Φωτογραφίες: Βικτωρία Καίσαρη
Αγαπάμε να τη μισούμε. Και, ναι, κάποιος μπορεί να πει ότι είναι χαώδης, θορυβώδης, όχι και τόσο καθαρή, όμως αυτό που δεν λείπει ούτε και από τα πιο μικρά στενά της Αθήνας είναι η ιστορία. Η ιστορία της πόλης που έχει περάσει από σαράντα κύματα και αν κοιτάξεις προσεκτικά, θα βρεις αποτυπώματά τους παντού.
Ο Δήμος Αθηναίων αποφάσισε να κάνει λίγο πιο εύκολη την περιήγησή μας στην ιστορία της πόλης, χωρίς να χρειαστεί να κλειστούμε σε ένα μουσείο. Αντίθετα, τα ίδια τα κτίρια της πόλης θα μπορούν να διηγηθούν την πλούσια ιστορία τους μέσω μιας ειδικής, εξωτερικής σήμανσης. Σύμφωνα με το σχέδιο του δήμου, στην πρώτη φάση η σήμανση θα μπει στα ιδιόκτητα κτίρια, αλλά θα ακολουθήσουν και τα κτίρια στα οποία έζησαν σημαντικοί άνθρωποι της τέχνης και του πολιτισμού.
Ο Δήμος Αθηναίων διαθέτει σημαντικά κτίρια που αποτελούν αρχιτεκτονικά δείγματα διαφόρων εποχών και σήμερα είναι τοπόσημα της πόλης μας. Τα περισσότερα ιστορικά κτίρια του Δήμου Αθηναίων οικοδομήθηκαν από τον ίδιο τον δήμο, ενώ αρκετά που βρίσκονται σήμερα στην ιδιοκτησία του αποκτήθηκαν με αγορά ή από κληροδότημα.
Το πρόγραμμα "Γνωριμία με τα ιστορικά κτίρια του Δήμου Αθηναίων" που εκπονεί η Διεύθυνση Κτιριακών Έργων, σε συνεργασία με το συνΑθηνά, φιλοδοξεί να καλύψει το κενό που υπάρχει με τη σηματοδότηση των ιστορικών δημοτικών κτιρίων, συμβάλλοντας στην ανάδειξη της πολιτιστικής ιστορίας της πόλης και στη διαμόρφωση της ιστορικής φυσιογνωμίας της.
Στα περισσότερα από αυτά έχει τροποποιηθεί η αρχική χρήση, όμως, ανεξάρτητα από τη σημερινή λειτουργία τους, διαθέτουν πλούσια ιστορία που είναι απαραίτητο να γίνεται γνωστή στους δημότες που τα χρησιμοποιούν ή απλώς περνάνε από μπροστά τους. Πόσοι από εμάς ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι το γνωστό κτίριο του Πολιτισμικού Οργανισμού της οδού Ακαδημίας 51 στέγασε αρχικά το Δημοτικό Νοσοκομείο της πόλης ή ότι το κτίριο της Δημοτικής Πινακοθήκης στην οδό Πειραιώς χτίστηκε για να ικανοποιήσει τις ανάγκες ενός βρεφοκομείου;
Όπως μας είπε ο Β. Αγγελόπουλος, αντιδήμαρχος Κατασκευών και Κτιριακών Έργων: «Ο Δήμος Αθηναίων, από τη σύστασή του (1835) κι έπειτα, και στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που του ανατέθηκαν με τον νόμο του 1833 "περί συστάσεως των δήμων", οικοδόμησε πολλά και σημαντικά κτίρια διαφόρων λειτουργιών, έργα σημαντικών αρχιτεκτόνων της εποχής. Κτίρια εκπαιδευτικά (δημοτικά σχολεία), πρόνοιας (δημοτικά νοσοκομεία, βρεφοκομείο), εμπορικά (Κεντρική Αγορά και τμηματικές αγορές, σφαγεία, λαχαναγορά), θρησκευτικά (Μητρόπολη, ενοριακοί ναοί), πολιτιστικά (Δημοτικό Θέατρο) και λειτουργικά (δημαρχείο). Από αυτά, κάποια έχουν κατεδαφιστεί, αλλά αρκετά διασώζονται. Για τα περισσότερα οι Αθηναίοι δεν γνωρίζουν τα ιστορικά στοιχεία ούτε και τις διάφορες χρήσεις που έλαβαν κατά το πέρασμα του χρόνου. Το πρόγραμμα "Γνωριμία με τα ιστορικά κτίρια του Δήμου Αθηναίων" που εκπονεί η Διεύθυνση Κτιριακών Έργων, σε συνεργασία με το συνΑθηνά, φιλοδοξεί να καλύψει το κενό που υπάρχει με τη σηματοδότηση των ιστορικών δημοτικών κτιρίων, συμβάλλοντας στην ανάδειξη της πολιτιστικής ιστορίας της πόλης και στη διαμόρφωση της ιστορικής φυσιογνωμίας της».
