Ο Γιάννης Μόραλης συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους του 20ού αιώνα. Πρωτοπόρος εικαστικός, ταλαντούχος χαράχτης, προικισμένος σκηνογράφος και εξέχων καθηγητής, άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στα εικαστικά δρώμενα της χώρας. Το ατελιέ του βρίσκεται σ’ ένα διαμέρισμα της οδού Δεινοκράτους, διατηρείται σχεδόν ανέπαφο και προσφέρει μια ολοκληρωμένη ματιά στον άνθρωπο πίσω από την τέχνη.
Από τα πρώτα λεπτά που περνάς το κατώφλι του έρχεσαι σε επαφή με την πνευματική και καλλιτεχνική κληρονομιά του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου. Πρόκειται για ένα μέρος όπου το πνεύμα της ελληνικής τέχνης ζωντανεύει. Ο χώρος αυτός ήταν το εργαστήριο που φιλοτεχνούσε τα έργα του για πολλές δεκαετίες. Σήμερα εξακολουθεί να αντανακλά τη φιλοσοφία του και να φιλοξενεί μερικούς απ’ τους εμβληματικούς πίνακες του. Εκεί με υποδέχεται η κεραμίστρια και ανιψιά του ζωγράφου, Χριστίνα Μόραλη.
Παντού υπάρχουν πολυάριθμα σχέδια, χαρακτικά, μελέτες, μακέτες, γλυπτά, κεραμικά, εικονογραφήσεις βιβλίων, εξώφυλλα δίσκων, οικογενειακές φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα (π.χ. η ποδιά του) και, φυσικά, τα σύνεργα της δουλειάς του.
Παντού υπάρχουν πολυάριθμα σχέδια, χαρακτικά, μελέτες, μακέτες, γλυπτά, κεραμικά, εικονογραφήσεις βιβλίων, εξώφυλλα δίσκων, οικογενειακές φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα (π.χ. η ποδιά του) και, φυσικά, τα σύνεργα της δουλειάς του. «Εγκαταστάθηκε σ’ αυτό το 1960. Ήταν ένας μικρός ιδιόκτητος χώρος που διαμορφώθηκε βάσει του τρόπου που κατασκευάστηκε η πολυκατοικία ως ατελιέ για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του Γιάννη Μόραλη. Εδώ ζωγράφισε πολλά από τα έργα του, όπως και στον έτερο χώρο δημιουργίας του, που ήταν στην Αίγινα, η οποία θα αποδεικνυόταν το αγαπημένο του νησί», μου λέει η Χριστίνα Μόραλη.
Και συμπληρώνει: «Το εργαστήριο της Δεινοκράτους ήταν για τον θείο μου ένας αγαπημένος κόσμος. Εδώ δεν περνούσε απλώς τις περισσότερες ώρες της ημέρας αλλά ήταν και ένας χώρος όπου του άρεσε να εργάζεται. Ουσιαστικά, το διαμόρφωσε κατά τέτοιον τρόπο ώστε αφενός να υποδέχεται κόσμο και αφετέρου να ξεκουράζεται. Συνειδητά, λοιπόν, έχω κρατήσει τα πάντα ανέγγιχτα ως φόρο τιμής στην τέχνη του Γιάννη Μόραλη. Επιπλέον, είναι μια καλή ευκαιρία να δούμε ξανά τη δημιουργική διαδικασία ενός σπουδαίου καλλιτέχνη. Υπάρχουν πολλά καβαλέτα, σχεδιαστήρια, πάγκοι όπου μαστόρευε τα τελάρα του, καθώς και βιβλιοθήκες με πολυάριθμα βιβλία τέχνης, βραβεία και δώρα».
