Κείμενο της Ceylan Υeginsu για τους Νew York Times
[Απόδοση για το LiFO.gr: Γιώργος Γέρου]
Τρεις βδομάδες πριν ξεκινήσουν τα επεισόδια που ξεκίνησαν από την πλατεία Ταξίμ επεκταθούν σε όλη την Τουρκία, ο αρχιτέκτονας Αχμέτ Βεφίκ Αλπ ταξίδεψε στο Καλιφορνέζικο θέρετρο Sunnylands, όπου συχνά παραθερίζουν αρχηγοί κρατών για να παρουσιάσει τα σχέδιά του για ένα πρότζεκτ στην πλατεία Ταξίμ, ένα πρότζεκτ που αποτελεί μεγάλο όνειρο του Ισλαμιστικού κινήματος της Τουρκίας εδώ και δεκαετίες: ένα μεγάλο τζαμί που θα αποτελούσε κόσμημα για την Μουσουλμανική και Οθωμανική ταυτότητα της χώρας.
Προτού ξεκινήσει μια συνάντηση του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτόνων, ο κύριος Alp παρουσίασε μια σειρά από διαφάνειες, οι οποίες παρουσίαζαν ένα μοντερνιστικό αρχιτεκτονικό όραμα, με εφτά υπόγεια επίπεδα τα οποία θα στεγάζουν βιβλιοθήκη, μουσείο, ένα εστιατόριο και αίθουσα συνεδριάσεων. Το σχέδιο έχει κερδίσει δύο σημαντικά αρχιτεκτονικά βραβεία, ακόμη και αν ο πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογαν είχε πιέσει για ένα σχέδιο Οθωμανικής έμπνευσης.
Τώρα, με τα σχέδια του να κουρελιάζονται, ο κύριος Aλπ μπορεί μόνο να ελπίζει και να περιμένει. «Ελπίζω», έγραψε σε e-mail του, «ότι αυτό το βραβευμένο τέμενος δεν θα πέσει θύμα των πολιτικών και ιδεολογικών διαφορών». Το σχέδιο της κυβέρνησης να καταστρέψει το πάρκο Γκεζί, μέρος της πλατείας Ταξίμ και να κατασκευάσει ένα Οθωμανικού τύπου στρατώνα και εμπορικό κέντρο είχε ξεκινήσει μια αναταραχή με βίαιες διαμαρτυρίες στους δρόμους, που κράτησε για βδομάδες, φέρνοντας τον κύριο Ερντογάν αντιμέτωπο με τη μεγαλύτερη πολιτική κρίση που είχε αντιμετωπίσει στην δεκαετή παραμονή του στην εξουσία. Αλλά το σχέδιο της οικοδόμησης ενός μεγάλου τεμένους στην πλατεία ήταν, στα μάτια πολλών αναλυτών, η πραγματική ουσία της διαμάχης.
Το κτίσιμο ενός τέτοιου τεμένους, είναι μια ελπίδα των Τούρκων Ισλαμιστών που κρατάει πολλές δεκαετίες και έχει παίξει ρόλο ακόμα και στην τελευταία στρατιωτική παρέμβαση στην Τουρκική πολιτική σκηνή, το 1997, όταν οι στρατηγοί έκαναν ελιγμούς για να ανατρέψουν από την εξουσία έναν Ισλαμιστή πρωθυπουργό.
Τώρα που οι πολίτες, αντί του στρατού, έχουν εξεγερθεί εναντίον των σχεδίων οικιστικής ανάπτυξης που έχει η κυβέρνηση της χώρας, οι αναλυτές προτείνουν ότι μια από τις συνέπειες που θα έχουν οι ταραχές στη χώρα, θα είναι ότι τελικά, ο κύριος Ερντογάν δε θα καταφέρει να υλοποιήσει το όραμά του για την Ταξίμ. Αν όντως έτσι είναι τα πράγματα, αυτή θα είναι η δεύτερη φορά που ο Ερντογάν θα έχει προσπαθήσει και θα έχει αποτύχει να χτίσει το τέμενος, με σοβαρό πολιτικό κόστος. Ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, είδε το ίδιο όνειρο να καταρρέει από την στρατιωτική παρέμβαση.
