Από τη Σοφία Ζυγούμη
Η τράπεζα αναμνήσεων είναι ακριβώς αυτό που λέει η λέξη: μια τράπεζα όπου οι καταθέσεις είναι αναμνήσεις. Τρυφεροί έρωτες του πολέμου, παιδικές σκανταλιές και χαμένες πατρίδες ατόμων που έχουν γεννηθεί πριν το 1950 αναβιώνουν στην τράπεζα αναμνήσεων συνθέτοντας ένα ενδιαφέρον μωσαϊκό μιας ιστορίας που πολλοί αγνοούν. Η τράπεζα αναμνήσεων είναι ένας πρωτότυπος διεθνής οργανισμός που ξεκίνησε στο Τορίνο της Ιταλίας τον Αύγουστο του 2007 και σήμερα εδρεύει ήδη σε 15 χώρες σε όλο τον κόσμο. Η Ελληνική Τράπεζα αναμνήσεων ξεκίνησε το Μάιο του 2011 χάρη στην Ιταλίδα Μαρίνα Σάρλη και τον Νοέμβριο του 2011 έλαβε τιμητική διάκριση από το TEDx Athens Competition, στον τομέα της καινοτομίας στην εκπαίδευση. Πως της ήρθε η ιδέα;
Σημείο αναφοράς στη ζωή της Μαρίνας αποτέλεσε ο θάνατος της γιαγιάς της τη στιγμή που ήταν έγκυος. Τότε συνειδητοποίησε πως η κόρη της όταν θα γεννιόταν δε θα μπορούσε ποτέ να ακούσει τις ιστορίες που είχε ακούσει η ίδια από τη γιαγιά της. Έτσι πήρε την απόφαση να το κάνει. Συζητώντας με τους άλλους τρεις ιδρυτές για ποιο λόγο να φτιάξουν μια ακόμα ΜΚΟ τη στιγμή που υπάρχουν τόσες πολλές, συνειδητοποίησε πως υπήρχαν ατελείωτες δυνατότητες ανάπτυξης. Εκτός από την καταγραφή και την αρχειοθέτηση των αναμνήσεων, η τράπεζα έχει συνεργαστεί και συνεχίζει να συνεργάζεται με σχολεία, όπου οι μαθητές γίνονται οι ίδιοι εξερευνητές αναμνήσεων κι έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν πράγματα που δε γνώριζαν για τους συγγενείς του και τα βιώματα εκείνης της εποχής.
Η Τράπεζα Αναμνήσεων ενέπνευσε και μια ομάδα ηθοποιών που το καλοκαίρι του 2011 ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα και πήρε συνεντεύξεις από 80 διαφορετικούς ηλικιωμένους ανθρώπους, ζητώντας τους να θυμηθούν την ιστορία που σημάδεψε τη ζωή τους. Η σύνθεση αυτών των ιστοριών παρουσιάστηκε στην παράσταση Γιοι και κόρες υπό τη σκηνοθεσία του Γιάννη Καλαβριανού, αποσπώντας ενθουσιώδη σχόλια.
Σε μια χώρα όπου η στατιστική λέει δυστυχώς πως το 70% των μαθητών θεωρεί το μάθημα της ιστορίας βαρετό και άχρηστο η Μαρίνα σκέφτηκε πως η τράπεζα αναμνήσεων είναι ένας τρόπος να φέρεις τις καινούριες γενιές -και όχι μόνο- κοντά σε αυτό που λέμε ιστορία. Όπως λέει "αν είμαστε σήμερα αυτό που είμαστε είναι επειδή έχουν συμβεί όλα αυτά στο παρελθόν μας, τα οποία βρίσκονται δίπλα μας, στο καφενείο, στον παππού μας ιστορίες που δεν αφιερώνουμε 5 λεπτά να ακούσουμε".
