάριση στον στρατό, σε δομές ασφαλείας και σε τομείς της διοίκησης με αφορμή το πραξικόπημα. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, οι άνθρωποι αυτοί απλά έχασαν τις θέσεις τους και στη χειρότερη φυλακίστηκαν. Το μεγάλο κύμα διώξεων «ηρέμησε» μερικούς μήνες μετά την απόπειρα του πραξικοπήματος, αλλά συνέχισε μέχρι σήμερα να υπάρχει η καταστολή. Για παράδειγμα, πριν μερικές ημέρες μέσα σε μία μέρα συνελήφθησαν 120 δικηγόροι, ακτιβιστές και δημοσιογράφοι με την κατηγορία πάντοτε ότι εμπλέκονται σε τρομοκρατία.
- Την τελευταία δεκαετία υπήρξαν και περιπτώσεις απεργών πείνας που πέθαναν μέσα στις φυλακές. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του μουσικού συγκροτήματος Grup Yorum το 2020. Τι αποτύπωμα άφησαν αυτές οι καταστάσεις στην τουρκική κοινωνία;
Πράγματι, υπήρξαν ορισμένες περιπτώσεις απεργών πείνας τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, αυτές οι απεργίες ήταν λίγες σε σύγκριση με τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 με τα μεγάλα κινήματα της αριστεράς και των Κούρδων.
Σε αντίθεση με τότε, δεν μπορούμε να πούμε ότι η πρακτική της απεργίας πείνας έδωσε τον βασικό παλμό στον τουρκικό ακτιβισμό αυτή την περίοδο.
- Γιατί η Δύση συνεχίζει να σιωπά μπροστά στην ταχεία αυταρχικοποίηση της γειτονικής χώρας;
Ο μεγάλος φόβος της Δύσης ήταν και παραμένει να εκτροχιαστεί τελείως η Τουρκία από όποιες δυτικές θέσεις έχει διατηρήσει και να πέσει στα χέρια της Ρωσίας.
Ένας ακόμη κομβικός παράγοντας ειδικότερα μετά το 2016 είναι το προσφυγικό. Ο Ερντογάν έχει καταφέρει τόσο έντεχνα να εργαλειοποιήσει το προσφυγικό που οποιαδήποτε κριτική από ευρωπαϊκούς θεσμούς είναι πλέον από περιορισμένες έως μηδαμινές. Το γεγονός αυτό, επέτρεψε στον Ερντογάν να συνεχίσει και να διατηρήσει όλη αυτή τη δυναμική προς τον αυταρχισμό.
- Η δυσμενής οικονομική κατάσταση των τελευταίων ετών αποδόμησε το προφίλ του Ερντογάν ως ηγέτη-σωτήρα;
Δεν μπορούμε ακόμα να μιλήσουμε για αποδόμηση. Σίγουρα ο Ερντογάν και το κόμμα του έχουν χάσει δύναμη σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Ωστόσο, ο Τούρκος πρόεδρος παραμένει μια πολύ ισχυρή πολιτική μορφή για τους υποστηρικτές του. Ξεπερνούν στην κακή οικονομική κατάσταση και συνεχίζουν να επιλέγουν τον Ερντογάν για δύο λόγους: από τη μία τον θεωρούν ως τον καλύτερο ηγέτη που τους εκφράζει αυτή τη στιγμή και από την άλλη τίθεται ένα ταυτοτικό ζήτημα.
Οι οπαδοί του Ταγίπ Ερντογάν βλέπουν τους εαυτούς τους ως τους αυθεντικούς Τούρκους ενώ όλοι οι άλλοι που είναι στην αντιπολίτευση είναι προδότες, ξένοι πράκτορες και κάλπικοι Τούρκοι. Αυτή την πεποίθηση καλλιεργεί συστηματικά και η ίδια η προπαγάνδα του καθεστώτος.
-Η ενωμένη αντιπολίτευση φαίνεται πως με βάση τις δημοσκοπήσεις θα αποτελέσει έναν αξιόμαχο αντίπαλο για τον Ερντογάν. Τι ένωσε αυτά τα κόμματα και σε τι ιδεολογική κατεύθυνση κινούνται;
Τα κόμματα αυτά ενώθηκαν αρχικά από την επιθυμία να φύγει ο Ερντογάν. Στη συνέχεια, αναπτύχθηκε μια βαθύτερη δυναμική κι αυτό που τους ενώνει πλέον είναι η ελπίδα και η πρόθεση η Τουρκία να επιστρέψει σε έναν ευρύτερο ορθολογισμό και εκδημοκρατισμό στη διακυβέρνηση.
