Με αφορμή το τέταρτο TEDxThessaloniki o Σταμάτιος Γιαννίκης, Αρχιτέκτονας, γράφει για την ομιλία του Edi Rama, μια από τις ομιλίες του TEDxThessaloniki που ανέβηκε στο TED και αποτυπώνει συναισθήματα, εντυπώσεις, σκέψεις που μπορεί να σου αφήσει μια ομιλία σε μια TEDx διοργάνωση.
Δες τον κόσμο θετικά
Στο τρίτο TEDxThessaloniki που πραγματοποιήθηκε στις 12 Μαΐου 2012, παρακολούθησα ζωντανά, στο κινηματοθέατρο Ολύμπιον στη Θεσσαλονίκη, την ομιλία του Edi Rama, ζωγράφου, πρώην δημάρχου των Τιράνων (2000-2011) και νυν προέδρου της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη γειτονική μας Αλβανία. Από τότε, η ομιλία του Edi Rama έχει επιλεγεί για ν᾽αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα της διεθνούς διοργάνωσης TED, την έχουν παρακολουθήσει μέσω διαδικτύου πάνω από 260.000 θεατές και έχουν γραφτεί για αυτήν δεκάδες σχόλια.
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της διοργάνωσης TED και των συγγενών διοργανώσεων TEDx, είναι ακριβώς αυτό: ότι όλες οι ομιλίες που πραγματοποιούνται στις διοργανώσεις, αναρτώνται στη συνέχεια στο διαδίκτυο και είναι διαθέσιμες προς παρακολούθηση από οποιονδήποτε έχει πρόσβαση σε αυτό, με υπότιτλους σε ποικιλία γλωσσών, οποιαδήποτε στιγμή και δωρεάν. Ένα δεύτερο στοιχείο, είναι ότι οι καλεσμένοι που συμμετέχουν στις διοργανώσεις αυτές ως ομιλητές, συμμετέχουν επίσης στις διοργανώσεις και ως κοινό. Καθότι δεν υπάρχει η δυνατότητα ερωταπαντήσεων κατά τη διάρκεια της ροής και διαδοχής των ομιλιών, οι ομιλητές παρακολουθούν και οι ίδιοι τις υπόλοιπες ομιλίες που πραγματοποιούνται και στα διαλείμματα μοιράζονται με την κοινότητα των διοργανώσεων πληροφορίες, σχόλια, ιδέες αλλά και καφέ και σάντουιτς. Ένα τρίτο στοιχείο είναι η ποικιλία των θεμάτων που αναπτύσσουν οι ομιλητές. Οι ομιλητές μπορεί να είναι είτε ειδικοί σε κάποιον τομέα (πολιτική, επιστήμη, τέχνη, εθελοντισμός) είτε άνθρωποι που έχουν πραγματοποιήσει μια εξαιρετική πράξη κοινής ωφέλειας. Οι ομιλητές συνήθως δεν είναι γνωστοί (διάσημοι) στο ευρύ κοινό παρά μόνο ίσως στο κοινό που εμπίπτει στην ειδικότητά τους. Επιπλέον η κοινότητα του TED δεν είναι ομοιογενής αλλά αποτελείται από ανθρώπους με ποικιλόμορφο προφίλ (μορφωτικό, οικονομικό, κοινωνικό, ηλικιακό). Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι για κάθε ομιλητή που ανεβαίνει στη σκηνή του TED, υπάρχει πάντα ένα ποσοστό της κοινότητας που κατέχει το αντικείμενο της ειδικότητας του ομιλητή και γνωρίζει το προφίλ του, αλλά και ένα, μεγαλύτερο ίσως, ποσοστό της κοινότητας για το οποίο το αντικείμενο της ομιλίας και ο ομιλητής αποτελούν μια πρωτόγνωρη εμπειρία, το στοιχείο της ανακάλυψης.
