Λευτέρης Αναγνώστου (1941-2024): Ένας ορατός και συγχρόνως αόρατος πνευματικός μεσολαβητής

ΕΠΕΞ Λευτέρης Αναγνώστου, ένας μεταφραστής Facebook Twitter
Ο Λευτέρης Αναγνώστου, που έτυχε να πεθάνει την ίδια μέρα με τον Θανάση Βαλτινό, ήταν μεταφραστής δύσκολων και σημαντικών κειμένων από τη γερμανική και αυστριακή παράδοση. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0

Ο ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ, μιλώντας για την αποστολή του μεταφραστή, έλεγε ότι τα σημαντικά έργα δεν βρίσκουν ποτέ τους εκλεκτούς μεταφραστές τους κατά την εποχή της δημιουργίας τους. Ο Λευτέρης Αναγνώστου, που έτυχε να πεθάνει την ίδια μέρα με τον Θανάση Βαλτινό, ήταν μεταφραστής δύσκολων και σημαντικών κειμένων από τη γερμανική και αυστριακή παράδοση. Αν αφιερώνω όμως μια λοξή ματιά στην περίπτωσή του, είναι γιατί σε τέτοιους ανθρώπους έχουμε σοβαρές οφειλές, κυρίως εμείς που εισχωρήσαμε, συχνά από τύχη, στα πανεπιστήμια.

Πρόσωπα που δεν γνώρισαν τη θεσμική και υλική προστασία του πανεπιστημιακού ρίχτηκαν με όλες τους τις δυνάμεις σε μια επισφαλή «αγορά ιδεών», εισπράττοντας όλες τις αχαριστίες, τις παλινωδίες, τις αρνήσεις, τις αναξιοπρεπείς αθετήσεις αλλά και χαρές και συγκινητική επιβεβαίωση· ζώντας από κοντά τους καλούς εκδότες αλλά και κάποιους κακούς εμπόρους (αφού άλλωστε όλα τα είχε και τα έχει το εκδοτικό περιβόλι).

Γεννημένος το 1941, ο Λευτέρης Αναγνώστου ήταν από τους νέους που βρέθηκαν στη Δυτική Ευρώπη πολύ πριν από τη δικτατορία (οπότε θα υπάρξουν, ως γνωστόν, πολλά κύματα πολιτικής φυγής ή φοιτητικής μετανάστευσης μιας επόμενης γενιάς, της γενιάς του Κωστή Παπαγιώργη ας πούμε). Οι σπουδές Φιλοσοφίας, Κοινωνιολογίας και η συνάντηση με την ψυχανάλυση στην Ελβετία στάθηκαν, όπως φαίνεται, καθοριστικές για έναν μακρόπνοο προσανατολισμό ζωής. Δεν είναι τυχαίο που στα τέλη της δεκαετίας του '70 ο Αναγνώστου μετέχει στην ίδρυση του Κέντρου Μελετών και Αυτομόρφωσης.

Έρχεται η εποχή της απατηλής ευκολίας και των μεταφραστικών πολύ-apps, όντως απολύτως βολική και συχνά ευχάριστη στον χρήστη, αλλά πολύ μακριά από εκείνο το πνεύμα που έφτιαξε τον Λευτέρη Αναγνώστου και τους άλλους (και τις άλλες) του είδους του.

Ούτε το ότι εκδίδει περιοδικό ακριβώς με τον τίτλο «Αυτομόρφωση». Η λέξη αυτή είχε τότε μια δυναμική που με τους σημερινούς όρους φαντάζει ακατανόητη, αν όχι εξωτική. Ήταν εποχές που μπορούσες να χτίσεις μια σχέση βάθους και έντασης με τα γράμματα και τις ιδέες. Αν ανατρέξει όμως κανείς στα κείμενα και στις δραστηριότητες του περιοδικού «Αυτομόρφωση» τη δεκαετία του '80, θα διαπιστώσει και μια εμφανώς πρακτική και κοινωνική διάσταση: πρωτοβουλίες επιμόρφωσης, ενασχόληση εξωστρεφή με τους νέους και τις γυναίκες, επαφή με τις προσδοκίες της συγκεκριμένης πολιτικής συγκυρίας για μορφές «λαϊκής επιμόρφωσης».

Ο Λευτέρης Αναγνώστου, όμως, για όλους εμάς που μαγνητιστήκαμε από τις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων ήταν ένας ορατός και συγχρόνως αόρατος πνευματικός μεσολαβητής. Το όνομα που συναντούσαμε συχνά στα εξώφυλλα έργων του Φρόιντ, στα πιο ζόρικα κείμενα του Αντόρνο (μεταφραστικός άθλος η «Αρνητική Διαλεκτική» αλλά και τα «Minima Moralia!»), στον Μαρκουζε και στον Χάμπερμας. Και έπειτα η συνάντηση του Αναγνώστου με τα μεγάλα κείμενα του άλλου «Γερμανού» του ελληνικού πνεύματος, του Παναγιώτη Κονδύλη. Τέλος, η λογοτεχνική ανύψωση και υπέρβαση στην αναμέτρηση με τον Τόμας Μαν και το τετράτομο «ο Ιωσήφ και οι αδελφοί αυτού» αλλά και με την Ελφρίντε Γέλινεκ και άλλους.

