Είναι πολύ λίγοι οι άνθρωποι που έγιναν γνωστοί μόνο με το μικρό τους όνομα. Ένας από αυτούς είναι ο τελευταίος αυτοκράτορας της μόδας, ο τελευταίος των μεγάλων μόδιστρων, που διανύει το 91ο έτος της ηλικίας του βλέποντας τον οίκο του να είναι στην πρώτη γραμμή της υψηλής ραπτικής ακόμα και μετά την τελευταία του επίδειξη το 2008 και την απόσυρσή του.
Είναι ο Βαλεντίνο, κατά κόσμον Βαλεντίνο Γκαραβάνι, που όπως και ο Νταλί ή ο Όσκαρ Ουάιλντ έχει μια ζωή που μοιάζει με ένα πλήρες έργο τέχνης. Περιστοιχίζεται από έναν λαμπερό κύκλο φίλων, από τα συγκεκριμένα μοντέλα που προτιμούσε, ψηλά και κομψά, από μια συγκλονιστική συλλογή έργων τέχνης και συνοδεύεται από την ακούραστη αναζήτηση του ωραίου.
Η υψηλή ραπτική έκανε γίγαντα τον Βαλεντίνο που, μαζί με τον Τζιανκάρλο Τζιαμέτι, συνέταιρο, διά βίου φίλο και σύντροφό του για 45 χρόνια, οδήγησε τον οίκο του από ένα και μόνο κτίριο στη Ρώμη σε ένα εμπορικό σήμα που κατέκτησε τα πάντα.
Ο Βαλεντίνο γεννήθηκε στην επαρχία Pavia της Λομβαρδίας στην Ιταλία. Η μητέρα του τον ονόμασε έτσι από το είδωλο της οθόνης Ροδόλφο Βαλεντίνο. Η θεία του ήταν σχεδιάστρια και εκείνος άρχισε να ενδιαφέρεται για τη μόδα από παιδί.
Πίσω από το απόμακρο, λίγο υπεροπτικό ύφος του κρύβεται ένας βαθιά γοητευτικός άνθρωπος, εκλεπτυσμένος και πολύπλοκος, μια σπουδαία προσωπικότητα με δημιουργική ορμή, ένας παγκόσμιας κλάσης μόδιστρος, ένας επιμελητής του δικού του πλούσιου τρόπου ζωής, που μοιάζει άψογος σαν μια από τις επιδείξεις του.
Ο συλλέκτης
Τα σπίτια του Βαλεντίνο, ίσως περισσότερο κι από τα φορέματα και τις τουαλέτες, αποτελούν την πιο τέλεια έκφραση του ίδιου του εαυτού του, επειδή έχουν δημιουργηθεί για την προσωπική του ευχαρίστηση. Τώρα ζει σε έναν πύργο του 17ου αιώνα έξω από το Παρίσι, με τον σύντροφό του από τη δεκαετία του ‘80, Bruce Hoeksema. Σε όλη η διάρκεια της ζωής του συνεργάστηκε με μερικούς από τους μεγαλύτερους διακοσμητές του 20ού αιώνα, όπως ο Peter Marino και ο Henri Samuel.
Όλα τα σπίτια του είναι γεμάτα με εκπληκτικά πράγματα. Ως συλλέκτης, ο Βαλεντίνο είναι εξαιρετικά δραστήριος και οι φίλοι του λένε ότι θέλει να ζει με όλα όσα έχει αποκτήσει. Λένε ότι προτιμάει να αγοράσει ένα καινούργιο σπίτι παρά να πουλήσει ένα αντικείμενο τέχνης ή να το κρύψει σε μια αποθήκη.