Ο Edi Rama, στην ομιλία του στο τρίτο TEDxThessaloniki, αναφέρθηκε στο έργο του ως δήμαρχος Τιράνων. Ειδικότερα μίλησε για τη δράση του σχετικά με τον χρωματισμό των όψεων των κτιρίων της πόλης των Τιράνων και την εκτενή κατεδάφιση αυθαίρετων κατασκευών στο κέντρο της πόλης. Σαν αρχιτέκτονας, γνώριζα ήδη τις παραπάνω δράσεις του Edi Rama στα Τίρανα αλλά και πλήθος άλλων δράσεων στους τομείς της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής στις οποίες η συνεισφορά του υπήρξε κομβική. Μερικές από αυτές ήταν ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το σχεδιασμόΤζαμί, Μουσείου και Κέντρου Ισλαμικού Πολιτισμού (τον οποίο κέρδισαν οι BIG), ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το Κοινοβούλιο της Αλβανίας (τον οποίο κέρδισαν οι Coop-Himmelb(l)au), ο διεθνής διαγωνισμός αστικού σχεδιασμού για τη νέα αστική ανάπλαση Tirana Rocks στη λίμνη των Τιράνων (τον οποίο κέρδισαν οι MVRDV), το εργαστήριο σχεδιασμού που διοργανώθηκε από το Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής Berlage Institute με πρωτεργάτη τον φημισμένο ελληνικής καταγωγής αρχιτέκτονα Elia Zenghelis αλλά και ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον επανασχεδιασμό της κεντρικής πλατείας των Τιράνων, της Skanderbeg Square. Επίσης γνώριζα ότι στο παρελθόν ο ξένος Τύπος έχει επαινέσει τον Edi Rama για τη σημαντική επίδραση που είχαν στη ζωή των κατοίκων των Τιράνων οι, αν και με περιορισμένα μέσα, επεμβάσεις του στην πόλη- επεμβάσεις οι οποίες συνέβαλλαν στην ανάδειξη της ταυτότητας των Τιράνων αλλά και στην καλλιέργεια αισθήματος υπερηφάνειας στους κατοίκους της. Για τους παραπάνω λόγους ο Edi Rama ονομάστηκε το 2004,στη μέση της θητείας του, Παγκόσμιος Δήμαρχος από το The City Mayors Foundation.
Βέβαια, η θητεία του Edi Rama ως δημάρχου δε θεωρήθηκε στο σύνολό της αποκλειστικά επιτυχημένη: υπήρξαν και επικριτές που τον κατηγόρησαν ότι οι επεμβάσεις του ήταν ασήμαντες και ότι είχαν μόνο αισθητικό χαρακτήρα την ίδια στιγμή που η πόλη συνέχιζε να έχει σοβαρά προβλήματα ύδρευσης, αποχέτευσης και ηλεκτρικού ρεύματος. Τέλος, ας σημειωθεί ότι αρκετά από τα δημόσια έργα που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμα (και ίσως να μην πραγματοποιηθούν ποτέ). Για τους λόγους αυτούς, ο Edi Rama θεωρείται στην Αλβανία αμφιλεγόμενο πολιτικό πρόσωπο.
Είναι σίγουρο ωστόσο, ότι ο Edi Rama είναι μια χαρισματική προσωπικότητα και η αντίληψη του για το δημόσιο χώρο περιείχε ένα πρωτοποριακό όραμα. Το όραμα αυτό κατάφερε να στρέψει το ενδιαφέρον της διεθνούς αρχιτεκτονικής κοινότητας προς τα Τίρανα και να προσελκύσει τη συμμετοχή των σημαντικότερων ονομάτων από το χώρο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στο σχεδιασμό της πόλης. Αυτή του η στάση κατάφερε επίσης να προάγει την ανάπτυξη ιδιωτικής πρωτοβουλίας για την πραγματοποίηση σημαντικών έργων κοινής ωφέλειας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο εντυπωσιακός πύργος TID στην κεντρική πλατεία των Τιράνων από τους 51n4e καθώς και το εμπορικό κέντρο Toptani από τους MVRDV.