Ενδιαφερόμενοι σχεδιαστές, λοιπόν, καλούνται συμμετάσχουν στο ανοιχτό κάλεσμα για τον σχεδιασμό των πληροφοριακών πινακίδων που θα τοποθετηθούν έξω από τις εισόδους αυτών των κτιρίων, καθώς και των πληροφοριακών πανό που θα αναρτηθούν στο εσωτερικό τους.
Η Μαρία Δανιήλ, προϊσταμένη του Τμήματος Μελετών της Διεύθυνσης Κτιριακών Έργων, μοιράστηκε λίγη από την πολύτιμη γνώση της για μερικά από αυτά τα κτίρια που πολλοί τα γνωρίζουν, αλλά λίγοι ξέρουν την ιστορία που κουβαλούν.
Α1. Δημαρχείο Αθηνών, οδός Αθηνάς 63
Η ανέγερση του δημαρχιακού μεγάρου αποφασίστηκε επί δημαρχίας Π. Κυριακού (1870-1879). Η σύνταξη των σχεδίων και η επίβλεψη του έργου ανατέθηκε το 1872 στον αρχιτέκτονα Π. Κάλκο. Η οικοδομή ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 1874.
Ο Π. Κάλκος, επηρεασμένος από την αρχιτεκτονική των ανακτόρων και στο πνεύμα του Βαρβακείου Λυκείου –έργο του ιδίου, του 1859–, συνέθεσε το κτίριο σε αυστηρό, νεοκλασικό ρυθμό. Επρόκειτο για ένα διώροφο (αρχικά) κεραμοσκεπές κτίριο, με συμμετρική μορφολογική οργάνωση και δωρικό πρόπυλο, επίσης αυστηρού νεοκλασικού ρυθμού. Το ισόγειο, λόγω της πενιχρότητας των οικονομικών μέσων του δήμου, διαμορφώθηκε για να δοθεί σε καταστήματα και η λειτουργία του δημαρχιακού μεγάρου περιορίστηκε στον όροφο.
Οι πρώτες μεταρρυθμίσεις πραγματοποιήθηκαν το 1901, επί δημαρχίας Σπ. Μερκούρη, και αφορούσαν εργασίες ανακαίνισης και επισκευών κυρίως στο εσωτερικό του κτιρίου, ενώ την περίοδο 1935-1937 (επί δημαρχίας Κ. Κοτζιά και Α. Πλυτά) προστέθηκε ο τρίτος όροφος, αφαιρέθηκαν τα διακοσμητικά στοιχεία των όψεων, οι είσοδοι των καταστημάτων μετατράπηκαν σε παράθυρα και επενδύθηκε η βάση του κτιρίου με μαρμάρινες πλάκες. Ταυτόχρονα, επεκτάθηκε το υπόγειο προς την οδό Κλεισθένους και Ευπόλιδος, προστέθηκε ημιώροφος, ενώ δημιουργήθηκαν δύο αντιαεροπορικά καταφύγια στο δεύτερο υπόγειο.
Η επέμβαση αυτή υπήρξε καταλυτική για τη μορφή του κτιρίου. Αλλοιώθηκε η αυθεντικότητα του αρχικού αρχιτεκτονικού χαρακτήρα με την εξαφάνιση της αρχικής του μορφοπλασίας, ενώ η προσθήκη του ορόφου κατέστρεψε τις αρχικές αναλογίες του κτιρίου και δημιούργησε έναν νέο όγκο, στον οποίο δεν υφίσταται καμία αρμονία.