Στο ημερολόγιό του ο Γουόρχολ έγραφε το 1978: «Προσκεκλημένος στο δείπνο του Βαλεντίνο για τη Μαρίζα Μπέρενσον. Η Λι Ράτζβιλ ήταν εκεί και ο Μπαρίσνικοφ και η κάρτα δίπλα μου έγραφε Τζέσικα και τελικά ήταν η Τζέσικα Λανγκ». Ο πίνακας του Γουόρχολ με το Άγαλμα της Ελευθερίας του 1986 δεσπόζει στην τραπεζαρία του Βαλεντίνο στη Νέα Υόρκη ακόμα και σήμερα, όπως και το μνημειώδες τρίπτυχο του Ζαν-Μισέλ Μπασκιά, «El Gran Espectaculo (Η ιστορία των μαύρων ανθρώπων)», 1983, το οποίο χρειάστηκε να μεταφερθεί στο διαμέρισμα μέσω ενός παραθύρου.
Αν και μαξιμαλιστής, ο Βαλεντίνο αγαπά την αφαίρεση. Το έργο του Willem de Kooning με κορδέλες από πλούσιο μπλε χρώμα σαν ουρές χαρταετού στον άνεμο, και έργα του Richard Prince, όπως το «Untitled (Bombay After Dark)», 2007-08, περιστοιχίζονται από ρολόγια τύπου Λουδοβίκου XVI, φωτιστικά Art Deco και έπιπλα του Claude Lalanne, τίγρεις της δυναστείας των Μινγκ και πορσελάνινα βάζα του 17ου αιώνα.
Στο σπίτι του στο Παρίσι υπάρχουν χιλιάδες πολύτιμα αντικείμενα, ανάμεσά τους ένα ασημένιο μπολ του 19ου αιώνα από τον διάσημο Μοσχοβίτη χρυσοχόο Pavel Ovchinnikov. Στο χείλος του, με σμάλτο champlevé, αναγράφεται μια κρυπτογραφημένη ρωσική παροιμία: «Ένα γεύμα χωρίς αλάτι δεν είναι νόστιμο – και χωρίς ψωμί δεν χορταίνει». Θα μπορούσε να είναι το μότο της ζωής του Βαλεντίνο: «Για να πετύχει οτιδήποτε πρέπει να φροντίσετε τόσο τις μικρές λεπτομέρειες όσο και το μεγάλο σχέδιο».
Ο Βαλεντίνο χρησιμοποίησε στις κολεξιόν του το κόκκινο χρώμα στη χαρακτηριστική απόχρωση της κινεζικής λάκας – ή την ανάμνησή του γι' αυτήν, φιλτραρισμένη μέσα από την ιδιαίτερη καλλιτεχνική του ευαισθησία, επηρεασμένος βαθιά από το πρώτο του ταξίδι στην Κίνα. Είχε ήδη αποκτήσει το πρώτο του κινεζικό αντικείμενο –ένα άλογο Μινγκ– ήδη από το 1964.
Αλλά το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του συγκεντρώθηκε αργότερα, τα εντυπωσιακά πολύχρωμα αγγεία, τα περίτεχνα παραβάν, τα αγάλματα ζώων, όπως το πρώτο κεραμικό του άλογο. Και αυτά δίπλα σε ταπετσαρίες με λουλούδια και έναν πίνακα του Μονέ της ύστερης περιόδου του Ζιβερνί, που απεικονίζει αραχνοΰφαντες κίτρινες ίριδες σε κεραμιδί-μπλε φόντο, και πίνακες του Φράνσις Μπέικον.
Στο σαλέ του στο Gstaad ένα μικρό κοπάδι προβάτων Lalanne αναπαύεται στο σαλόνι. Ο Βαλεντίνο ήταν από τους πρώτους που κατάλαβαν τη γοητεία των Lalannes. Τώρα κάθε συλλέκτης θέλει κάτι για το σπίτι του από αυτό το θηριοτροφείο – ένα γραφείο σε σχήμα ρινόκερου, ένα χρηματοκιβώτιο-γορίλα ή ένα κοκτέιλ μπαρ σε σχήμα ιπποπόταμου.