Εξερεύνηση αναμνήσεων και εκπαίδευση
Το Δεκέμβρη του 2011 το τμήμα Α4 του 2ου Γενικού Λυκείου Ηλιούπολης, μετά από πρόταση της καθηγήτριάς τους κ. Χρυσής Βιδαλάκη, έγινε το πρώτο, πανελληνίως, τμήμα σχολείου που συμμετείχε στην πρωτοβουλία της Ελληνικής Τράπεζας Αναμνήσεων για καταγραφή και προβολή αναμνήσεων.
"Το feedback που παίρνουμε είναι εντυπωσιακό", δηλώνει η Μαρίνα, "επειδή στοχεύουμε στη μάθηση μέσα από την ανθρώπινη επαφή και όχι σε μια ξερή αποστήθιση που απλά μαθαίνεις απ' έξω τα γεγονότα. Το ότι στο τέλος της χρονιάς ένα παιδί σήκωσε το τηλέφωνο και πήρε τον παππού του ασχέτως αν κατέγραψε κάτι, είναι ήδη αποτέλεσμα".
Για όσα παιδιά όμως κατέγραψαν κάποια ανάμνηση των παππούδων τους που δε γνώριζαν η συγκίνηση είναι μεγάλη. Όπως ανέφερε μια μαθήτρια "ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ ότι η γιαγιά μου πέρασε κάτι τέτοιο". Η γιαγιά της αφηγήθηκε ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου έφυγε από την Αθήνα και πήγε στη Θήβα με τα πόδια όταν ήταν 6 χρονών και η μητέρα της την άφησε μόνη στο δάσος για να βρει φαγητό. Ακόμα και σήμερα θυμάται το φόβο που της έμεινε για τα δάση. Μια άλλη ιστορία που έκανε εντύπωση στα παιδιά είναι όταν πήγαν στα ΚΑΠΗ να καταγράψουν τις αναμνήσεις των ηλικιωμένων και ένας κύριος αφηγήθηκε πως στην κατοχή πούλησε το σπίτι του για να πάρει δυο ντενεκέδες λάδι. Τα παιδιά δεν μπορούσαν να πιστέψουν πως μπορούσες να δώσεις ένα σπίτι για κάτι τέτοιο. "Σε μια περίοδο, όπως τονίζει η Μαρίνα Σάρλη, που τα παιδιά έχουν μεγαλώσει με όλα τα αγαθά έχουν δεδομένο πως αυτό ισχύει και για τις παλαιότερες γενιές. Οι καθημερινές ιστορίες άλλωστε είναι ένα μωσαϊκό της ιστορίας μιας χώρας. Είναι ένα στοιχείο που λείπει από την κλασική ιστορία που διδάσκονται τα παιδιά στο σχολείο.
Φέτος η τράπεζα αναμνήσεων συνεργάζεται με δυο σχολεία: το 54o ΓΕΛ Αθηνών με την καθηγήτρια Άννα Τρυποσκούφη και το 2ο ΓΕΛ Δάφνης με τις καθηγήτριες Φιλάνθη Γαληνέα και Μαριέττα Καραβέλη.
Πως γίνεται κάποιος εξερευνητής αναμνήσεων;
Το σάιτ της τράπεζας αναμνήσεων (http://www.memoro.org/gr-gr/) λειτουργεί όπως το youtube. Φτιάχνεις το δικό σου προφίλ, ανεβάζεις ότι θέλεις και οι υπεύθυνοι ελέγχουν το υλικό έτσι ώστε να μην περιέχει κάτι ρατσιστικό. Ως χρήστης μπορείς και να βλέπεις τα βίντεο των άλλων, να επιλέγεις τα αγαπημένα σου και να σχολιάζεις.
Η πρώτη ιστορία της τράπεζας αναμνήσεων
Η πρώτη ιστορία που καταγράφηκε ήταν από μια κυρία στην Ιθάκη που τώρα είναι 87 χρονών. Όπως λέει η Μαρίνα, η γυναίκα αυτή είναι ακόμα και τώρα τόσο όμορφη, που άμα ζούσε στην Αμερική θα χε γίνει σίγουρα ηθοποιός.
