Η Τουρκία είναι πλέον η χώρα με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη παγκοσμίως. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία η ανάπτυξη της γείτονος χώρας φτάνει στο 11%, μεγαλύτερη ακόμη και από αυτή της Κίνας. Τι σημαίνει αυτή η ανάπτυξη για τους πολίτες της Τουρκίας και πως κατανέμεται ο παραγόμενος πλούτος; Τι σημαίνει η στροφή της Τουρκίας προς τα Αραβικά-ισλαμικά κεφάλαιο?
Απαντήσεις στο lifo.gr δίνει ο κ. Γιώργος Κωνσταντινίδης, οικονομολόγος, διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέας του βιβλίου «Συσσώρευση Κεφαλαίου και Παγκοσμιοποίηση στην Τουρκία Διαχρονικά» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση. Στο βιβλίο αυτό πραγματοποιείται μια διαχρονική μελέτη της συσσώρευσης του κεφαλαίου της τουρκικής οικονομίας από το 2ο μισό του 17ου αιώνα και αναλύεται περισσότερο η χρονική περίοδος από το 1985 μέχρι και τα τελευταία χρόνια. Σ το βιβλίο του Γ.Κωνσταντινίδη διαπιστώνεται η ύπαρξη πέντε μορφών κεφαλαίου: του κεμαλικού, του ισλαμικού, του κεφαλαίου των μεγάλων επιχειρηματικών συγκροτημάτων της Τουρκίας, του κεφαλαίου που δημιουργείται από μη νόμιμες οικονομικές δραστηριότητες και του αλλοδαπού κεφαλαίου (ξένη οικονομική βοήθεια και άμεσες ξένες επενδύσεις). Αποδεικνύεται η οικονομικοπολιτική σχέση της Τουρκίας με τις Η.Π.Α., τη Μεγάλη Βρετανία και το Ισραήλ και η οικονομική ενίσχυση που οι χώρες αυτές, η Ευρωπαϊκή Ένωση και διάφοροι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί παρέχουν στην Τουρκία με τη μορφή διακρατικών και επιχειρηματικών συμφωνιών, χρηματοδοτικών προγραμμάτων και δανείων.
Κύριε Κωνσταντινίδη πού στηρίχθηκε η ανάπτυξη της Τουρκίας και πώς αντιμετώπισε την παλαιότερη κρίση και τον πληθωρισμό;
Στηρίχθηκε σε αυστηρά οικονομικά μέτρα που επιβλήθηκαν από το Δ.Ν.Τ. και σε σκληρά δημοσιονομικά, σταθεροποιητικά και διαρθρωτικά μέτρα που έλαβε ο Κεμάλ Ντερβίς («τσάρος» της τουρκικής οικονομίας) το 2001-2002. Αυτά πέτυχαν να θωρακιστεί το τραπεζικό σύστημα της Τουρκίας, να υποτιμηθεί η τουρκική λίρα και να αυξηθεί έτσι η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της, να αυξηθούν οι εξαγωγές και να βελτιωθούν πολύ ορισμένοι μακροοικονομικοί δείκτες π.χ. μειώθηκε αισθητά το δημόσιο χρέος (κυμάνθηκε στο 43% του Α.Ε.Π. το 2010) καθώς και ο πληθωρισμός (8.5% το 2010). Κατά τη διακυβέρνηση του ισλαμιστή Ταγίπ Έρντογαν αυξήθηκε ραγδαία η βιομηχανική παραγωγή της Τουρκίας, λόγω και του φθηνού εργατικού κόστους (μηνιαίοι μισθοί 300-400 ευρώ) και δόθηκαν φορολογικά και επενδυτικά κίνητρα που οδήγησαν στη βελτίωση της επιχειρηματικότητας και στην προσέλκυση σημαντικών άμεσων ξένων επενδύσεων. Η Τουρκία ανήκει στις 20 ισχυρότερες οικονομίες διεθνώς (ομάδα των G-20).