Το σπίτι του στο Holland Park, στο Λονδίνο, ένα επιβλητικό, διατηρητέο βικτοριανό αρχοντικό, μεταμορφώθηκε στα χέρια του σε σπίτι αντάξιο ενός πρίγκιπα. Είναι γεμάτο με μπλε και λευκή κινεζική πορσελάνη, ίσως 200 ξεχωριστά κομμάτια, όλα τοποθετημένα σε ράφια και σε εσοχές που αποτελούν από μόνα τους ένα αρχιτεκτονικό κατόρθωμα: κάνουν τα βάζα και τα αγγεία να μοιάζουν με μπλε και λευκούς αγίους στην πρόσοψη κάποιου γοτθικού καθεδρικού ναού.
Εκεί υπάρχουν και δυο ρωσικά αυτοκρατορικά σερβίτσια. Το πρώτο, από λευκή πορσελάνη, είναι διακοσμημένο με το οικόσημο των Ρομανόφ. Κατασκευάστηκε στη βιοτεχνία της Αγίας Πετρούπολης γύρω στο 1900, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νικολάου Β'. Το άλλο είναι ένα σετ 25 πιάτων δείπνου αφιερωμένο στο στρατιωτικό τάγμα του Αγίου Βλαδίμηρου (που ιδρύθηκε από τη Μεγάλη Αικατερίνη το 1782). Το καθένα είναι διακοσμημένο με το αστέρι του τάγματος και το ρωσικό του σύνθημα: «Ευεργεσία, τιμή, δόξα».
Η σύγχρονη τέχνη εκπροσωπείται από το έργο του Ντάμιεν Χιρστ «Ethyl Linolenate 2003», πολλούς πίνακες του Μπασκιά και μια ομάδα όψιμων Πικάσο. Κανείς δεν αγόραζε Πικάσο τη δεκαετία του 1960 πριν από τον Βαλεντίνο, που έμοιαζε να ξέρει ποια τέχνη θα γίνει επιθυμητή στη συνέχεια.
Η Ρώμη δεν είναι η γενέτειρα του Βαλεντίνο, αλλά εκεί ήταν το ατελιέ του και εκεί απέκτησε το πρώτο από τα πολλά σπίτια του, στη Via Appia. Συνεργάστηκε με τον θρυλικό Renzo Mongiardino για να το διακοσμήσει. Είναι ένα απλό εξοχικό σπίτι που αγόρασε το 1972, με ένα μείγμα από όλα όσα αγαπάει: γαλλικά και ιταλικά έπιπλα, κινεζικά αντικείμενα, περσικά χαλιά. Εκεί υπάρχει το έργο του Πικάσο «Nu Assis dans un Fauteuil II», 1963, και έργα των George Segal και Pomodoro.
Ο Βαλεντίνο δημιούργησε το πρώτο του ατελιέ στην Piazza di Spagna της Ρώμης, στο οποίο το γραφείο του ήταν εξίσου αξιοσημείωτο με οποιοδήποτε από τα σπίτια του. Για πολλά χρόνια ένα υπέροχο πορτρέτο της Eleonora di Toledo κρεμόταν πάνω από το γραφείο του. Είναι του Φλωρεντινού δασκάλου Agnolo Bronzino, ο οποίος ζωγράφισε την ευγενή περισσότερες από μία φορές (άλλες εκδοχές βρίσκονται στο Ουφίτσι και στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης). Οι τοίχοι του γραφείου του ζωγραφίστηκαν στο χέρι για να ταιριάζουν με το φόρεμα της Eleonora.
Το πάτωμα του γραφείου ήταν καλυμμένο με ένα χαλί με λεοπάρ μοτίβο, αλλά κάθε άλλη επιφάνεια ήταν γεμάτη με φωτογραφίες σε ασημένιες κορνίζες. Επρόκειτο για στιγμιότυπα φίλων και πελατών, που στην περίπτωση του Βαλεντίνο είναι συχνά επικαλυπτόμενες κατηγορίες: Σοφία Λόρεν, Τζάκι Ωνάση, πριγκίπισσα Μαργαρίτα, Μέριλ Στριπ, Νατάλια Βοντιάνοβα.