Το κτίριο έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το ΥΠ.ΠΟ. (ΦΕΚ 251/Β/12-4-1989).
Α2. Δημοτική Αγορά, οδός Αθηνάς
Η εκτέλεση του έργου εγκρίθηκε το 1876 με Βασιλικό Διάταγμα, το οποίο επέτρεπε, βάσει του νόμου ΦΟΣΤ'/1876 την ανέγερση Δημοτικής Αγοράς στην πλατεία Εμπορικής Αγοράς, μεταξύ των οδών Αθηνάς και Αιόλου. Θεμελιώθηκε το 1879 και ολοκληρώθηκε το 1886, έπειτα από αλλεπάλληλες καθυστερήσεις λόγω οικονομικών προβλημάτων αλλά και τροποποιήσεων της αρχικής μελέτης. Ως ημιτελές κτίριο άρχισε να λειτουργεί εσπευσμένα το 1884, όταν, λόγω καταστροφής της τότε υπάρχουσας αγοράς στην πλατεία Πλατάνου από πυρκαγιά, η Δημοτική Αρχή αποφάσισε τη μεταφορά της στο ημιτελές κτίριο. Το αρχικό σχέδιο επεκτάθηκε από τον δημοτικό αρχιτέκτονα Ι. Κουμέλη το 1880. Το κτίριο ακολουθεί όψιμη νεοκλασική μορφολογία. Υλοποιήθηκε ως ισόγειο κτίσμα με ορθογώνια επιμήκη περίκλειστη διάταξη και εσωτερικό αίθριο στεγασμένο σε υπερύψωση. Υπόγειοι αποθηκευτικοί χώροι λειτουργούσαν μόνο κάτω από τα περιμετρικά καταστήματα, ενώ όλα τα καταστήματα διέθεταν πατάρι.
Μετά την ολοκλήρωση του έργου, σε βάθος χρόνου πραγματοποιήθηκαν διάφορες εργασίες επισκευής και βελτίωσης της λειτουργίας του κτιρίου. Τελευταία αποκατάσταση και εκσυγχρονισμός του κτιρίου πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2000-2004.
Απέκτησε κεντρικό πυργίσκο με ρολόι το 1906, που αργότερα καθαιρέθηκε.
Α3. Πολιτισμικός Οργανισμός Δ. Αθηναίων (πρώην Δημοτικό Νοσοκομείο), οδός Ακαδημίας 50
Το Δημοτικό Νοσοκομείο των Αθηνών «Ελπίς» άρχισε να οικοδομείται τον Ιούνιο του 1836, βάσει σχεδίων του Γερμανού αρχιτέκτονα F. Stauffert, που εκτελούσε χρέη αρχιτέκτονα της πόλης των Αθηνών, τροποποιημένων από τον συμπατριώτη του Eduard Schaubert. Το κεντρικό τμήμα της οικοδομής ολοκληρώθηκε το 1842 με εράνους και δωρεές του βασιλιά Λουδοβίκου της Βαυαρίας (πατέρα του Όθωνα), της δούκισσας της Πλακεντίας και πολλών Ελλήνων, ενώ οι δύο εκατέρωθεν πτέρυγες συμπληρώθηκαν το 1858.
Ήταν το πρώτο νοσοκομείο της πρωτεύουσας (ευρύτερα γνωστό ως «πολιτικό», σε αντιδιαστολή με το στρατιωτικό της περιοχής Μακρυγιάννη) και παρέμεινε σε λειτουργία επί ενάμιση αιώνα περίπου, στη διάρκεια του οποίου έγιναν και ορισμένες επιπλέον προσθήκες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι προσθήκες κατεδαφίστηκαν και το κτίριο, ανακαινισμένο και με τις απαραίτητες μετατροπές (σε σχέδια του αρχιτέκτονα Κίμωνα Λάσκαρη), στέγασε το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων και το Θεατρικό Μουσείο.
