Συνάντησα την συγγραφέα και ψυχοθεραπεύτρια Εύα Στάμου και με αφορμή το νέο της βιβλίο "Εθισμός" μου μίλησε τόσο για τους εθισμούς τους δικούς μας, όσο και των ηρώων της...
Τι είναι εθισμός ;
Εθισμός είναι η σωματική, συναισθηματική, ή νοητική εξάρτηση από κάποιον ή κάτι.
Αποφάσισες να γράψεις αυτό το βιβλίο για να μιλήσεις για τον εθισμό;
Θέλησα να ασχοληθώ με το πώς οι εθισμοί καθορίζουν την ανθρώπινη ταυτότητα, διαμορφώνουν τη ζωή μας, και μορφοποιούν την σχέση μας με τους άλλους. Ως σοβαρούς εθισμούς και εύκολα ανιχνεύσιμους από ειδικούς και μη, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε για παράδειγμα την χαρτοπαιξία, τα ναρκωτικά, το αλκοόλ. Υπάρχουν και άλλοι εθισμοί που θεωρούνται λιγότερο σοβαροί ή επιβλαβείς, όπως ο εθισμός στο φαγητό, το ίντερνετ, τη τηλεόραση, τη γυμναστική, ωστόσο μπορούν να έχουν καταστροφικές συνέπειες για τη ζωή του ατόμου. Κανένας εθισμός, όσο μικρός κι αν φαίνεται, δεν είναι αθώος και δεν έχει μπει στην καθημερινότητά μας τυχαία.
Εθισμός και εμμονή είναι το ίδιο πράγμα;
Δεν είναι το ίδιο, αλλά ένας εθισμός μπορεί να γίνει εμμονή. Στο βιβλίο μιλώ για τις εξαρτήσεις, σωματικές ή ψυχικές, και τις μορφές που μπορεί να πάρουν, όπως και για την ανάγκη κάποιων ανθρώπων να είναι διαρκώς εθισμένοι σε κάτι (ουσία, κατάσταση, ιεροτελεστία) ή κάποιον (φίλο, εραστή, γονιό, παιδί). Δεν συνειδητοποιούν όλοι ότι μία σημαντική μορφή εξάρτησης είναι αυτή σε έναν άλλο άνθρωπο, ούτε ότι όταν έχουμε να κάνουμε με μία εξαρτημένη προσωπικότητα, συνήθως ένας εθισμός θα υποχωρήσει για να δώσει την θέση του σε έναν άλλο. Γνωρίζω ανθρώπους που καμαρώνουν για την ‘σπαρτιάτικη’ καθημερινότητά τους, όπου δεν είναι εθισμένοι σε καμία ουσία ή βλαβερή συνήθεια, οι οποίοι όμως είναι απόλυτα εξαρτημένοι από άλλους ανθρώπους.
Οι ήρωες του βιβλίου σου έχουν βιώσει πολλές και έντονες εμπειρίες κι έτσι κάνεις χρήση πολλών φλάσμπακ. Έχεις δανειστεί κάποιες ιστορίες από ασθενείς σου;
Όχι, αυτό δεν συμβαίνει, δεν έχει συμβεί σε κανένα βιβλίο μου, όχι μόνο επειδή το θεωρώ ανήθικο, αλλά κι επειδή δεν με αφορά σαν συγγραφέα. Έχω έντονη, δημιουργική φαντασία και δεν χρειάζεται να καταφεύγω σε έτοιμες ιστορίες, είναι κάτι που δεν με ενδιαφέρει. Να διευκρινίσω ότι έχω εργαστεί ως ψυχοθεραπεύτρια στη Βρετανία και στην Ελλάδα, έχω καταλάβει αρκετά, νομίζω, για την ανθρώπινη συμπεριφορά, και αυτό είναι φυσικό να φαίνεται στα βιβλία μου.