Η ιδεολογία τους δεν είναι τόσο μια συγκεκριμένη δογματική αντίληψη αλλά μια δυναμική που φέρνει μαζί ετερόκλητα στοιχεία, τα οποία συμφωνούν ότι πρέπει να γίνει ότι χρειάζεται ώστε η Τουρκία να επιστρέψει σε ομαλότητα και να αμβλυνθεί η πόλωση.
- Η αντιπολίτευση μιλά για φόβο νοθείας. Είναι πιθανή η αλλοίωση του εκλογικού αποτελέσματος;
Είναι πολύ πιθανό να έχουμε αλλοίωση του αποτελέσματος: Κάτι τέτοιο, πρώτον, μπορεί αρχικά να γίνει κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας εμποδίζοντας πολίτες από το να ψηφίσουν ή με λίστες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Δεύτερον, υπάρχει τέτοιο ενδεχόμενο κατά την καταμέτρηση και τρίτον κατά τη μεταφορά των ψήφων και ηλεκτρονική μεταφορά αποτελεσμάτων.
Βέβαια, εκτός της νοθείας το μεγάλο πρόβλημα θα είναι και το αν ο ίδιος ο Ερντογάν, στο ενδεχόμενο που ηττηθεί, θα δεχτεί το εκλογικό αποτέλεσμα.
- Αν κερδίσει η αντιπολίτευση μπορεί μετά από τόσα χρόνια καταπίεσης να δούμε εκδικητικές πρακτικές; Αντίστοιχα αν ο Ερντογάν κερδίσει και πάλι πόσο πιθανό είναι να «σπάσει» με διώξεις το μπλοκ που τον αντιπολιτεύεται; Εν τέλει τι διακυβεύεται σε αυτήν εκλογική αναμέτρηση;
Η ευρύτερη στάση, μέχρι τώρα, της αντιπολίτευσης είναι η κοινωνική ειρήνη και η ενσωμάτωση. Επομένως, αν νικήσει και ορθοποδήσει ως κυβέρνηση δεν αναμένονται διώξεις. Ενδεχομένως να γίνουν κάποιες πολύ συγκεκριμένες διώξεις ατόμων που ενεπλάκησαν σε σκάνδαλα. Τον Ερντογάν και την οικογένειά του δεν πρόκειται να τον αγγίξει κάποιος.
Αν πάλι κερδίσει ο Ερντογάν, ο κίνδυνος για εκκαθαρίσεις είναι πάρα πολύ σοβαρός, κάτι το οποίο το ανακοινώνουν σχεδόν διάφορα πρόσωπα της κυβέρνησης. Ο Μπαχτσελί πριν μερικές ημέρες δήλωσε ότι τη νύχτα της 14ης Μαΐου οι προδότες εννοώντας την αντιπολίτευση θα έχουν ένα θλιβερό τέλος και θα τιμωρηθούν είτε με ισόβια είτε με σφαίρες στο σώμα τους. Υπάρχει λοιπόν εκδικητική διάθεση που είναι πιθανό να τη δούμε και στην πράξη.
Το διακύβευμα των εκλογών είναι ποια θα είναι η ταυτότητα της Τουρκίας αύριο: Θα είναι μια Τουρκία αυταρχική ή μια Τουρκία που θα οδεύσει προς τον εκδημοκρατισμό; Τα εργαλεία που είχαμε τόσα χρόνια για να διαβάσουμε την Τουρκία, δηλαδή το δίπολο κεμαλιστές-ισλαμιστές, δεν ισχύει πια. Αυτό το οποίο ισχύει είναι οι οπαδοί ενός αυταρχικού κρατισμού από τη μία μεριά και ο εκδημοκρατισμός από την άλλη.
*Ο Ευάγγελος Αρεταίος είναι δημοσιογράφος, ειδικευμένος σε θέματα που αφορούν την Τουρκία και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ. Πρόσφατα εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο «Κλωστές στην ημισέληνο» από τις εκδόσεις Οξύ.