Μια περιπετειώδης, γοητευτική ζωή
Ο Βαλεντίνο γεννήθηκε στην επαρχία Pavia της Λομβαρδίας στην Ιταλία. Η μητέρα του τον ονόμασε έτσι από το είδωλο της οθόνης Ροδόλφο Βαλεντίνο. Η θεία του ήταν σχεδιάστρια και εκείνος άρχισε να ενδιαφέρεται για τη μόδα από παιδί. Όταν έφτασε στο Παρίσι, σπούδασε στην École des Beaux-Arts και στο Chambre Syndicale de la Couture Parisienne.
Μαθήτευσε δίπλα στον Jacques Fath και στη συνέχεια στον Balenciaga. Βρήκε μια θέση μαθητείας στον Jean Dessès, όπου βοήθησε την κόμισσα Jacqueline de Ribes να σχεδιάσει τις ιδέες της για τα φορέματά της. Στη συνέχεια δούλεψε για δυο χρόνια με τον φίλο του Guy Laroche και εντάχθηκε στον «μικροσκοπικό» οίκο μόδας του.
Επέστρεψε στην Ιταλία και εγκαταστάθηκε στη Ρώμη το 1959, ως μαθητής του Emilio Schuberth, και στη συνέχεια συνεργάστηκε με το ατελιέ του Vincenzo Ferdinandi, πριν ανοίξει τον δικό του οίκο μόδας το 1960 στην αριστοκρατική Via Condotti, με την υποστήριξη του πατέρα του. Περισσότερο από ατελιέ, έμοιαζε με ένα πραγματικό «maison de haute couture». Όλα ήταν πολύ μεγαλοπρεπή και τα μοντέλα ήρθαν αεροπορικώς από το Παρίσι για την πρώτη του επίδειξη. Ο Βαλεντίνο έγινε γνωστός για τα κόκκινα φορέματά του, στην έντονη απόχρωση που έγινε γνωστή στη βιομηχανία της μόδας ως «κόκκινο του Βαλεντίνο».
Το 1960, συνάντησε στο Café de Paris στη Via Veneto τον φοιτητή της αρχιτεκτονικής, γόνο αστικής οικογένειας της Ρώμης, Τζιανκάρλο Τζιαμέτι. Από εκείνη την ημέρα ξεκίνησε η σχέση τους και η μακρά τους συνεργασία. Ο Βαλεντίνο δεν ήταν καλός στην οικονομική διαχείριση του οίκου του, αφού μέσα σε έναν χρόνο είχε ξοδέψει όλα του τα χρήματα και έπρεπε να παλέψει ενάντια στη χρεοκοπία. Ο Τζιαμέτι έσωσε κυριολεκτικά τον οίκο με το λαμπρό επιχειρηματικό του πνεύμα. Στους γονείς του ο Βαλεντίνο έλεγε ότι ήταν αρραβωνιασμένος με την Ιταλίδα ηθοποιό Μαριλού Τόλο, τη μόνη γυναίκα που είχε αγαπήσει πραγματικά και με την οποία επιθυμούσε να κάνει παιδιά.
Το 1964, η Τζάκι Κένεντι είχε δει μια φίλη της να φορά ένα σύνολο του Βαλεντίνο από μαύρη οργάντζα και εντυπωσιάστηκε. Τον Σεπτέμβριο του 1964, ο Βαλεντίνο επρόκειτο να βρεθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες για να παρουσιάσει μια συλλογή έργων του σε φιλανθρωπικό χορό στο ξενοδοχείο Waldorf-Astoria της Νέας Υόρκης. Ο Βαλεντίνο έστειλε στην Τζάκι Κένεντι που πενθούσε και δεν μπορούσε να παραστεί στην επίδειξη μια επιλογή βασικών κομματιών από τη συλλογή του.
Η Τζάκι Κένεντι παρήγγειλε έξι από τα φορέματα υψηλής ραπτικής του, και τα φόρεσε κατά τη διάρκεια του έτους πένθους της μετά τη δολοφονία του Προέδρου Τζον Κένεντι. Από τότε, ήταν αφοσιωμένη πελάτισσα και φίλη του. Ο Βαλεντίνο σχεδίασε αργότερα το λευκό φόρεμα που φόρεσε στον γάμο της με τον Αριστοτέλη Ωνάση.