Η προσωπικότητα της εκδότριας και οι περιπέτειες της, η μεγαλοαστική καταγωγή της, τα μπλεξίματα με τα ναρκωτικά, η σχέση με τον μεγαλύτερο εραστή της, μου θυμίζουν καταστάσεις που έχω ακούσει και αφορούν κυρίως κύκλους της διανόησης του Κολωνακίου, ανθρώπους που έχουν ζήσει αντισυμβατικά. Πρόκειται για αθηναϊκές ιστορίες που έχεις ακούσει κι εσύ;
Όχι. Είμαι όμως Αθηναία και παρ’ όλο που έζησα χρόνια στη Βρετανία, πιστεύω ότι γνωρίζω καλά το προφίλ των ανθρώπων αυτής της πόλης. Χαίρομαι με αυτό που λες, γιατί ο στόχος μου ήταν να δημιουργήσω οικείους ήρωες, να μιλήσω για καταστάσεις που αφορούν τους αναγνώστες, για γεγονότα και συμπεριφορές με τις οποίες θα μπορούσαν να ταυτιστούν. Πιστεύω ότι αρκετοί από εμάς έχουν βιώσει ή έχουν φαντασιωθεί κάποιες από τις ιστορίες που ζουν η Έλσα, ο Πέτρος και η Ιφιγένεια, ή έστω έχουν κινηθεί στους χώρους που δρουν οι κεντρικοί χαρακτήρες.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η περίπτωση του Πέτρου, είναι κάτι που μπορεί να συμβεί και έχει συμβεί σε πολλούς άντρες που χάνουν την ευκαιρία να κάνουν οικογένεια και κολλάνε συνήθως στην μάνα. Αυτό είναι που τον οδηγεί να εθιστεί σε μια γυναίκα και να την κυνηγάει;
Ο Πέτρος πάσχει από ψύχωση με αποτέλεσμα να παρερμηνεύει την συμπεριφορά της Ιφιγένειας και να καταλήγει να την παρακολουθεί και να την παρενοχλεί, να φτιάχνει όλη του την ζωή έτσι ώστε να μπορεί να ασχολείται μαζί της. Όταν δεν την βλέπει, όταν δεν έχει πρόσβαση σε αυτήν, την φαντασιώνεται, δημιουργώντας μια πλαστή πραγματικότητα μέσω της οποίας ξεφεύγει από μια καθημερινότητα άχρωμη, αδιέξοδη, μια ζωή γεμάτη ματαιώσεις κι ανεκπλήρωτα σχέδια και όνειρα. Αν και όπως σωστά παρατηρείς, αρκετά γνωρίσματά του, χαρακτηρίζουν πολλούς άντρες που βιώνουν μία σχέση παθολογικής εξάρτησης από τη μητέρα τους, η κατάσταση του είναι πολύ πιο ακραία αφού κατευθύνεται από τα επεισόδια και τις παραισθήσεις που του προκαλεί η ψύχωση.
Νομίζω ότι η εξάρτηση από τη μητέρα είναι κάτι εθνικό, χαρακτηρίζει πάρα πολλούς Έλληνες, εδώ όμως μιλάμε για έναν άνθρωπο που έχει εμμονή με κάποια γυναίκα. Ξέρεις τέτοιες περιπτώσεις;
Γνωρίζω αρκετές περιπτώσεις και επίσης έχει συμβεί και σε μένα περισσότερες από μία φορές, κάποιοι άνθρωποι να έχουν κολλήσει μαζί μου και να έχουν φτάσει ως την παρενόχληση. Αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του επαγγέλματός μου, ορισμένοι άνθρωποι, που συνήθως από φόβο αποφεύγουν να επισκεφθούν το γραφείο του ψυχολόγου, τείνουν στην προσωπική τους ζωή, συνήθως με το πρόσχημα του ερωτικού ενδιαφέροντος, να προσκολλώνται σε ειδικούς της ψυχικής υγείας με απώτερο σκοπό να πάρουν βοήθεια και υποστήριξη.
Όσον αφορά τον Πέτρο, τον ήρωα του μυθιστορήματος, για έναν άνθρωπο που δεν γνωρίζει ποιος είναι, ποια είναι τα όριά του, πώς τον βλέπουν οι άλλοι, αφού για σαράντα ολόκληρα χρόνια ζει την καθημερινότητα μέσα από την στενή, καταπιεστική, σχέση αγάπης-μίσους με την μητέρα του δεν είναι σπάνιο να παρεκτραπεί με τον τρόπο που περιγράφω. Δεν είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο με τόσο χαλαρή επαφή με την πραγματικότητα και χωρίς σαφή όρια να προσκολληθεί σε κάποιον διάσημο και να προβάλει σε αυτόν τις επιθυμίες του.
Ένας μορφωμένος άντρας δεν συνειδητοποιεί το λάθος του και πώς τον βλέπουν οι γυναίκες που παρενοχλεί;
Αυτού του είδους η συμπεριφορά δεν έχει σχέση ούτε με την μόρφωση, ούτε με την διάνοια, είναι θέμα ψυχοπαθολογίας.