Πράγματι, η αίσθηση της παρουσίας του μεγάλου εικαστικού, που με το έργο και τη διδασκαλία του επηρέασε καταλυτικά το τοπίο της μεταπολεμικής τέχνης στην Ελλάδα, παραμένει έντονη. Το βλέμμα μου κεντρίζουν τα πινέλα του, μερικά φθαρμένα μέχρι τη λαβή, άλλα που βρίσκονται σε βάζα, καθώς και σωληνάρια με χρώματα που είναι διάσπαρτα σε διάφορα σημεία του διαμερίσματος. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τον Γιάννη Μόραλη χαμένο στις σκέψεις του και τα χέρια του να κινούνται με ακρίβεια, καθώς περνούσε το όραμά του στον καμβά.
«Το ατελιέ επί της οδού Δεινοκράτους ανακαινίστηκε με απόλυτο σεβασμό στην ατμόσφαιρα του χώρου δημιουργίας του Γιάννη Μόραλη και διαμορφώθηκε ώστε να εξυπηρετεί τη νέα λειτουργία και τους στόχους της μη κερδοσκοπικής Εταιρείας Μελέτης, Έρευνας και Προβολής της Νεοελληνικής Τέχνης / Εργαστήριο “Γιάννης Μόραλης”, στην οποία, μετά τον θάνατό του, κληροδοτήθηκε από τον γιο και κληρονόμο του, Κωνσταντίνο – ο ίδιος είναι ιδρυτικό μέλος της.
Ως η υπεύθυνη εκτέλεσης της διαθήκης του, παρέλαβα ένα εργαστήριο όπως το άφησε όταν έφυγε απ’ τη ζωή. Αφού έγινε μια πρώτη καταγραφή, προσπαθήσαμε να βάλουμε μια τάξη, ενώ ο χώρος αποτελεί και την έδρα της εταιρείας. Γι’ αυτό και προχωρήσαμε σε εργασίες για την αποκατάσταση και συντήρηση του ατελιέ. Το διαμέρισμα είχε υποστεί μεγάλες φθορές λόγω παλαιότητας και χρήσης, οπότε ήταν αναγκαία η αποκατάσταση με σύγχρονα υλικά και τεχνικές», υπογραμμίζει η Χριστίνα Μόραλη.
Το συγκεκριμένο εργαστήριο δεν είναι απλώς ένας χώρος εργασίας αλλά ένα ζωντανό αρχείο του δημιουργικού ταξιδιού του Μόραλη. Κάθε γωνιά του, άλλωστε, περικλείει μια ιστορία. Στο κέντρο ξεχωρίζει ένα μεγάλο ξύλινο τραπέζι-γραφείο κατά μήκος του παραθύρου ενώ υπάρχουν ακόμη κάποιες παλιές πολυθρόνες, τα γυαλιά του, μερικές χειρόγραφες σημειώσεις, πινέλα και σωληνάρια με ξεραμένες μπογιές. Όλα όσα συνθέτουν τα υλικά της τέχνης του Γιάννη Μόραλη.
«Όπως θα διαπιστώσετε, γύρω μας υπάρχουν πολλά διακοσμητικά αντικείμενα που περιβάλλονται αρμονικά από τα έργα τέχνης, διότι του άρεσε να συλλέγει και όσα του χάριζαν. Κάποια τα έχουμε βάλει σε εμφανή σημεία και άλλα σε ντουλάπια και συρτάρια. Πάντως, ο ίδιος δεν πετούσε τίποτα. Το ακριβώς αντίθετο έκανε με τα έργα του· μπορεί να έριχνε στα σκουπίδια οτιδήποτε δεν του έβγαινε καλό. Ήταν πάντα αυστηρός και επιδίωκε να αγγίζει την τελειότητα.
Επίσης, τον θυμάμαι να ζωγραφίζει με τεχνητό φωτισμό, παρόλο που ο χώρος διαθέτει μια μεγάλη τζαμαρία προς τον ακάλυπτο της πολυκατοικίας. Πάντα προτιμούσε να εργάζεται με κλειστές τις κουρτίνες. Άκουγε πολλή μουσική, γι’ αυτό στο ατελιέ υπήρχε θέση για στερεοφωνικό και μαγνητόφωνο, και, φυσικά, πολλοί δίσκοι. Συγχρόνως, τα έπιπλα ήταν τοποθετημένα από τον ίδιο, ώστε να καλύπτουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ανάγκες του. Τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή περιττό», επισημαίνει η Χριστίνα Μόραλη.