Έκτοτε, διατηρεί την ίδια χρήση, με πολλές όμως εσωτερικές προσθήκες και αλλαγές, απαραίτητες για τις λειτουργικές του ανάγκες. Λόγω των συνεχών τροποποιήσεων της εσωτερικής του διάταξης, δημιουργήθηκε η ανάγκη επικαιροποίησης της παλαιότερης αποτύπωσης, ώστε να περιλάβει την αίθουσα εκδηλώσεων, τη νέα διαρρύθμιση των γραφείων αλλά και να προτείνει νέους χώρους υγιεινής που να εξυπηρετούν και ΑμεΑ.
Α4. Δημοτική Πινακοθήκη (πρώην Δημοτικό Βρεφοκομείο), οδός Πειραιώς
Το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1859 επί δημαρχίας Γεωργίου Σκούφου με σκοπό τη φιλοξενία και περίθαλψη των εγκαταλελειμμένων βρεφών και νηπίων, την αποκατάστασή τους καθώς και την προστασία της μητέρας (έγγαμης και άγαμης).
Αρχικά, και μέχρι το 1872, στεγάστηκε σε διάφορα ενοικιαζόμενα κτίρια, οπότε αρχίζει η οικοδόμηση ιδιόκτητου κτιρίου για χρήση βρεφοκομείου, κληροδότημα του ομογενούς Ι. Κοντογιαννάκη. Το κτίριο, όπως προκύπτει από νέα στοιχεία, ολοκληρώθηκε το 1874 σε σχέδια του στρατιωτικού μηχανικού Γεράσιμου Μεταξά και επίβλεψη των Π. Κάλκου και Νικολάου Λύσιππου – ο τελευταίος εκτελούσε και χρέη αρχιτέκτονα της πόλης των Αθηνών.
Πρόκειται για διώροφο κτίσμα, στεγασμένο με κεραμοσκεπή που δεσπόζει στο άκρο της πλατείας Ελευθερίας (γνωστότερης ως πλατείας Κουμουνδούρου) προς την οδό Πειραιώς. Η διάταξή του διαμορφώθηκε κατά το σύστημα των πτερύγων: δύο εγκάρσιες στην οδό Πειραιώς, με ενδιάμεση, παράλληλη με την οδό, στο ισόγειο της οποίας, όπως και στην πρόσοψη του κτιρίου, έχει τοποθετηθεί τοξωτή στοά. Το στοιχείο αυτό επιχειρεί να διασκεδάσει τη μονοτονία του αυστηρού κλασικιστικού ρυθμού στον οποίο σχεδιάστηκε το κτίριο.
Για την επανάχρηση του κτιρίου ως Δημοτική Πινακοθήκη, για την αποκατάσταση του στατικού φορέα αυτού, όπως και για τη διαμόρφωσή του σε εκθεσιακό χώρο εκπονήθηκαν πολλές μελέτες (1967 και 1978 - Δ. Ζήβας, 1979-81 και 1997-8 Διεύθυνση Αρχιτεκτονικού).
Α5. 2ο Δημοτικό Σχολείο, οδός Αδριανού 106
Το 2ο Δημοτικό Σχολείο ή σχολείο του Καμπάνη [1], ονομασία που καθιερώθηκε από τον φωτισμένο δάσκαλο και μετέπειτα διευθυντή του (1904-1938), κτίστηκε την περίοδο 1874-1876 σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε από το κράτος. Οικοδομήθηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Παναγή Κάλκου και ανάθεση του δήμου. Πρόκειται για λιτό, νεοκλασικό κτίριο με τονισμένη την είσοδο, που χρησιμοποιεί δωρικό μαρμάρινο πρόδομο αετωματικής στέψης. Σήμερα συνεχίζει να στεγάζει δημοτικό σχολείο.
Γρήγορα αποδείχθηκε ανεπαρκές για τις ανάγκες της εποχής και επεκτάθηκε το 1885, με την αγορά όμορης οικίας.
Α6. Κτίριο πλ. Ηρώων Ψυρρή (πρώην Δημοτικό Ιατρείο)
Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1932 επί δημαρχίας Σπ. Μερκούρη ως Δημοτικό Ιατρείο σε χώρο όπου ο δήμος είχε κατασκευάσει το 1862 Δημοτική Αγορά, την οποία αργότερα κατεδάφισε. Ανακαινίστηκε και συμπληρώθηκε το 1945 επί δημαρχίας Αρ. Σκληρού. Έκτοτε, στέγασε τη Φιλαρμονική του Δ. Αθηναίων και σήμερα γραφεία διαφόρων υπηρεσιών του δήμου.