Όποιος έχει κάποια επαφή με την πραγματικότητα του βιβλίου και με έργα απίστευτης μεταφραστικής και ερμηνευτικής πολυπλοκότητας, μπορεί να καταλάβει και το ανάστημα του Λευτέρη Αναγνώστου. Να συναισθανθεί τη διαδρομή σε ένα μάλλον αφιλόξενο και δίχως επαρκείς ανταμοιβές πεδίο. Το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης το 2005 για το opus του Τόμας Μαν ήταν βέβαια το ελάχιστο για έναν εργάτη του δικού του ύψους.

Τώρα όμως ας ξανασκεφτούμε την αποστολή του μεταφραστή που για μένα είναι ο ακριβός ενδιάμεσος της γλώσσας, ο πολύτιμος «μεσίτης» που μας ξεναγεί στα άγνωστα σπίτια. Αυτό που κάποιοι ονόμαζαν περιφρονητικά «μεταπρατισμός» ξένων ιδεών υπήρξε, παρ' όλα αυτά, ένας τρόπος να μετέχουμε σε κάτι ευρύτερο, σε μια γλωσσική οικουμένη. Μορφές της καθ’ ημάς Μεταπολίτευσης (άλλοτε απαξιωμένης και άλλοτε πονηρά δοξολογημένης), μορφές που δεν ταυτίστηκαν με τα μεγάλα ρεύματα και τις συμβατικές κοίτες αυτών των χρόνων, ήταν πρόσωπα «στο στυλ» του Λευτέρη Αναγνώστου.

Από την Ήπειρο, από την Πελοπόννησο ή από κάποια συνοικία της Αθήνας, νέοι που περιπλανήθηκαν ως εραστές και μάστορες των δύσκολων έργων, των επικίνδυνων συνακροάσεων με βιβλία που δεν σήκωναν αστεία. Το ευγενέστερο προλεταριάτο των γραμμάτων μας και κάποια πρόσωπα που το ενσάρκωσαν, μισοαριστοκράτες και ριζοσπάστες συνάμα, εντός και εκτός θεσμών και πρωτοκόλλων.

Τους χρωστάμε ευγνωμοσύνη. Ιδίως τώρα που έρχεται η εποχή της απατηλής ευκολίας και των μεταφραστικών πολύ-apps, όντως απολύτως βολική και συχνά ευχάριστη στον χρήστη, αλλά πολύ μακριά από εκείνο το πνεύμα που έφτιαξε τον Λευτέρη Αναγνώστου και τους άλλους (και τις άλλες) του είδους του. Τώρα ίσως είναι η στιγμή να επανεκτιμήσουμε ό,τι έφτιαξαν για μας και για τη χώρα αυτή και την τροχιά του πολιτισμού της.  

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Οι παράνομες πισίνες των Κυκλάδων και το λιγοστό νερό που έχει απομείνει

Ρεπορτάζ / Οι παράνομες πισίνες των Κυκλάδων και το λιγοστό νερό που έχει απομείνει

Οι πισίνες, παράταιρες με το κυκλαδικό τοπίο και αρκετές από αυτές παράνομες, προκαλούν πια αντιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες, που τις βλέπουν να γεμίζουν ενώ η παρατεταμένη λειψυδρία φέρνει στις βρύσες τους βιομηχανικό, πανάκριβο νερό.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Ο Ζίζεκ στα 75: «Είναι ηλίθιο και ταπεινωτικό να είσαι γέρος»

Οπτική Γωνία / Ο Ζίζεκ στα 75: «Μην κοιτάς βαθιά μέσα σου, θα ανακαλύψεις μόνο σκατά»

«Είναι ηλίθιο και ταπεινωτικό να είσαι γέρος» δηλώνει σε συνέντευξή του στον Telegraph ο διάσημος Σλοβένος φιλόσοφος, ο οποίος πιστεύει επίσης ότι είμαστε πλέον πολύ κοντά σε ένα είδος «ήπιου φασισμού», όπως γράφει στο νέο βιβλίο του.
THE LIFO TEAM
Γιατί να μη λιντσάρουμε τους ανήλικους δράστες;