Όπως διηγείται πρόκειται για μια πολύ φτωχή κοπέλα, που ο πατέρας της είχε πάει στην Αυστραλία πριν τον πόλεμο αλλά δεν μπορούσε να της στέλνει λεφτά γιατί έπαιζε βιολί και δεν έβγαζε αρκετά. Έτσι ήταν η φτωχή αλλά πολύ όμορφη του νησιού. Η κοπέλα αυτή παντρεύτηκε με φωτογραφία, έστειλε δηλαδή μια φωτογραφία στον πατέρα της και εκείνος την έδωσε σε έναν πλούσιο Ελληνοαυστραλό. Όταν η Μαρίνα τη ρωτά ποιο είναι το πρώτο φόρεμα που θυμάται ότι αγόρασε εκείνη εμπιστευτικά της διηγείται την ιστορία που δεν είχει πει ποτέ μέχρι τότε σε κανέναν.
Το πρώτο φόρεμα που θυμάται της το είχε χαρίσει μια χήρα, που δεν μπορούσε πια να φοράει χρωματιστά λέγοντάς της πως είναι η πιο όμορφη του νησιού και έπρεπε να το φορά εκείνη. Εκείνη το πρόσεχε τόσο και δεν το φορούσε ποτέ εκτός από μια φορά που το έβαλε σε ένα πανηγύρι όπου μια κοπέλα της το έσκισε. Τότε εκείνη έμαθε να ράβει, για να ράψει αυτό το φόρεμα. Αμέσως μετά θυμήθηκε το πρώτο φόρεμα που της αγόρασε ο μέλλων σύζυγός της όταν έφτασε στην Αυστραλία και πόσο ευτυχισμένη ήταν που επιτέλους είχε ένα όμορφο, ολόδικό της φόρεμα. Εξήντα χρόνια ζωής συμπυκνώθηκαν μέσα σε ένα της βλέμμα.
Μπορεί η ελληνική τράπεζα αναμνήσεων να μετρά στο σύντομο ενεργητικό της πολλές επιτυχίες, αλλά τη σπουδαία δράση της ανακόπτουν ορισμένα εμπόδια. Το ποιο σημαντικό; Η άδεια που δεν έχουν πάρει εδώ και ένα χρόνο από το υπουργείο παιδείας. Με όσα σχολεία έχει συνεργαστεί η Μαρίνα Σάρλη ήταν λόγω πρωτοβουλίας του εκάστοτε καθηγητή. Όπως λέει: "υπάρχουν ορισμένες καθηγήτριες πολύ δραστήριες που σε αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα παλεύουν μόνες τους. Πολλά σχολεία όμως ζητάνε την άδεια από το υπουργείο και εμείς δεν την έχουμε. Μας έχουν πει και ορισμένοι ότι το σχολείο δεν έχει ανάγκη από τέτοιες ενέργειες. Ευτυχώς υπάρχουν καθηγητές που ξεπερνάνε αυτά τα εμπόδια".
Τώρα όσον αφορά τις λειτουργικές δυσκολίες που συναντά η τράπεζα αυτές είναι οι εξής:
1) Οι ηλικιωμένοι δεν γνωρίζουν από ίντερνετ κι έτσι όταν βλέπουν το χαρτί για την άδεια χρήσης του υλικού, τρομάζουν για το που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν τα βίντεο τους. Τους εξηγείται βέβαια πως το χαρτί είναι για προστασία του υλικού τους έτσι ώστε να μη χρησιμοποιηθεί για διαφήμιση.