Πρόκειται για λιθόκτιστο διώροφο κτίριο συνολικής έκτασης 340 τ.μ. που στεγάζεται με βατό δώμα. Η διαμόρφωση των κατόψεων αλλά και των όψεων του κτιρίου σχηματίζει μια αμβλεία γωνία, καθώς η διάταξή του ακολουθεί τη διαμόρφωση της πλατείας και οργανώνεται συμμετρικά γύρω από την είσοδο και το κεντρικό κλιμακοστάσιο.
Μορφολογικά, διαμορφώθηκε κάτω από το πνεύμα του μοντερνισμού που εκφράστηκε μέσα από μια «πουριστική» φυσιογνωμία και λιτό διάκοσμο.
Το κτίριο έχει κηρυχθεί διατηρητέο με το Προεδρικό Διάταγμα της 29/4/93 ΦΕΚ 545/Δ/93.
Α7. Βουστάσιο
Κατασκευάστηκε από τον Δήμο Αθηναίων επί δημαρχίας Σπ. Πάτση το 1926-1927 σε οικόπεδο που αγοράστηκε στην περιοχή της Κολοκυνθούς ή, αλλιώς, στα Σεπόλια για την ίδρυση βουστασίου που θα τροφοδοτούσε επαρκώς με γάλα τους τροφίμους του Δημοτικού Βρεφοκομείου. Το κόστος της κατασκευής του κτιρίου ανέλαβε Έλληνας ομογενής της Γαλλίας. Σε αυτό εγκαταστάθηκαν «γαλακτοφόρες αγελάδες, εκ της καλλιτέρας Ρωσσικής ράτσας». Για τις λειτουργικές ανάγκες του Βουστασίου αγοράστηκε το 1927 όμορο οικόπεδο.
Οικοδομήθηκε σε σχέδια του δημοτικού αρχιτέκτονα Μ. Λαζαρίδη και μορφολογικά εμφανίζει μια συγκρατημένη γραφικότητα, με γαλλικές επιδράσεις.
Τα τελευταία χρόνια μετά την αποκατάστασή του στεγάζει δημοτικές λειτουργίες.
Α8. Νοσοκομείο «Ελπίς»
Ανεγέρθηκε με πρωτοβουλία του Δημάρχου Σπ. Μερκούρη, πρώην διευθυντή του Δημοτικού Νοσοκομείου, με σκοπό τη μεταστέγαση του Δημοτικού Νοσοκομείου της οδού Ακαδημίας, με την ταυτόχρονη επέκταση και το εκσυγχρονισμό του.
Θεμελιώθηκε το 1904 σε σχέδια του δημοτικού αρχιτέκτονα Ι. Κολλινιάτη σε τμήμα του κτήματος Νικολαΐδη που είχε αγοράσει ο δήμος για την υλοποίηση της χάραξης της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Από το φιλόδοξο δημοτικό πρόγραμμα υλοποιήθηκαν μόνο 4 πτέρυγες, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν το 1912 από τον Ερυθρό Σταυρό για την περίθαλψη των τραυματιών των Βαλκανικών Πολέμων, και αργότερα παρέμεινε επιταγμένο από τον στρατό ως 403 Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Περιήλθε στον δήμο το 1971, όταν μεταφέρθηκε εκεί το νοσοκομείο «Ελπίς» της οδού Ακαδημίας, και σήμερα έχει ενταχθεί στο ΕΣΥ.
Α9. Αγορά Κυψέλης
Η ανέγερση του κτιρίου της Αγοράς της Κυψέλης αποφασίστηκε επί δημαρχίας Κ. Κοτζιά (1934-36) στο πλαίσιο σύστασης έντεκα συνοικιακών αγορών, με στόχο την αποσυμφόρηση της Κεντρικής Αγοράς και την εγκατάσταση των μικροπωλητών του κέντρου σε αυτές ([2]).