Το 1966 μετέφερε τις επιδείξεις του από τη Φλωρεντία στη Ρώμη, όπου δύο χρόνια αργότερα δημιούργησε μια ολόλευκη συλλογή που έγινε διάσημη για το λογότυπο «V».
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, τα ρούχα του Βαλεντίνο κινήθηκαν στις τάσεις της εποχής. Αναβίωσε στα ρούχα του τη δεκαετία του ’40, του ’30 και του '20, ενώ ήταν από τους μοναδικούς σχεδιαστές που παρουσίασαν καθημερινά φορέματα σε μια περίοδο που κυριαρχούσαν τα χωριστά κομμάτια. Ξεφεύγοντας από τη μονοχρωματική ή δίχρωμη παλέτα του, συχνά κρεμ ή και κόκκινη, κινήθηκε προς πιο φωτεινά χρώματα και σχέδια. Η δεκαετία του ’70 τον βοήθησε να δώσει έμφαση στην προβολή του πλούτου και της επιδεικτικής κατανάλωσης που χαρακτήριζε την εποχή, με υπερβολικά τονισμένες δημιουργίες και ογκώδη, υπερβολικά ρούχα.
Ήταν ο πρώτος που έντυσε τις γυναίκες με δομημένα σακάκια με μεγάλες βάτες μέσα από τα οποία διαγράφονταν μαύρα σουτιέν. Μέχρι τη δεκαετία του '80 αυτό το στυλ θα του έφερνε πρωτοφανή φήμη και την παντοτινή αγάπη της διευθύντριας της «Vogue» Νταϊάνα Βρίλαντ.
Αυτά τα ρούχα με τους υπερβολικούς ώμους φορέθηκαν κατά κόρον από την Τζόαν Κόλινς, που λάτρευε τα ρούχα του και ήταν μία από τις πρωταγωνίστριες της δημοφιλούς αμερικανικής τηλεοπτικής σαπουνόπερας «Δυναστεία», η οποία παιζόταν από το 1981 έως το 1989, προσφέροντας στον σχεδιαστή πρόσθετη προβολή και αναγνωρισιμότητα στο κοινό.
Στα μέσα της δεκαετίας του '80, ο Τύπος της μόδας και οι αγοραστές τον αξιολογούσαν συχνά υψηλότερα από όλους τους άλλους σχεδιαστές του Παρισιού, κατατάσσοντάς τον μαζί με τον Ιβ Σεν Λοράν και τον Λάγκερφελντ.
Το 1990 εγκαινιάστηκε η Accademia Valentino, σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα Tommaso Ziffer, ένας πολιτιστικός χώρος που βρίσκεται κοντά στο ατελιέ του στη Ρώμη, για την παρουσίαση εκθέσεων τέχνης. Την επόμενη χρονιά, με την προτροπή της φίλης τους Ελίζαμπεθ Τέιλορ, ο Βαλεντίνο Γκαραβάνι και ο Τζιανκάρλο Τζιαμέτι δημιούργησαν το L.I.F.E., μια ένωση για την υποστήριξη ασθενών που πάσχουν από AIDS, η οποία επωφελείται από τις δραστηριότητες της Accademia Valentino.
Το 1998 ο Βαλεντίνο και ο Τζιαμέτι πούλησαν την εταιρεία έναντι περίπου 300 εκατομμυρίων δολαρίων και σήμερα έχει παρουσία σε περισσότερες από 90 χώρες. Ο ίδιος αποσύρθηκε πλήρως το 2008, μετά την τελευταία του επίδειξη υψηλής ραπτικής που παρουσιάστηκε στο Παρίσι, στο Μουσείο Ροντέν, με όλες τις σταρ της πασαρέλας να τον αποχαιρετούν. Η Maria Grazia Chiuri και ο Pierpaolo Piccioli ορίστηκαν αρχικά δημιουργικοί διευθυντές και στη συνέχεια, το 2016, ο Οίκος Βαλεντίνο όρισε τον Pierpaolo Piccioli ως τον μοναδικό δημιουργικό διευθυντή του.
