Εφτά χρόνια μετά τον τερματισμό του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στις 10 Μαρτίου του 1952, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η νεοϊδρυθείσα Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας έλαβαν ένα αξιομνημόνευτο σημείωμα από τη Σοβιετική Ένωση. Σε αυτό, γινόταν λόγος για απόσυρση των στρατευμάτων που βρίσκονταν τότε στην Ανατολική Γερμανία και για τερματισμό της κυριαρχίας της Σοβιετικής Ένωσης στην υπό κατάληψη εδαφική ζώνη. Η Γερμανία θα επανενωνόταν κάτω από ένα σύνταγμα που θα επέτρεπε στη χώρα να επιλέξει ελεύθερα και δημοκρατικά το σύστημα διακυβέρνησής της.
Επίσης, θα επιτρεπόταν στη Γερμανία να επανιδρύσει τον στρατό της και στους Γερμανούς -με εξαίρεση εκείνους που είχαν διαπράξει εγκλήματα πολέμου- να επανακτήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Σε αντάλλαγμα, τα συμμαχικά στρατεύματα στη δυτική Γερμανία επίσης θα αποσύρονταν, υπό την προϋπόθεση ότι στην ενωμένη Γερμανία θα απαγορευόταν να προσχωρήσει στη ΝΑΤΟϊκή συμμαχία.
Οι ιστορικοί έχουν διαφωνήσει πολύ κατά το παρελθόν για το αν η προσφορά σε αυτό το σημείωμα ήταν μία γνήσια προσφορά γενναιοδωρίας ή απλώς ένα κυνικό σχέδιο. Μάλλον το δεύτερο, κατά τις πιο πρόσφατες ιστορικές ερμηνείες, καθώς δεν υπάρχει καμία διαφωνία για αυτό που συνέβη στη συνέχεια. Αποφασισμένος να μην αποκόψει τη Γερμανία από τη συμμαχία των Δυτικών, ο Καγκελάριος Κόνραντ Αντενάουερ απέρριψε το «σταλινικό σημείωμα». Η Δυτική Γερμανία θα έμπαινε στο ΝΑΤΟ το 1955, θα συνέβαλε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα διαμόρφωνε μία Ατλαντική φιλελεύθερη δημοκρατία.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πλέον ξεκάθαρα ότι το έλλειμμα εμπιστοσύνης της Γερμανίας προς τις ΗΠΑ είναι τεράστιο, ειδικώς προς το πρόσωπο του Τραμπ. Μεγαλύτερο ακόμη κι από την δυσφορία προς τον Πούτιν.
Εν τούτοις, οι Σοβιετικοί δεν παραιτήθηκαν. Ξανά και ξανά κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου θα αναζητούσαν τρόπους για να απομακρύνουν τη Γερμανία από τη Δύση και ειδικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Ενδεχομένως να ήρθαν κοντά στην επίτευξη του στόχου τους στις αρχές της δεκαετίας του '80, όταν εκατομμύρια Γερμανοί παρέλασαν στους δρόμους εναντίον των πυρηνικών εγκαταστάσεων του ΝΑΤΟ. Το τραγούδι του 1983 "99 Luftballons" είναι πιθανώς η πιο χαρακτηριστική υπενθύμιση εκείνης της δραματικής στιγμής.
Αλλά στο τέλος, δεν τα κατάφεραν. Η συμμαχία διατηρήθηκε και η προσπάθεια των Σοβιετικών για κυριαρχία, όπως άλλωστε και η ίδια η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε. Η επανένωση της Γερμανίας έγινε με δυτικούς όρους: οι διπλωματικοί ελιγμοί του Τζορτζ Μπους και του Μπρεντ Σκόουκροφτ υπερνίκησαν τις ενστάσεις της Μόσχας και όχι μόνο. «Αγαπώ τη Γερμανία τόσο πολύ που είμαι ευγνώμων που υπάρχουν δύο», είναι μία χαρακτηριστική ατάκα που εξηγεί το τι συνέβαινε τότε και αποδίδεται στον Γάλλο μυθιστοριογράφο, Francois Mauriac. Και για πολλούς στο Λονδίνο και το Παρίσι, μεταξύ των οποίων η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Φρανσουά Μιτεράν αυτή η ατάκα δεν ήταν αστείο, έλεγε την αλήθεια. Πολλές από τις σημερινές παθογένειες στο οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης -μεταξύ των οποίων και η μοιραία διολίσθηση του ευρώ- προήλθε από τις γαλλικές αξιώσεις ότι η επανένωση θα οδηγούσε «σε μία Ευρωπαϊκή Γερμανία και όχι σε μία γερμανική Ευρώπη».
Χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Γερμανική ανασυγκρότηση δεν θα γινόταν ποτέ τόσο βελούδινα ή τόσο γρήγορα. Αυτή τη βοήθεια τη θυμούνταν για καιρό με ευγνωμοσύνη στη Γερμανία. Όμως, η ευγνωμοσύνη σταματά εκεί που αρχίζει η μάχη των διεθνών σχέσεων. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να κινητοποιήσουν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, προκειμένου να ελέγξουν την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία, η Γερμανία είχε ήδη διαβλέψει το ρίσκο. Και ήταν το ξέσπασμα του πολέμου στο Ιράκ το 2003 -και ενώ στην ηγεσία ΗΠΑ και Γερμανίας βρίσκονταν οι Μπους και Σρέντερ- που σηματοδότησε το τέλος της υποχωρητικότητας της Γερμανίας έναντι της Αμερικής.
Από τότε, η Γερμανία όλο και περισσότερο, όλο και πιο συχνά κρατούσε αποστάσεις από την πολιτική των ΗΠΑ, προτιμώντας να βαδίσει το δικό της μονοπάτι. Και μπορεί η Γερμανία να είχε ενθουσιαστεί με την υποψηφιότητα Ομπάμα το 2008, όμως, η αλήθεια είναι ότι οι σχέσεις των δύο χωρών αποστασιοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο ακριβώς επί προεδρίας Ομπάμα, περισσότερο ακόμη κι απ' ό,τι επί προεδρίας Μπους.
Η Μέρκελ αγνόησε τους ισχυρισμούς Ομπάμα ότι θα αποκαταστήσει τη γερμανική οικονομία μετά την οικονομική κρίση του 2008 και την κρίση του ευρώ ως νομίσματος το 2010. Οι αποκαλύψεις του Σνόουντεν -ακόμη και οι υπερβολικοί ισχυρισμοί του που ανέφεραν ότι οι ΗΠΑ είχαν παγιδεύσει το προσωπικό τηλέφωνο της Μέρκελ- δηλητηρίασαν ακόμη περισσότερο τις σχέσεις των δύο χωρών. Τον Ιούνιο του 2014, η Γερμανία δεν δίστασε να προχωρήσει σε ένα αδιανόητο διπλωματικό βήμα και να απομακρύνει από τη θέση του τον αμερικανό αξιωματικό μυστικών υπηρεσιών στο Βερολίνο, ανακοινώνοντας μάλιστα αυτή την εξέλιξη στο Twitter.
Αυτό εξηγεί και την έλλειψη εμπιστοσύνης των Γερμανών προς τις ΗΠΑ έτσι όπως καταγράφηκε σε δημοσκοπήσεις, που έδειχναν ότι από το 76%, η εμπιστοσύνη της χώρας στις ΗΠΑ βρέθηκε στο 34%, με ένα 60% των Γερμανών να χαρακτηρίζουν ήρωα τον Έντουαρντ Σνόουντεν. Σε κάθε περίπτωση, όποιος κι αν εκλεγόταν Πρόεδρος των ΗΠΑ στις εκλογές του 2016 θα είχε να αναμετρηθεί με την πρόκληση του να χτίσει εκ νέου τις αμερικανο-γερμανικές σχέσεις. Πόσω μάλλον τώρα που αυτός ο κάποιος είναι ο Τραμπ και πρόλαβε ήδη να κάνει ακόμη μεγαλύτερη ζημιά.
Από τον πόλεμο και μετά, οι Γερμανοί πολιτικοί έμεναν σταθεροί σε δύο ουσιώδεις δεσμεύσεις: στο να διατηρούν το φιλελευθερισμό εντός και στο να προάγουν τις αρχές της Ατλαντικής συμμαχίας στην εξωτερική τους πολιτική. Όπως οι Αμερικανοί έτσι και οι Γερμανοί θυμούνται το ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας. Πολύ περισσότερο από τους Αμερικανούς, οι Γερμανοί θυμούνται ότι Βρετανοί και Αμερικανοί βομβιστές κατέστρεψαν ολόκληρες γερμανικές πόλεις και μάλιστα πλέον έχουν βρει τη φωνή να το ομολογήσουν, καθώς τώρα πια δεν χρειάζονται και τόσο πολύ τους συμμάχους και δεν χρειάζεται να σωπαίνουν, αν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος.