«Όταν ζωγραφίζω, όπως και όταν γράφω δυο σελίδες, κόβω, κόβω, πετώ τις φλυαρίες. Το περιττό αδυνατίζει το έργο. Η ένταση και η δύναμη είναι στην καθαρότητα», υποστήριζε ο Γιάννης Μόραλης. Και είναι αλήθεια ότι στα απομεινάρια της τέχνης του αντικατοπτρίζονται η ακρίβεια, η ισορροπία και η αφαίρεση που τον χαρακτήριζαν.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter 
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το ότι στους χώρους του ατελιέ υπάρχει ακόμη ένα ανεξερεύνητο πρωτογενές υλικό σχεδιασμάτων, σημειώσεων και πρωτολείων του ζωγράφου. Είναι απλό, λιτό, άκρως λειτουργικό αλλά και βαθιά υποβλητικό, αφού η χωροταξία δημιουργεί μια ατμόσφαιρα περισυλλογής. Παράλληλα, είναι ενδεικτικό ότι ο προσωπικός του χώρος δημιουργίας είναι γεμάτος με αναφορές σε σημαντικές επιρροές καθώς και στην ποιότητα των συνθέσεών του.
Στη συνέχεια, η ανιψιά του πρωτοπόρου καλλιτέχνη στέκεται σε έναν από τους πίνακες στον οποίο αποτυπώνεται ο ίδιος ο Μόραλης με τη θεία του στο σπίτι τους, στην πόλη της Άρτας. Περιγράφει ότι από την ηλικία των έξι ετών κατάλαβε ότι ήθελε να γίνει ζωγράφος.
«Χανόταν μέσα στο δωμάτιο της θείας του και την παρακολουθούσε που ζωγράφιζε. Του άρεσαν οι μπογιές, οι μυρωδιές, τα χρώματα. Όταν πήγαινε στο σχολείο όπου δίδασκε ο πατέρας του βούταγε τις κιμωλίες σε μπλε ή κόκκινο μελάνι και μ’ αυτές έκανε σχέδια στον μαυροπίνακα», αφηγείται.
Εκτός από τη ζωγραφική, ο Γιάννης Μόραλης επεκτάθηκε στη χαρακτική, την εικονογράφηση βιβλίων, τη σχεδίαση σκηνικών και κουστουμιών θεατρικών παραστάσεων και εξωφύλλων δίσκων. Στον ιδιωτικό του χώρο είναι ξεκάθαρη η διαδρομή του από την πρώιμη εποχή με τα έργα παραστατικής ζωγραφικής, κυρίως προσωπογραφίες και τοπιογραφίες, έως την ώριμη με έργα που χαρακτηρίζει μια αυστηρή γεωμετρία, με συμμετρία και λιτότητα.
Η Χριστίνα Μόραλη μοιράζεται μαζί μας διάφορες αναμνήσεις και ανεξίτηλες στιγμές από τη σχέση της με τον σπουδαίο ζωγράφο. Θυμάται ότι δεν του έλειπε το χιούμορ κι αυτό αποδεικνύεται και από τις καρτ-βιζίτ που έκανε όταν ήταν πλέον καταξιωμένος και περιζήτητος, όπου με δικά του γράμματα ενημέρωνε τους ενδιαφερόμενους: «Δεν φιλοτεχνώ πλέον προσωπογραφίες». Αναφέρεται στη δημιουργική του πορεία και σκιαγραφεί την προσωπικότητα του, δίνοντας έμφαση σε άγνωστες πτυχές της ζωής και του έργου του: από το γεγονός ότι υπήρχαν περιπτώσεις που έκανε πάνω από 100 προσχέδια μόνο για ένα έργο μέχρι τον εκνευρισμό που του προκαλούσε το να τον στήνουν σε ραντεβού.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter 
«Δεν άφηνε τίποτα στην τύχη. Μπορεί να θύμωνε με μια ζημιά που θα έκανα, αλλά όταν έβλεπε ότι καταλάβαινες το λάθος σου, παρέμενε στωικός και ευγενικός. Επίσης, σε κάτι που θα τον ενοχλούσε, μπορούσε να κρατήσει μια σιωπηλή στάση. Ήταν βαθιά συναισθηματικός και εσωστρεφής. Παθιαζόταν με τη ζωγραφική και το γυναικείο φύλο», αναφέρει η γνωστή κεραμίστρια.