Κινδυνεύει η Τουρκία από «υπερθέρμανση» λόγω της υπέρμετρης ανάπτυξης;
Η τουρκική οικονομία κινδυνεύει, αν και το τραπεζικό της σύστημα διαθέτει ρευστότητα και κρίνεται ως προφυλαγμένο από εσωτερικές και εξωτερικές κρίσεις. Η αγοραστική δύναμη των Τούρκων καταναλωτών αυξάνεται σταδιακά και έτσι αυξάνεται η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες και τελικά αυξάνονται οι τιμές. Η πιστωτική επέκταση (αλματώδης τάση στην παροχή δανείων από τις τράπεζες προς τους καταναλωτές) συντελεί στην «υπερθέρμανση» της οικονομίας της. Επιπλέον το ισοζύγιο πληρωμών παρουσιάζει ένα ταχύτατα αυξανόμενο έλλειμμα, αφού από 14 δις. δολάρια το 2009 άγγιξε τα 48,5 δις. δολάρια το 2010.
Τι σημαίνει η αλματώδης οικονομική ανάπτυξη για τον εργαζόμενο στην Τουρκία. Κάτω από ποιές συνθήκες δουλεύει, πώς αμείβεται; Υπάρχουν ανισότητες στην τουρκική κοινωνία;
Η ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη από το 2002 έως τις μέρες μας (ρυθμοί ανάπτυξης ως και 10%) για τον μέσο Τούρκο εργαζόμενο έχει κάποια θετικά αλλά όχι ακόμη θεαματικά αποτελέσματα. Ειδικότερα βελτιώνεται το βιοτικό επίπεδο και οι παρεχόμενες υπηρεσίες π.χ. παιδεία, υγεία - πρόνοια, δημόσια διοίκηση, δημόσιες υπηρεσίες κτλ., αν και οι υπηρεσίες αυτές δεν είναι πάντα εύκολα προσβάσιμες από όλους. Το ποσοστό των πολιτών που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας κυμαίνεται στο 15% και συγκεντρώνεται κυρίως στις νοτιοανατολικές κουρδικές περιοχές. Σταδιακά το ποσοστό φτώχειας συρρικνώνεται, λόγω της οικονομικής προόδου, αλλά οι έντονες οικονομικοκοινωνικές αντιθέσεις υφίστανται μεταξύ πλούσιων και φτωχών καθώς και μεταξύ αναπτυγμένων αστικών κέντρων π.χ. Κωνσταντινούπολη, Άγκυρα, μικρασιατικά παράλια, όπως Σμύρνη, Αττάλεια, Αλικαρνασσός κτλ. και της ενδοχώρας της Ανατολίας. Όσον αφορά τους μισθούς έχουν μεν αυξηθεί ως ένα βαθμό και έτσι παρατηρήθηκε άνοδος και στην αγοραστική δύναμη των Τούρκων πολιτών, αν και τα τελευταία έτη παρουσιάζουν αύξηση οι τιμές των αγαθών και υπηρεσιών στην τουρκική αγορά, λόγω της αυξημένης ζήτησης. Οι ανειδίκευτοι εργάτες αμείβονται χαμηλά (300 - 400 ευρώ μηνιαίως), όμως οι ειδικευμένοι εργαζόμενοι και τα στελέχη των εταιρειών αμείβονται ικανοποιητικά και αναλόγως των προσόντων τους. Πάντως η οικονομική ανάπτυξη στην Τουρκία δημιουργεί θέσεις εργασίας και προσφέρεται απασχόληση τόσο από το δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα, με συνέπεια η αγορά εργασίας να εμφανίζει ευελιξία και θετικές προοπτικές. Η ανεργία όμως βρίσκεται σε αρκετά υψηλά επίπεδα, αγγίζοντας το 11% και το εργατικό δυναμικό προσεγγίζει τα 27 εκατομμύρια εργαζομένους. Σε όλη την τουρκική επικράτεια υπάρχουν εργοτάξια ενώ νέα δημόσια έργα υποδομής, κτηριακά συγκροτήματα, εμπορικά κέντρα, ουρανοξύστες κ.ά. ολοκληρώνονται και κατασκευάζονται συνεχώς...