Και φυσικά υπάρχει και η άποψη που υποστηρίζουν πολλοί γερμανοί αξιωματικοί, ότι, δηλαδή, σύμμαχοι υπήρξαν με τους υπόλοιπους, όχι όμως και οικογένεια. «Αμερικανοί, Βρετανοί, Καναδοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, όλοι εσείς είστε οικογένεια. Εμείς πάλι όχι», σχολίαζε χαρακτηριστικά ο συγκεκριμένος αξιωματικός σε δημοσιογράφο του Atlantic. Αυτό ακριβώς το αίσθημα αντανακλάται και σε στρατηγικές αποφάσεις, αλλά και σε στρατηγικούς δισταγμούς, όπως αυτός της Γερμανίας να να προσχωρήσει στη συμφωνία ανταλλαγής πληροφοριών, γνωστής και ως συμφωνίας των «5 ματιών».
Το γεγονός ότι ο Τραμπ είναι διαθέσιμος για μία τέτοιου είδους συνεργασία, φαίνεται ότι έχει ξυπνήσει για τα καλά τον σκεπτικισμό στη Γερμανία και μάλιστα πάνω στη συγκυρία του Brexit, μία έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση που θα εξασθενίσει σε μεγάλο βαθμό την επιρροή του Λονδίνου στο Βερολίνο. Από τη μία, η Βρετανία θα πρέπει να επαναδιαπραγματευθεί την πρόσβαση της στην αγορά της ΕΕ, από την άλλη η Γερμανία θα είναι σε θέση ισχύος να δεχθεί ή να αρνηθεί και κυρίως να διαδραματίσει ακόμη πιο σοβαρό ρόλο στα οικονομικά θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δυστυχώς, το διαζύγιο μεταξύ ΗΠΑ και Γερμανίας συμπίπτει με την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση - μια έξοδο που θα εξασθενίσει σε μεγάλο βαθμό την επιρροή του Λονδίνου έναντι του Βερολίνου. Η Βρετανία θα πρέπει να επαναδιαπραγματευθεί την πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ. Η Γερμανία θα έχει την εξουσία να εγκρίνει ή να αρνηθεί. Τώρα είναι που φαίνεται να καταρρέει το όραμα για τη συνέχιση της συνεργασίας Γερμανίας, τόσο με το Ηνωμένο Βασίλειο, όσο και με τις ΗΠΑ. Αυτό, όμως, ταυτόχρονα σηματοδοτεί μία Γερμανία απομακρυσμένη από τους πρώην αγγλόφωνους συμμάχους της, μία Γερμανία ευάλωτη σε μία πιο επιθετική Ρωσία, πιο πολωμένη από τον εξτρεμισμό εναντίον μεταναστών.
Όσο για τις δημοσκοπήσεις, αυτές δείχνουν πλέον ξεκάθαρα ότι το έλλειμμα εμπιστοσύνης της Γερμανίας προς τις ΗΠΑ είναι τεράστιο, ειδικώς προς το πρόσωπο του Τραμπ. Μεγαλύτερο ακόμη κι από την δυσφορία προς τον Πούτιν. Με τις γερμανικές εκλογές μέσα στο φθινόπωρο και με τη Μέρκελ να έχει κάνει άνοιγμα στρατηγικής συνεργασίας με τη Γαλλία του Μακρόν, όλοι διαβλέπουν την απόφαση της γερμανίδας καγκελαρίου να απομακρυνθεί εντελώς και οριστικά από την αμερικανική συμμαχία. Μόλις την Κυριακή που μας πέρασε και σε μία ομιλία της ενώπιον 2000 ατόμων η Μέρκελ έκανε σαφές ότι η Ευρώπη, στην παρούσα φάση, δεν μπορεί να βασίζεται ούτε στις ΗΠΑ ούτε στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Ο καιρός που εξαρτιόμασταν από άλλους έχει περάσει οριστικά. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να πάρουμε τη μοίρα μας στα χέρια μας». Κάπου εδώ ας επισημανθεί η χρήση της λέξης «Ευρωπαίοι» και όχι η λέξη «Γερμανοί». Ας επισημανθεί επίσης και το ότι η καγκελάριος μίλησε για την «παρούσα φάση» κάτι που σημαίνει ότι δεν κλείνει για πάντα η πόρτα της Ευρώπης στην Αμερική για πάντα, παρά μόνο για την ώρα...
Mε στοιχεία από το Atlantic.com
σχόλια