Και καταλήγει: «Όταν είχα ανάγκη την πολύτιμη βοήθειά του, ο θείος μου ήταν πάντα εκεί και οι παρατηρήσεις που μου έκανε ήταν τόσο εύστοχες, που ακόμα και σήμερα, όταν φτιάχνω ένα δικό μου έργο, αναρωτιέμαι: “Άραγε, τι θα έλεγε τώρα;”. Ξέρετε, πολλές φορές που βρίσκομαι σε αυτό το διαμέρισμα σκέφτομαι ότι το κύριο χαρακτηριστικό του, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, ήταν ότι υπήρξε νέος όλη του τη ζωή, μέχρι και τις τελευταίες μέρες λίγο πριν από τον θάνατό του. Ζωγράφιζε μέχρι το τέλος και δεν ξεχνούσε ποτέ. Του έδωσε η ζωή αυτό το μεγάλο δώρο. Μπορεί να είναι δύσκολο να ανατρέχω στο διάστημα που όδευε προς την ανυπαρξία, αλλά ακόμα και ο θάνατος τον βρήκε σε μια κατάσταση ηρεμίας».
Καθώς το φως του ήλιου μπαίνει από το παράθυρο, είναι αδύνατο να μην αισθανθείς δέος όταν αναλογίζεσαι ότι εδώ ο Γιάννης Μόραλης δημιούργησε μερικά από τα πιο εμβληματικά έργα του, εδώ πάλεψε με ιδέες και μορφές και βρήκε τελικά την ταυτότητά του. Το ατελιέ δεν τροφοδότησε απλώς την έμπνευση του του Γιάννη Μόραλη αλλά αποτελεί μια μαρτυρία και ένα ιστορικό τεκμήριο που συντηρεί την κληρονομιά ενός από τους πιο διάσημους Έλληνες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Είναι ένα άβατο όπου το παρελθόν και το παρόν συγκλίνουν, προσφέροντας μια μοναδική ευκαιρία να ταξιδέψουμε στο εικαστικό σύμπαν ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεοελληνικής τέχνης.
Οι προσωπογραφίες του Γιάννη Μόραλη ταξιδεύουν
Το «Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης» πρόκειται να παρουσιάσει τον Ιούνιο του 2025 έκθεση έργων του ζωγράφου στο Μουσείο «Συλλογή ελληνικών ενδυμασιών Βικτωρία Γ. Καρέλια» στην Καλαμάτα, σε μια δημιουργική σύμπραξη των δύο φορέων, συστήνοντας με αυτόν τον τρόπο στους κατοίκους και επισκέπτες της πόλης τον κορυφαίο Έλληνα εικαστικό.
Ζωγραφικά έργα του Γ. Μόραλη, με εστίαση στις προσωπογραφίες του, σχέδια και χαρακτικά, μελέτες, μακέτες, γλυπτά, κεραμικά έργα, εξώφυλλα δίσκων, καθώς και εργαλεία και εξοπλισμός από το εργαστήριο του ζωγράφου θα συνομιλήσουν με τα μοναδικά εκθέματα του μουσείου, αναδεικνύοντας αφενός το πολύπλευρο έργο του καλλιτέχνη, δημιουργώντας αφετέρου έναν ιδιαίτερο εικαστικό διάλογο των έργων του με τις παραδοσιακές ενδυμασίες της Συλλογής Καρέλια. Τα έργα τέχνης θα πλαισιώνουν ψηφιακές εφαρμογές, ενισχύοντας την εκπαιδευτική και βιωματική διάσταση της εμπειρίας του επισκέπτη.
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