Αντίθετα, στην ελληνική πραγματικότητα σήμερα δεν υπάρχει επαρκές όραμα για να προσελκύσει το ενδιαφέρον, πόσο μάλλον την ενεργή συμμετοχή, σημαντικών ονομάτων από το χώρο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στη διαμόρφωση των ελληνικών πόλεων. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελούν οι δύο αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί που μόλις ολοκληρώθηκαν για τις πόλεις της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας και οι οποίοι αφορούν τους σημαντικότερους δημόσιους χώρους τους: ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον ανασχεδιασμό του Άξονα της οδού Αγίας Σοφίας και ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός rethink Athens για τον ανασχεδιασμό του άξονα της λεωφόρου Πανεπιστημίου αντίστοιχα. Παρόλο που οι διαγωνισμοί φέραν τον τίτλο του διεθνούς (στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης) και του ευρωπαϊκού (στην περίπτωση της Αθήνας), ο αριθμός των συμμετοχών από το εξωτερικό ήταν και στις δύο περιπτώσεις περιορισμένος, χωρίς την παρουσία κανενός διεθνώς σημαντικού αρχιτεκτονικού γραφείου στα βραβεία.
Πριν από την ομιλία του Edi Rama, ήμουν περίεργος να ακούσω και να γνωρίσω από κοντά αυτή την αμφιλεγόμενη αλλά χαρισματική προσωπικότητα. Η ομιλία του ενθουσίασε το κοινό του TEDxThessaloniki το οποίο σύσσωμο, όρθιο, τον καταχειροκρότησε (όπως φαίνεται και στο βίντεο της ομιλίας στην ιστοσελίδα του TED - βλέπε 15:25). Ο Edi Rama μέσα από την ομιλία του για το έργο του ως δήμαρχος, ανέπτυξε το ρόλο της πολιτικής στη ζωή μας γενικότερα και μίλησε επί της ουσίας για τις ευθύνες των πολιτικών σήμερα. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας, δε μπόρεσα παρά να αναρωτηθώ: ‘Ποια θα ήταν η αντίδραση του κοινού αν στη θέση του Edi Rama βρισκόταν ο τότε αρχηγός της αξιωματική αντιπολίτευσης Αντώνης Σαμαράς;. Ή ο τότε δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης;’ Εξάλλου ο τελευταίος, με τη δράση του Δήμου ‘Τρίτη βράδυ τρώμε έξω’, είχε μόλις καταφέρει, εν μέσω κρίσης και με περιορισμένα μέσα, να ανακινήσει τον τομέα της εστίασης στη Θεσσαλονίκη. Ο Γιάννης Μπουτάρης ονομάστηκε Δήμαρχος του Μήνα Οκτωβρίου 2012 από το The City Mayors Foundation, τον ίδιο οργανισμό που είχε αναδείξει τον Edi Rama Παγκόσμιο Δήμαρχο το 2004. Σημειωτέον, ο ίδιος τίτλος απονεμήθηκε στη Ντόρα Μπακογιάννη (Παγκόσμιος Δήμαρχος του 2005) για το έργο της στην πόλη της Αθήνας την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.
Είναι αλήθεια ότι όσες φορές έχω βρεθεί παρουσία Ελλήνων πολιτικών και έχω αλληλεπιδράσει μαζί τους, με ξαφνιάζει η αύρα σπουδαιότητας που φέρουν και περιφέρουν, δημιουργώντας ένα αόρατο ενεργειακό πεδίο που τους καθιστά απρόσιτους σαν να στέκονται πάνω σε βάθρο. Ο Edi Rama πάνω στη σκηνή του TEDxThessaloniki έμοιαζε να στέκεται δίπλα στο κοινό που τον παρακολουθούσε για αυτό και το κοινό τον καταχειροκρότησε. Ήταν όμως επίσης προφανές ότι για το κοινό του TEDxThessaloniki –τουλάχιστον για το ελληνικό κομμάτι του-, ο Edi Rama ως πολιτικό πρόσωπο, ήταν επαρκώς ΄άγνωστο΄ (είναι γνωστό ότι οι Έλληνες επιλέγουν να αγνοούν επιδεικτικά τους γείτονές τους - balkanization). Αντίστοιχα, διαβάζοντας κανείς τα σχόλια της διεθνούς κοινότητας από την ιστοσελίδα του TED για την ομιλία του Edi Rama, μπορεί να συμπεράνει ότι ο ίδιος και η χώρα του η Αλβανία, είναι εξίσου ‘άγνωστη περιοχή’. Αυτή όμως η απόσταση του Edi Rama από την κομματική ταύτιση, του έδινε ακριβώς τη δυνατότητα να εκλαμβάνεται ο λόγος του ως πολιτικός και όχι ως κομματικός. Στη σκηνή του TED, o Edi Rama καταφέρνει να λειτουργεί ως φορέας πολιτικού λόγου και όχι ως φορέας της αρνητικής χροιάς που φέρει η πολιτική σκηνή στις μέρες μας παγκοσμίως.