Όχι ότι το έβαλε κάτω. Όσο οι διαμαρτυρίες βύθιζαν την κυβέρνησή του, ο κύριος Ερντογάν υποχώρησε από τα σχέδιά του για το εμπορικό κέντρο στην πλατεία Ταξίμ, αλλά συνέχισε να προωθεί το τέμενος.
«Ένα τέμενος θα χτιστεί στην Ταξίμ», είπε σε μια πρόσφατη ομιλία του. «Δεν χρειάζομαι την άδεια από την αντιπολίτευση και μερικούς κάπηλους. Μας έχει δοθεί η άδεια, από αυτούς που μας ψήφισαν στην κάλπη».
Το 1990, υπό την πρωθυπουργία του πρώτου Ισλαμιστή πρωθυπουργού της Τουρκίας Ερμπακάν, ο κύριος Ερντογάν επέβλεψε μια τοπική επιτροπή που ήταν υπεύθυνη για το πρότζεκτ του τεμένους, αλλά η ιδέα λειτούργησε σαν ανάθεμα στην Τουρκική κοσμική ελίτ, που μπορούσε ακόμα να στηριχτεί στο στρατό για να προστατεύσει τα κοσμικά ερείσματα της χώρας.
Ένα άρθρο στις τοπικές εφημερίδες που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1997 ανέφερε ότι οι κοσμικοί Τούρκοι αντιτίθενται στο τέμενος γιατί θα «συμβόλιζε τη δύναμη των Ισλαμιστών πάνω στην Ταξίμ αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα». Τα ίδια λόγια θα μπορούσαν εύκολα να είχαν ειπωθεί από τους σημερινούς διαδηλωτές.
Η Αϊσέ Χουρ, ιστορικός και συντάκτης του περιοδικού Radikal, είπε ότι «Οι κύκλοι που αντιτίθενται στην οικοδόμηση είτε του στρατώνα, είτε ενός τεμένους στην Ταξίμ μπορεί να ερμηνεύουν το γεγονός αυτό ως προσπάθεια να ξαναγραφτεί η επίσημη κοσμική ιστορία». Η κυρία Χουρ πρόσθεσε: «Γνωρίζουμε τον τρόπο που η κυβέρνηση λατρεύει την Οθωμανική ιστορία και πόσο εχθρική είναι απέναντι στην ιστορία της δημοκρατίας». Άρα, η κυρία Χουρ και άλλοι, λένε ότι ήταν απλά σύμπτωση ότι οι διαμαρτυρίες εναντίον της κυβέρνησης που ταρακούνησαν αυτές τις βδομάδες την Τουρκία, ξέσπασαν με μια ειρηνική καθιστική διαμαρτυρία για να σωθεί το πάρκο Γκεζί, το οποίο δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα σημαντικό για τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης και θεωρούνταν επικίνδυνο και στέκι χρηστών ναρκωτικών ουσιών κατά τις βραδινές ώρες.
Αλλά όταν η κυβέρνηση άρχισε να ρίχνει τα δέντρα με μπουλντόζες, αυτό για χιλιάδες εξαγριωμένους πολίτες, συμβόλισε την ύβρη και τον απολυταρχικό χαρακτήρα μιας κυβέρνησης που βρίσκεται για πάνω από μια δεκαετία στην εξουσία και είναι αποφασισμένη να προχωρήσει με το τόσο αμφιλεγόμενο πρότζεκτ του τεμένους.