Tώρα που διερράγησαν οι σχέσεις στρατού-κράτους τι συμβαίνει με το κεφάλαιο (βιομηχανίες, επιχειρήσεις κτλ.) που κρατούσε ο στρατός στα χέρια του;
Η στρατιωτική ηγεσία της Τουρκίας διαθέτει μεγάλη οικονομική δύναμη που αντιπροσωπεύει το κεμαλικό κεφάλαιο. Οι αμυντικές βιομηχανίες έχουν συνενωθεί στο Αμοιβαίο Κεφάλαιο των Ενόπλων Δυνάμεων (Ο.Υ.Α.Κ.) που αποτελείται από 25 περίπου σημαντικές βιομηχανίες του τουρκικού στρατού, οι οποίες έχουν παραγωγική και εξαγωγική δραστηριότητα και έχουν οργανωθεί και διοικούνται με καπιταλιστικά πρότυπα. Έτσι συμβάλλουν καθοριστικά στο τουρκικό Α.Ε.Π. και παρέχουν χιλιάδες θέσεις εργασίας. Η αντιπαράθεση μεταξύ των ισλαμιστών και των κεμαλιστών στην Τουρκία έχει κορυφωθεί με την αποκάλυψη ότι Τούρκοι στρατηγοί οργάνωναν την ανατροπή της ισλαμικής κυβέρνησης του Ταγίπ Έρντογαν. Άρχισε λοιπόν η βίαιη απομάκρυνση αυτών των εμπλεκόμενων στρατιωτικών από το στράτευμα και η αντικατάστασή τους με στρατιωτικούς που απολαμβάνουν την εκτίμηση του Έρντογαν και του επιτελείου του. Όμως οι βασικές αρχές του τουρκικού στρατού διατηρούνται. Αποτελεί το θεματοφύλακα του τουρκικού κράτους. Σε αυτό το πλαίσιο ο στρατός διαδραματίζει και σήμερα πρωταγωνιστικό οικονομικό ρόλο. Αυτό που έχει όμως διαφοροποιηθεί είναι το γεγονός ότι την υψηλή εποπτεία των αμυντικών βιομηχανιών και των διαφόρων επενδύσεων σε κλάδους της οικονομίας π.χ. αυτοκινητοβιομηχανία, τσιμεντοβιομηχανία, κατασκευές, πετρέλαια, χρηματοοικονομικός, αγροτικός τομέας κτλ. που πραγματοποιεί η στρατιωτική ηγεσία της Τουρκίας έχει η τουρκική κυβέρνηση μέσω στελεχών του στρατεύματος που χαίρουν της εμπιστοσύνης της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας. Το κέντρο βάρους των πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων του τουρκικού στρατού έχει μετατοπιστεί προς την ισλαμική πλευρά, η οποία επιδιώκει, όπως και η κεμαλική βέβαια, τη μεγιστοποίηση του οφέλους - κέρδους για την τουρκική οικονομία και την αναβάθμιση της στρατηγικής της θέσης σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.
Παρατηρείται μια έντονη στροφή του Έρντογαν προς τον Αραβικό κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι η απομάκρυνση από τη Δύση θα κοστίσει στη χώρα και ποια είναι τα οφέλη από τα Αραβικά κεφάλαια;
Η Τουρκία δεν απομακρύνεται από τη Δύση. Συνιστά χώρα – μέλος του ΝΑΤΟ και επιδιώκει την πλήρη ένταξή της στην Ε.Ε. Εξαιτίας πολιτικών και οικονομικών λόγων και με την αποτελεσματική άσκηση οικονομικής διπλωματίας πραγματοποιεί «ανοίγματα» προς τις αραβικές και γενικότερα τις μουσουλμανικές χώρες του κόσμου, ώστε να συσσωρεύσει περισσότερο ισλαμικό, «πράσινο» κεφάλαιο, το οποίο ισχυροποιεί το τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό της σύστημα, επενδύεται σε έργα υποδομής όχι μόνο στα ανεπτυγμένα αστικά κέντρα αλλά και στις υποβαθμισμένες κουρδικές περιοχές της νοτιοανατολικής Ανατολίας, στον κλάδο των κατασκευών, ακόμη και σε συμπαραγωγές ταινιών με αραβικές χώρες, όπως π.χ. με εταιρεία παραγωγής ταινιών από το Κατάρ. Το ισλαμικό κεφάλαιο αναδύεται στην Τουρκία, υποστηρίζεται από το επίσημο κράτος, τις ενώσεις βιομηχάνων, τους δημόσιους φορείς και αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της μεγάλης οικονομικής της ανάπτυξης.
