Alice Zeniter: Η τέχνη της απώλειας

Η Ναϊμά, μια σύγχρονη νεαρή Γαλλίδα, είναι αλγερινής καταγωγής. Η οικογενειακή της ιστορία φαντάζει στα μάτια της μακρινή, σχεδόν αδιάφορη. Άλλωστε, κανείς δεν της μίλησε ποτέ γι' αυτήν.

Ο παππούς της, ο Αλί, πεθαίνει πριν προλάβει να τον ρωτήσει γιατί η Ιστορία τον έκανε έναν «αρκί», συνεργάτη των Γάλλων, διωγμένο από την πατρίδα του, προδότη για τους Αλγερινούς, ξένο δεύτερης κατηγορίας για τους Γάλλους.

Η Γιεμά, η γιαγιά της, θα μπορούσε ίσως να της απαντήσει, όχι όμως σε μια γλώσσα που η Ναϊμά θα την καταλάβαινε. Όσο για τον Χαμίντ, τον πατέρα της, που φτάνει στη Γαλλία το καλοκαίρι του 1962 και βρίσκεται κλεισμένος μαζί με την οικογένειά του σ' ένα γκέτο, δεν μιλάει πια για την Αλγερία των παιδικών του χρόνων. Πώς, λοιπόν, να κάνεις μια χώρα να αναδυθεί από τη σιωπή;

Η Αλίς Ζενιτέρ αφηγείται με τολμηρό τρόπο τη μοίρα, ανάμεσα στην Αλγερία και στη Γαλλία, τριών γενεών μιας οικογένειας φυλακισμένης σ' ένα παρελθόν βαθιά ριζωμένο. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα γοητευτικό και βαθύ, στοχασμό πάνω στο τι σημαίνει να νιώθεις παντού ξένος και ταυτόχρονα ελεύθερος να είσαι ο εαυτός σου, πέρα από κληρονομιές και προσωπικές ή κοινωνικές επιταγές.

Είναι ένα βιβλίο για τους ηττημένους, τους χαμένους της Ιστορίας, για την επώδυνη σχέση Γαλλίας και Αλγερίας που σημαδεύτηκε από την αποικιοκρατία και έναν πολυετή πόλεμο, για το πώς η ζωή των ατόμων συνυφαίνεται με την Ιστορία, το πώς σφραγίζεται από αυτήν, αλλά και το πώς, επίσης, μπορεί να χειραφετηθεί από αυτήν.

Ένα μυθιστόρημα που αφηγείται τη ζωή μιας οικογένειας. Ο παππούς, αγρότης στην Αλγερία, χωρίς καλά καλά να το καταλάβει, κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Απελευθέρωσης της Αλγερίας, γίνεται συνεργάτης των Γάλλων (harki). Όταν επικρατεί η Επανάσταση, φεύγει για τη Γαλλία, όπου βιώνει μια διπλή έκπτωση: ταυτοτική (Αλγερινός για τους Γάλλους, προδότης για τους Αλγερινούς) και ταξική (εργάτης που ζει σε γκέτο, με τους άλλους harkis, ξέρει ελάχιστα γαλλικά, είναι και νιώθει παντού ξένος).

Ο γιος του όμως, καλός μαθητής, αν και δεν κατορθώνει να φοιτήσει σε μια μεγάλη σχολή, όπως θα ήθελε ο πατέρας του, πετυχαίνει στον διαγωνισμό για τη Δημόσια Διοίκηση, γίνεται δημόσιος υπάλληλος, παντρεύεται Γαλλίδα, αφήνει πίσω του το τραύμα της καταγωγής, λίγο-πολύ αφομοιώνεται. Κι ύστερα έρχεται η κόρη του: εκείνη αποφοιτά από την Εκόλ Νορμάλ, ανήκει πλέον στη γαλλική ελίτ και αποφασίζει να διεκδικήσει πλήρως τόσο τη γαλλική της ταυτότητα, όσο και την αλγερινή καταγωγή της.

Χωρίς να ξέρει λέξη καβυλικά ή αραβικά, επισκέπτεται το πατρικό χωριό. Γνωρίζει τους συγγενείς της που δεν ξέρουν λέξη γαλλικά. Συναντά την εχθρότητα του αδελφού του παππού της, την καλοπροαίρετη ή κακοπροαίρετη αδιαφορία των ανδρών, την αγάπη των γυναικών που υφαίνουν γύρω της μια αγκαλιά αλληλεγγύης και στοργής. Η μεγάλη Ιστορία και οι μικρές προσωπικές ιστορίες συνδέονται με συναρπαστικό τρόπο σε αυτό το μυθιστόρημα που στηρίζεται στην πραγματική ιστορία της οικογένειας της συγγραφέως και που, στο τρίτο μέρος του, περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία.

Ελέγχοντας τα εκφραστικά της μέσα και κρατώντας τις αποστάσεις, η Ζενιτέρ αναζητά το δίδαγμα που θα της δώσουν οι πρόγονοί της· αλλά εκείνοι παραμένουν σιωπηλοί. Αντί να τους επικρίνει, η συγγραφέας προσπαθεί να γεμίσει τα κενά, να καλύψει τη σιωπή τους, να τους παραμερίσει με θαυμαστό τρόπο, για να βρει τον δρόμο της χειραφέτησης, τη δυνατότητα της αυτονομίας, την απελευθέρωση επιτέλους.