Explainer / Το ποινικό δίκαιο ανηλίκων και η δίψα του κοινού για λιντσάρισμα

Τις τελευταίες εβδομάδες, μετά την υπόθεση ξυλοδαρμού μιας ανήλικης στη Γλυφάδα, η συζήτηση για τη βία μεταξύ ανηλίκων έχει αναζωπυρωθεί, ενώ παράλληλα η κυβέρνηση εξήγγειλε κάποια μέτρα για την αντιμετώπιση του ζητήματος.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΜΑΡΑΣ

Βασιλική Σιούτη / Η Τουρκία απαιτεί, ο Σαμαράς πιέζει, η αντιπολίτευση κρατά χαμηλούς τόνους

Η κυβέρνηση επιθυμεί την εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, αλλά δέχεται πιέσεις από την Άγκυρα, η οποία εγείρει διαρκώς νέες αξιώσεις, και από τους πρώην πρωθυπουργούς Αντώνη Σαμαρά και Κώστα Καραμανλή, που εκφράζουν επιφυλάξεις. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Ηοw much is too much?

Οπτική Γωνία / Πόσες λεπτομέρειες αρκούν όταν μιλάμε για σεξουαλική κακοποίηση;

Πώς «καταναλώνουμε» τη σεξουαλική βία σε μια εποχή που ο οποιοσδήποτε μπορεί να μεταδώσει ζωντανά έναν βιασμό από ένα κινητό ή να τον κάνει upload στο youporn, και που το πορνό είναι παντού και πιο βίαιο από ποτέ;
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΤΡΙΒΟΛΗ
Γιατί οι αμερικανικές εκλογές είναι οι πιο κρίσιμες των τελευταίων ετών;

Διεθνή / Γιατί οι αμερικανικές εκλογές είναι οι πιο κρίσιμες των τελευταίων ετών;

Τι θα σημάνει μια πιθανή νίκη του Τραμπ; Πώς το αποτέλεσμα θα επηρεάσει την Ελλάδα και τις σχέσεις μας με την Τουρκία; Μιλά στη LIFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Χρυσέλλα Λαγαρία: «Δεν είναι τόσο τρομακτικό το να είσαι τυφλός»

Οι Αθηναίοι / Χρυσέλλα Λαγαρία: «Δεν είναι τόσο τρομακτικό το να είσαι τυφλός»

Η συνιδρύτρια και διευθύντρια της Black Light και συνδημιουργός της σειράς podcast της LiFO «Ζούμε ρε» δραστηριοποιείται ώστε οι ΑμεΑ να διαθέτουν ίσες ευκαιρίες και απεριόριστη πρόσβαση, δίχως στιγματισμούς και διακρίσεις. Και είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Μόνη πλέον λύση η δημιουργία ενός διεθνικού ομοσπονδιακού κράτους Ισραηλινών και Παλαιστινίων»

Διεθνή / «Μόνη πλέον λύση η δημιουργία ενός διεθνικού ομοσπονδιακού κράτους Ισραηλινών και Παλαιστινίων»

Από τις πιο έγκυρες πηγές αναφορικά με τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Πέτρος Παπακωνσταντίνου σχολιάζει όλες τις τελευταίες εξελίξεις στην ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από την άσκηση επιρροής στην επιθετική εξαγορά

Οπτική Γωνία / Από την άσκηση επιρροής στην επιθετική εξαγορά

Όταν πρόσωπα διεκδικούν την προσωπική τους λάμψη στη show biz, στις επιχειρήσεις και στην πολιτική (πηδώντας εύκολα από το ένα στο άλλο), η πολιτική βυθίζεται περισσότερο στην ανυποληψία και την ασημαντότητα.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Το νέο δίπολο στη Βουλή και η ιδιαίτερη κατάσταση του ακέφαλου ΣΥΡΙΖΑ

Βασιλική Σιούτη / Το νέο δίπολο στη Βουλή και η ιδιαίτερη κατάσταση του ακέφαλου ΣΥΡΙΖΑ

Η πολιτική των «ήρεμων νερών» με την Τουρκία ταράζει τα νερά στη ΝΔ και ο Γιώργος Γεραπετρίτης δρα πυροσβεστικά στη φωτιά που άναψαν το ειδικό χωροταξικό του Θόδωρου Σκυλακάκη και η διάταξη για τις βραχονησίδες. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Ο παλιός Τσίπρας είναι ακόμα εδώ, χωρίς αυτοκριτική, αλλά πιο δεξιά

Βασιλική Σιούτη / Ο παλιός Τσίπρας είναι ακόμα εδώ, χωρίς αυτοκριτική, αλλά πιο δεξιά

Ένας Τσίπρας από τα παλιά εμφανίστηκε στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά χθες, στην εκδήλωση του ινστιτούτου του, με λίγο χαμηλότερους τόνους και αγωνία να ξαναγράψει την ιστορία του και να υπενθυμίσει ότι είναι εδώ.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