Το προσχέδιο της Αγοράς της Κυψέλης ανακοινώθηκε με τη δημοσίευση του Τεχνικού Προγράμματος που καταρτίστηκε από τον Γενικό Διευθυντή Τεχνικών Υπηρεσιών, Ηλία Κριμπά, τον Μάιο του 1935, μαζί με στοιχεία οικονομοτεχνικής μελέτης που αποδείκνυαν τη βιωσιμότητα της αγοράς [3].
Ως χώρος ανέγερσης επιλέχθηκε έκταση που είχε απαλλοτριωθεί λόγω ρυμοτομίας και σε εφαρμογή του σχεδίου πόλεως (Διάταγμα 28/7/1884) για τη δημιουργία κοινοχρήστων χώρων.
Η κατασκευή του κτιρίου ολοκληρώθηκε το 1937 και η δαπάνη του έργου ανήλθε σε 3.800.000 δρχ.
Πρόκειται για ισόγειο κτίσμα με δύο αντικριστές πτέρυγες καταστημάτων και εσωτερική πλατεία. Το κτίριο αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα του μοντέρνου κινήματος, σχεδιασμένο ορθολογικά: η μορφή υποτάσσεται στη λειτουργικότητα. Η μορφολογία του είναι λιτή και απλή, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εποχής, διαμορφώνεται από απέριττους όγκους με μεγάλα ανοίγματα και χρήση νέων υλικών και περιορίζεται σε λίγα κλασικιστικά στοιχεία.
Το έργο αποκατάστασης της Αγοράς εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ 2007-2013.
Κτίριο οδού Παλαιολόγου 9-9Α
Το κτίριο βρίσκεται επί των οδών Κ. Παλαιολόγου 9-9Α και Σωνιέρου στην περιοχή Αγίου Παύλου Αθηνών. Είναι διώροφο, λιθόκτιστο, κεραμοσκεπές, με υπόγειο στο εμπρόσθιο τμήμα του, ενώ το υπόλοιπο τμήμα έχει δώμα βατό.
Είναι νεοκλασικής μορφολογίας και κατασκευάστηκε το πρώτο τέταρτο του αιώνα.
Αρχικά, στέγαζε κατοικία, ενώ, μετά την αγορά και την αποκατάστασή του από τον Δήμο Αθηναίων, φιλοξενεί δημοτικές υπηρεσίες.
Έχει κηρυχθεί διατηρητέο με το Προεδρικό Διάταγμα της 15-12-86 ΦΕΚ 1192/Δ/86.
Κτίριο οδού Θήρας (γραφεία 6ης Δημοτικής Κοινότητας)
Πρόκειται για διώροφο κτίριο, τετραγωνικής περίπου κάτοψης με υπόγειο, στεγασμένο με κεραμοσκεπή. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο γιατί αποτελεί τυπικό δείγμα της αρχιτεκτονικής των αρχών του 20ού αιώνα. Εντάσσεται στο κλίμα του ώριμου εκλεκτικισμού τόσο για την εσωτερική όσο και για τη διαμόρφωση των όψεών του.
Αρχικά στέγαζε κατοικία, ενώ, μετά την αγορά και την αποκατάσταση του από τον Δήμο Αθηναίων, φιλοξενεί δημοτικές υπηρεσίες.
Κτίριο οδού Ξενοφώντος 7 (πρώην Γκαλερί ΩΡΑ)
Κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα που κληροδοτήθηκε στον Δήμο Αθηναίων από τον Α. Αντωνιάδη για τη σύσταση γυναικολογικής κλινικής άπορων γυναικών.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα μισθώθηκε από τον ζωγράφο Α. Μπαχαριάν που λειτούργησε την Γκαλερί ΩΡΑ και τα τελευταία χρόνια στεγάζει υπηρεσίες του δήμου.
Δημοτική Πινακοθήκη (πρώην εργοστάσιο Μεταξουργείου)
Το συγκρότημα του Παλαιού Εργοστασίου Επεξεργασίας Μετάξης βρίσκεται στο κέντρο της πόλης των Αθηνών, στη συνοικία του Μεταξουργείου, μεταξύ των οδών Μυλλέρου, Μ. Αλεξάνδρου, Λεωνίδου και Γιατράκου.