Ο κύριος Ερντογάν έχει ένα όραμα για την αναδιαμόρφωση της πλατείας Ταξίμ, όχι μόνο με το τέμενος, το οποίο θα χτιζόταν κοντά στο Γαλλικό προξενείο, αλλά και με τη δημιουργία μιας άλλης μεγάλης πλατείας, κατεδαφίζοντας μια σειρά από σουβλατζίδικα και γυράδικα, που θα σχημάτιζε ένα είδος πεζόδρομου μεταξύ του τεμένους και μιας ορθόδοξης εκκλησίας, δημιουργώντας μια αντίθεση που σκοπό θα είχε να συμβολίσει την Οθωμανική ανοχή προς τις μειονότητες και τις μη-Μουσουλμανικές θρησκείες.
«Από τη στιγμή που βρίσκεται εκεί η Ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία, θα στεκόταν ως αντιδήλωση», λέει ο Νόρμαν Στόουν, ένας ιστορικός και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Bilkent στην Άγκυρα, την πρωτεύουσα της Τουρκίας. Εξηγεί επίσης ότι ένα τέμενος στην ίδια περιοχή θα συμβόλιζε τον «Ίσλαμικό Εθνικισμό». Και προσθέτει, «η ανάπλαση της Ταξίμ είναι πολύ σημαντική για τον Ερντογάν».
Ο ίδιος ο κύριος Αλπ αρκετές φορές χρειάστηκε να παλέψει με τον κύριο Ερντογάν. Ο πρωθυπουργός είχε διαχειριστεί αρκετά από τα κατασκευαστικά έργα στην Κωνσταντινούπολη, εξέφρασε με μεσάζοντα κάποιες ενστάσεις του σε ορισμένα στοιχεία στο σχεδιασμό του τεμένους, σύμφωνα με τον ίδιο τον κύριο Αλπ. «Ο πρωθυπουργός του είπε ότι είναι πολύ μοντέρνο και ότι προτιμά το Οθωμανικό στιλ ή αυτό των Σελτζούκων», είπε ο κύριος Αλπ, o οποίος ήταν διατεθειμένος να προσθέσει μερικές κλασσικές πινελιές στους μιναρέδες και να προσθέσει μια σκάλα, αλλά όχι πολύ περισσότερα. «Είναι πολύ ευαίσθητη δουλειά για μένα. Θα κάνω μικρές αλλαγές. Αλλά έχω βάλει τα όρια μου». Είναι κουρασμένος από τις απαιτήσεις της κυβέρνησης του κυρίου Ερντογάν που του ζητά στην ουσία να αναπαράξει το έργο του διάσημου Οθωμανού αρχιτέκτονα Μιμάρ Κοκά Σινάν.
«Πιστεύω ότι η αρχιτεκτονική πρέπει να αντιπροσωπεύει την εποχή της», είπε. «Τους είπα ότι δεν θα έχτιζα ένα αντίγραφο ενός Οθωμανικού τεμένους. Η αρχιτεκτονική θα πρέπει να αντικατοπτρίζει την κουλτούρα της εποχής, την τεχνολογία της, τα υλικά της, τη συμπεριφορά της. Θα ήταν λάθος να μιμηθώ τον Σινάν».
Ο κύριος Αλπ έγραψε ένα άρθρο στο οποίο συγκρίνει τα φιλόδοξα σχέδια του κυρίου Ερντογάν - όχι μόνο στην Ταξίμ αλλά γενικά, ειδικά γι αυτό της οικοδόμησης ενός τεμένους στην κορυφή ενός λόφου που θα ήταν το μεγαλύτερο στην Τουρκία - με αυτά που ξεκίνησε ο Γάλλος πρόεδρος Μιτεράν τη δεκαετία του '80., τα οποία θεωρήθηκαν από πολλούς ως μια υπεροπτική προσπάθεια για υστεροφημία. «Ήταν κάπως σαν τον κύριο Ερντογάν», καταλήγει ο κύριος Αλπ.
σχόλια