Που αποσκοπεί η έντονη αντίδραση προς το Ισραήλ και η «ανάληψη» του ρόλου της προστάτιδας των Παλαιστινίων;
Η ένταση με το Ισραήλ οφείλεται σε πολιτικούς κυρίως λόγους. Οι οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές των δύο χωρών διεξάγονται στα ίδια περίπου επίπεδα. Η Τουρκία επιχειρεί να προβληθεί ως η χώρα – πρότυπο για όλο τον ισλαμικό κόσμο και να χρησιμεύσει ως υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης για τα μουσουλμανικά κράτη διεθνώς. Η διπλωματία της γειτονικής χώρας λειτουργεί δυναμικά και «ανοίγει» όπως η βεντάλια, με σκοπό να «αγκαλιάσει» περισσότερα κράτη με κοινά συνεκτικά πολιτιστικά στοιχεία, όπως είναι η θρησκεία, η γλώσσα, οι παραδόσεις κτλ.
Εκτιμάτε ότι θα βγει κερδισμένη η Τουρκία από την Αραβική Άνοιξη;
Θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των Τούρκων ιθυνόντων να ισορροπήσουν αντικρουόμενα συμφέροντα, πολιτικές επιδιώξεις κτλ. που υπάρχουν στις διάφορες χώρες που διέρχονται πολιτική κρίση. Αν, αφενός η ιδεολογία του «ήπιου Ισλάμ» που προωθεί η Τουρκία και αφετέρου η οικονομική διείσδυσή της μέσω των εξαγωγών και των επιχειρηματικών συνεργασιών – συμπράξεων γίνουν αποδεκτά από την πλειοψηφία των πολιτών στις χώρες της Αραβικής Άνοιξης, τότε θα ωφεληθεί από τις πολιτικές διεργασίες που εκτυλίσσονται.
Οι απειλές της Τουρκίας προς Ισραήλ και Κύπρο με αφορμή τις δοκιμές στο οικόπεδο 12, μέχρι που μπορούν να φτάσουν; Θα ρίσκαρε η Τουρκία τα οικονομικά επιτεύγματα της με έναν πόλεμο;
Αν και δεν είμαι ειδικός στα ενεργειακά θέματα ούτε σε θέματα πολιτικής, ωστόσο θεωρώ ότι περισσότερη κλιμάκωση θα υπάρξει μεν, αλλά κυρίως σε επίπεδο δηλώσεων και για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης. Μια ένοπλη σύγκρουση δε συμφέρει τη δεδομένη χρονική στιγμή καμία χώρα. Η επίπονη και χρονοβόρα οδός των διαπραγματεύσεων και της διπλωματίας πιστεύω ότι θα ακολουθηθεί για να καταλήξουν σε κάποια αμοιβαίως αποδεκτή συμφωνία που θα ικανοποιεί όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές και θα κατανέμει ορθολογικά τα κέρδη εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών.
Τι θα έπρεπε να κάνει η Ελλάδα σε σχέση με την ΑΟΖ για να μπεί στο ενεργειακό παιχνίδι της περιοχής;
Κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να ανακηρύξει την ΑΟΖ της με την Τουρκία, με βάση τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και να αποκομίσει τα μέγιστα δυνατά οφέλη που θα προκύψουν από την αξιοποίηση των κοιτασμάτων πετρελαίου ή φυσικού αερίου που θα εντοπιστούν στο Αιγαίο. Αυτό επιτάσσει άλλωστε και η δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, λόγω της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, ώστε να αντιμετωπιστεί ο φαύλος κύκλος της ύφεσης που πλήττει την οικονομία και την κοινωνία μας.
Κύριε Κωνσταντινίδη σας ευχαριστώ.
Κι εγώ.