Είναι κτίριο σημαντικού ιστορικού και αρχιτεκτονικού χαρακτήρα, αξιόλογο δείγμα της βιομηχανικής μας κληρονομιάς, το μόνο της Οθωνικής Περιόδου με αξιώσεις αρχιτεκτονικών συνθέσεων. Η σπουδαιότητά του εκτιμήθηκε από την κοινή γνώμη, καθώς μια ολόκληρη περιοχή πήρε το όνομά του. Η ονομασία διατηρείται μέχρι σήμερα, εκατόν είκοσι χρόνια μετά τη διακοπή της λειτουργίας του.
Άρχισε να οικοδομείται σε ενιαία μορφή το 1843 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Χ. Χάνσεν, με σκοπό να στεγάσει εμπορικό κέντρο. Το κτίσμα έμεινε ημιτελές και ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκε για τον σκοπό αυτό, ενώ την περίοδο 1854-1866 λειτούργησε ως βιομηχανικό κτίριο, ύστερα από τις απαραίτητες τροποποιήσεις. Αργότερα, λόγω της αδυναμίας συνέχισης της βιομηχανικής του λειτουργίας, και κάτω από την έντονη ζήτηση κατοικίας στην Αθήνα του τέλους του 19ου αιώνα, το κυρίως κτίσμα μετατράπηκε σε κατοικίες, διαμελιζόμενο σε δύο πτέρυγες με τη διάνοιξη ενδιάμεσου δρόμου, της οδού Γερμανικού. Η διάνοιξη αυτή επιβλήθηκε για την εύκολη πρόσβαση στους πίσω χώρους του συγκροτήματος. Πρόκειται για μετασκευή με αποσπασματικές επεμβάσεις, χωρίς ιδιαίτερες αρχιτεκτονικές προθέσεις, με λύσεις του συρμού και κυρίαρχο στοιχείο την οικονομική εκμετάλλευση. Δεν θεωρείται η σημαντικότερη φάση του μνημείου, παρότι χρονικά είναι και η μακροβιότερη.
Το συγκρότημα περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου Αθηναίων το1889 με δωρεά από τους τελευταίους ιδιοκτήτες.
Κτήριο οδών Λυσίου και Κυρρήστου
Το συγκρότημα, που έχει περιέλθει στην ιδιοκτησία του Δημοτικού Βρεφοκομείου, έχει κατασκευαστεί στα τέλη του 19ου αιώνα και έχει κριθεί διατηρητέο με την Υ.Α. 24946/26.8.1967 (ΦΕΚ 606/Β/3-1-67). Το κτίριο της οδού Λυσίου είναι ισόγειο, κεραμοσκεπές κτίσμα από την πλευρά του δρόμου και διώροφο από την αυλή της οδού Κυρρήστου, λόγω της υπάρχουσας μεγάλης υψομετρικής διαφοράς. Επικοινωνεί, δε, σε όλα τα επίπεδα με το παράπλευρο τούρκικο λουτρό, σημερινής ιδιοκτησίας του ΥΠ.ΠΟ., που άλλοτε ανήκε στον ιδιοκτήτη του παραπάνω συγκροτήματος. Το κτίριο της οδού Κυρρήστου 6 είναι διώροφο με υπόγειο και έχει βατό δώμα στο μπροστινό τμήμα του και κεραμοσκεπή στο υπόλοιπο. Πρόκειται για τυπικά δείγματα λαϊκής κατοικίας της εποχής που αργότερα ενώθηκαν για να εξυπηρετήσουν ενιαία χρήση.
*Το Ανοιχτό Κάλεσμα για τον σχεδιασμό της σηματοδότησης των ιστορικών κτηρίων του δήμου Αθηναίων βρίσκεται εδώ.
[1] Προτομή του B. Καμπάνη, έργο του γλύπτη Ν. Περαντινού, που κοσμεί από το 1980 την πρόσοψη του σχολείου.
[2] Οι υπόλοιπες αγορές τοποθετήθηκαν στις εξής συνοικίες: Μπραχάμι, Κουκάκι, Παγκράτι, Λυκαβηττός, Αμπελόκηποι, Α. Πατήσια, Κ. Πατήσια, Ακαδημία Πλάτωνος, Κασίδα (Αττική).
[3] «Το Τεχνικόν Πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων», Τεχνικά Χρονικά, τ. 79, 80, 81, 1/4-1/5/1935, σ. 389-393