2) Σκοπός της τράπεζας δεν είναι να αμφισβητήσει τα γεγονότα της επίσημης ιστορίας, αλλά αν κάποιος μέσα σε μια ανάμνηση λέει ότι κατά την κατοχή ένας Αυστριακός του έσωσε τη ζωή, παρ' όλο που είναι γνωστός ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρθηκαν οι Γερμανοί, δεν αμφισβητείται ότι υπήρχαν και εξαιρέσεις, κι έτσι αναδεικνύεται και το ανθρώπινο κομμάτι
3) Η δυσκολία που έχει ο καθένας σήμερα να αφιερώσει 5 λεπτά να ακούσει τη γιαγιά ή τον παππού του και να την τραβήξει με το κινητό. Εγώ όταν αντιλήφθηκα ότι δεν μπορώ να το κάνω το μετάνιωσα πολύ. Είναι καλό αν υπάρχει ένα αγαπημένο σου πρόσωπο να το κάνεις γιατί μένει για πάντα εκεί, η φωνή του η εικόνα του και όλη η παρουσία του.
Επόμενος στόχος της Ελληνικής Τράπεζας Αναμνήσεων είναι η εταιρική μνήμη. Κάποιοι συνταξιούχοι εταιρειών θέλουν να καταγράψουν τις εμπειρίες τους, κάτι που έχει γίνει ήδη στο εξωτερικό. Κάποιες εταιρείες καταγράφουν τις μνήμες της ίδιας της εταιρείας, από τους παλιούς υπαλλήλους, από τα προϊόντα που είχαν, από τη χρήση των προϊόντων τους από τους καταναλωτές. Προς το παρόν η τράπεζα έχει δεχτεί πρόταση να καταγράψει τις αναμνήσεις δύο εταιρειών.
Ζητούνται εξερευνητές αναμνήσεων!
"Έχουμε τρομερή ανάγκη από εθελοντές", αναφέρει η Μαρίνα Σάρλη καθώς το κομμάτι του μοντάζ μένει πολύ πίσω, επειδή κανείς από δεν είναι πολύ ειδικός στο μοντάζ. Η τράπεζα λειτουργεί στο σύνολό της με εθελοντές οι οποίοι κάνουν τα εξής: καταγράφουν άτομα που ξέρουν και γίνονται εξερευνητές αναμνήσεων, έπειτα καταγράφουν τις επαφές που επικοινωνούν μαζί μας γιατί η τράπεζα δεν προλαβαίνει να τους καταγράφει όλους. Μια τέτοια περίπτωση ήταν και ένας 80χρονος συνταξιούχος εκπαιδευτικός από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος ήθελε πολύ να αφηγηθεί την ιστορία του και τελικά έπειτα από καθοδήγηση την κατέγραψε και την ανέβασε μόνος του. "Αυτό για μένα είναι μοναδικό" αναφέρει η Μαρίνα. Αυτό που θα θελε η ίδια πιο πολύ είναι να αποκτήσει ο καθένας το κίνητρο να ανεβάζει ιστορίες στην τράπεζα. Όπως αναφέρει: "πλέον περνάμε ατελείωτες ώρες στο κομπιούτερ και θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε μισή ώρα για να καταγράψουμε κάποιον και να πλουτίσουμε το αρχείο".
Ένα από τα πιο σημαντικά οφέλη της τράπεζας πάντως, είναι η αίσθηση ευγνωμοσύνης που νιώθουν οι ηλικιωμένοι οι οποίοι αισθάνονται λίγο στο περιθώριο της κοινωνίας. Όπως ανέφερε μάλιστα ένας παππούς στην Ιθάκη: "όταν ήμουν μικρός και δεν ήξερα κάτι πήγαινα στον παππού μου, τώρα που είμαι παππούς πάω στον εγγονό μου και ότι τον ρωτάω μου λέει μπες στο σαίτ". Η μεγαλύτερη όμως "πληρωμή" της τράπεζας συμπυκνώνετε σε μια φράση: "Με κάνετε να νιώθω ότι άξιζε αυτό που έζησα".
σχόλια