Καταγράφεις πολύ ωραία την σύγχρονη ζωή. Σε ενδιαφέρει περισσότερο να διασώσεις την εποχή ή μέσα από τις εμμονές των ηρώων που διαπλέκονται μεταξύ τους να δείξεις τα χαρακτηριστικά μιας ολόκληρης κοινωνίας, μέσα από τους εθισμούς για παράδειγμα; Τι έχει μεγαλύτερη σημασία για σένα;
Με ενδιαφέρει να μιλήσω για την εποχή μου και για το πώς την βιώνουν οι σύγχρονοί μου χωρίς να ηθικολογώ. Για να εξηγήσω τι συμβαίνει σε κάποιον ήρωα δεν θέλω να περιγράψω πόσο αδικημένος, πονεμένος ή κακομοίρης είναι, δεν με αφορά αυτού του στυλ η ηθικολογία προκειμένου να κερδίσω την συμπάθεια των αναγνωστών, δεν επικαλούμαι τόσο το συναίσθημα, όσο την σκέψη τους. Προσπαθώ να αποφεύγω την διάκριση καλοί-κακοί ήρωες, τα χάπυ-έντ αλλά και το τραγικό τέλος που έρχεται σαν τιμωρία, όλα αυτά τα βρίσκω υπερβολικά κλισέ και με απωθούν λογοτεχνικά. Το τέλος ενός βιβλίου πρέπει να μένει ανοιχτό, όπως συμβαίνει και στη ζωή.
Βέβαια η κάθε εποχή έχει συγκεκριμένα γνωρίσματα, οι εθισμοί δεν είναι άσχετοι από την εποχή μας, αποτελούν, αντίθετα, χαρακτηριστικό μιας καπιταλιστικής κοινωνίας που μας παρουσιάζει το περιττό σαν αναγκαίο και μας ωθεί να αποκτούμε δεκάδες εθισμούς, υλικούς και ψυχικούς.
Δεν σε ανησυχεί ότι κοσμοπολιτισμός είναι εύκολα παρεξηγήσιμος από την κριτική; Στον «Εθισμό» μία από τις κεντρικές ηρωίδες, εθίζεται στη χλιδή του Μονακό.
Νομίζω όμως ότι ο κοσμοπολιτισμός στην λογοτεχνία φοβίζει αρκετούς κριτικούς και δημοσιογράφους - οι οποίοι μάλιστα μπορεί να ζουν πολλοί πιο πλούσια ή 'κοσμοπολίτικα' από τον μέσο αναγνώστη. Το αν ένα λογοτεχνικό έργο είναι αξιώσεων δεν κρίνεται αυτομάτως από τον μυθοπλαστικό χώρο στον οποίο κινούνται οι ήρωες, από το αν πίνουν μαρτίνι ή ρετσίνα, αν ανήκουν στην εργατική ή τη μεγαλοαστική τάξη. Το θέμα είναι να τοποθετούμε τους ήρωες της κάθε ιστορίας και της κάθε χρονικής, πολιτικής και κοινωνικής συγκυρίας, εκεί που πράγματι ανήκουν, αναδεικνύοντας τα φωτεινά και σκοτεινά σημεία τους. Η λογοτεχνική σημασία ενός κειμένου έγκειται στην αφηγηματική απόδοση των χαρακτήρων, μακριά από την επιτήδευση ή τον διδακτισμό.
Πως περιγράφεις τόσο ζωντανά και με τόσες λεπτομέρειες το μπουρδέλο. Είναι πληροφορίες που σου έδωσε κάποιος φίλος σου;
Όχι, αποφάσισα κάποτε να επισκεφθώ έναν οίκο ανοχής, ήθελα να έχω προσωπική εμπειρία των χώρων και της ατμόσφαιρας ενός περιβάλλοντος που δεν επισκέπτεται μια γυναίκα αν δεν εργάζεται εκεί. Ήταν από πολλές απόψεις μία ιδιαίτερη εμπειρία, που χρησιμοποίησα και στα βιβλία μου.
Από την παρουσίαση του βιβλίου, η Εύα Στάμου ανάμεσα στους ηθοποιούς Γιώργο Καραμίχο και Βίκη Παπαδοπούλου, τον πρόεδρο Ελλήνων Συγγραφέων Αλέξη Ζήρα και τον συγγραφέα Κώστα Κατσουλάρη
Η Εύα Στάμου είναι Δρ Ψυχολογίας με μεταπτυχιακές σπουδές στη Συμβουλευτική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ όπου δίδαξε στον τομέα της Ψυχιατρικής Ηθικής. Μέλος του Centre for Construction and Identity της Βρετανικής Ακαδημίας, έχει εργαστεί στην Πρότυπη Ψυχιατρική Κλινική του Γιόρκ όπως και σε συμβουλευτικά κέντρα του Μάντσεστερ. Στην Αθήνα εργάζεται ως ψυχοθεραπεύτρια ατόμων και ζευγαριών. Έχει γράψει τα μυθιστορήματα "Ελιγμοί" (2004) "Ντεκαφεϊνέ" (2005) και τη συλλογή διηγημάτων "Μεσημβρινές συνευρέσεις" (2009).
σχόλια