Μπορεί ο Edi Rama να έμοιαζε προσιτός στη σκηνή του TEDxThessaloniki εκείνο το Σάββατο αλλά δε βρέθηκε ποτέ στην πλατεία του. Και αυτό είναι κάτι που δε θα μπορούσε να αντιληφθεί κανείς χωρίς τη φυσική του παρουσία στο κινηματοθέατρο Ολύμπιον (όσοι δηλαδή παρακολουθούν την ομιλία του Edi Rama από την ιστοσελίδα του TED). Από το σύνολο των ομιλητών που παραβρέθηκαν στη σκηνή του TEDxThessaloniki εκείνη την ημέρα, ο Edi Rama ήταν ο μοναδικός ο οποίος εμφανίστηκε στη διοργάνωση ακριβώς πριν την ομιλία του και εξαφανίστηκε ακριβώς μετά από αυτήν. Και για τα δεδομένα της διοργάνωσης TED και των συγγενών διοργανώσεωνTEDx, η ομιλία του Edi Rama θα μπορούσε απλά (τεχνολογίας επιτρέποντος) να είχε δοθεί, μαγνητοσκοπημένη, από το ολόγραμμά του. Ο Edi Rama ήταν μάλλον ‘απών’ από τη διοργάνωση αυτή. Αν είχε κατέβει από τη σκηνή στην πλατεία, θα έφερε και αυτός την ίδια απρόσιτη αύρα που φέρουν οι Έλληνες πολιτικοί για το κοινό του TEDxThessaloniki; Ενδεχομένως ναι.
Μετά από αυτή τη διαπίστωση ένιωσα λίγο απογοητευμένος με τον Edi Rama. Ήταν και αυτός σαν όλους τους άλλους, σκέφτηκα, και αν ήταν Έλληνας πολιτικός το κοινό του TEDxThessaloniki θα στεκόταν προκατειλημμένο απέναντί του, έτοιμο να τον κατακρίνει για τους ίδιους λόγους που κατακρίνει τους δικούς του πολιτικούς. Αντίστοιχα, αν ο Edi Rama ήταν ένας πολιτικός προερχόμενος από τις χώρες που πρωτοστατούν στις σύγχρονες παγκόσμιες εξελίξεις όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Γερμανία κτλ, τα σχόλια που βρίσκονται αναρτημένα στην ιστοσελίδα του TED θα ήταν, υποθέτω, αντίστοιχα επικριτικά.
Πάντως o Edi Rama πραγματοποίησε μια εξαιρετική ομιλία στο TEDxThessaloniki. Και χωρίς την παρεμβολή αρνητικών σημειολογιών, κατάφερε να ενθουσιάσει και να εμπνεύσει το κοινό του TEDxThessaloniki αλλά και το κοινό του TED όπως αποκαλύφθηκε από το χειροκρότημα αλλά και από τα δεκάδες θετικά σχόλια στην ιστοσελίδα. Η ομιλία του κατάφερε να λειτουργήσει σαν φάρος για το κοινό δείχνοντας ένα δρόμο έξω από την κρίση αξιών που βιώνει η παγκόσμια κοινωνία σήμερα. Τι και αν ο ίδιος ο Edi Rama δεν επιτυγχάνει να πραγματώσει τα λεγόμενα του; Το σημαντικό είναι η ικανότητα της ομιλίας του να εμπνέει το κοινό. Και αυτό αποτελεί το τέταρτο και σημαντικότερο στοιχείο της διοργάνωσης TED και των συγγενών διοργανώσεων TEDx: τη διάδοση ιδεών ικανών να εμπνεύσουν το κοινό να δει τον κόσμο θετικά
Σταμάτιος Γιαννίκης
Αρχιτέκτονας, www.giannikis.gr
σχόλια