Ποτέ δεν τα πήγαινα καλά με τα οικονομικά θέματα. Κάθε φορά που έπρεπε να γράψω ένα άρθρο σχετικό με τιμές, συναλλαγές, οικονομικά μοντέλα και ετήσιες μεταβολές βαριόμουν αφόρητα. Βέβαια, ως δημοσιογράφος, προσπαθούσα πάντα να υπενθμίζω στον εαυτό μου ότι κάθε λέξη έχει πολύ μεγάλη σημασία. Για παράδειγμα, όταν γράφω για τον «κυβερνοχώρο» προσπαθώ να θυμάμαι ότι η λέξη έχει μια μεγάλη και αμφιλεγόμενη ιστορία και άρα πρέπει να έχει μια συγκεκριμένη σημασία, έστω και αν στιγμιαία, μέσα στο μυαλό μου με παρασέρνει σε προσωπικούς συνειρμούς. Με τα κρυπτο-νομίσματα, όμως, και με την κρυπτο-οικονομία τους τα πράγματα μοιάζουν να είναι το ίδιο βαρετά όσο και κάθε άλλο οικονομικό θέμα. Λάθος. Εδώ η οικονομία είναι πασπαλισμένη με μπόλικη κυβερνοσκόνη, κρύβει μερικές μυστήριες προσωπικότητες και σήμερα βρίσκεται στο στόχο όλων των τεχνολογικών ειδήσεων. Πριν δύο μέρες, όταν το Bitcoin εκτινάχτηκε πάνω από τα 9.000 δολάρια (σήμερα το πρωί ξεπέρασε τα 10.000) με ρώτησε ένας φίλος «γιατί δεν γράφεις ένα άρθρο για να καταλάβουμε τι γίνεται με το Bitcoin και όλα αυτά τα νέα κρυπτονομίσματα;». «Τι να πρωτογράψω, ρε Βασίλη!» του απάντησα. Αφού του είπα ό,τι ήξερα ή ότι θεωρώ λάθος την λέξη «crypto» όπως θεωρώ λάθος να πιστεύουμε ότι το Bitcoin είναι ένα αληθινό, απτό «νόμισμα», κατέληξα ότι για να καταλάβουμε (όλοι μας κι εγώ μαζί) τι παίζει σε αυτόν τον τομέα του ψηφιακού κόσμου, πρέπει να αφήσουμε, τουλάχιστον για ένα μεγάλο διάστημα, τις δουλειές μας και να πονέσουν τα μάτια μας από την πληροφορία. Και πάλι δεν ξέρω αν θα καταφέρουμε να βγάλουμε κάνα Bitcoin για τον κόπο μας.
Η κρυπτο-οικονομία μόνο «κρυφή» δεν είναι
Στο διαδίκτυο, την λέξη «crypto» τη χρησιμοποιούσαμε πάντα για να αναφερθούμε στην κρυπτογραφία. Μια λέξη πολύ συνηθισμένη στο χώρο των υπολογιστών. Έτσι την μάθαμε από τα πρώτα τεύχη του Wired, όταν το 1993 διαβάσαμε για τον όρο «Crypto Wars» ο οποίος μέχρι σήμερα αναφέρεται στις προθέσεις κάθε κυβέρνησης να επιβραδύνει, να υπονομεύει και να σπάει τον άφθαρτο κώδικα ενός συστήματος επικοινωνίας. Για να καταλάβουμε πόσο αναγκαία μπορεί να είναι ή που μπορεί να χρησιμεύει σήμερα η κρυπτογραφία, αρκεί να σκεφτούμε ότι είναι το βασικό εργαλείο για να διατηρήσει κανείς την ελευθερία του λόγου όπου δεν υπάρχει δημοκρατία. Η πρώτη μεγάλη πράξη που πραγματικά ξεκίνησε και τον πρώτο «κρυπτο-πόλεμο» ήταν η εισαγωγή του Clipper Chip από το Λευκό Οίκο το 1993. Το Clipper Chip ήταν ένα state-of-the-art μικροτσίπ που αναπτύχθηκε από κυβερνητικούς μηχανικούς. Ένα κρυπτογραφικό τσιπ το οποίο θα χρησιμοποιούνταν στις τηλεπικοινωνίες αλλά και στους υπολογιστές, για το Data Encryption Standard (το DES εξασφαλίζει το απόρρητο από επιθέσεις). Παρόλο που οι αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου κινητοποίησαν πολιτικούς και τεχνικούς, ένα τεράστιο κύμα από επιστήμονες, εμπειρογνώμονες της τεχνολογίας, υπερασπιστές της ιδιωτικής ζωής και ηγέτες της τεχνολογικής βιομηχανίας (οι οποίοι ανησυχούσαν τότε για την ασφάλεια και τον οικονομικό αντίκτυπο της τεχνολογίας) αντιστάθηκε στο μέτρο. Μέχρι που ο Matt Blaze, ένας επιστήμονας πληροφορικής, ανακάλυψε ένα ελάττωμα στο σύστημα και το οποίο αποδείχθηκε ότι ήταν το τελικό πλήγμα του θανάτου του Clipper Chip.
Τα περισσότερα από τα σημερινά κρυπτονομίσματα έχουν ελάχιστη σχέση με τη σοβαρή κρυπτογραφία. Το μόνο κοινό που έχουν είναι ότι και τα δύο χειρίζονται δεδομένα. Και στον κυβερνοχώρο τα δεδομένα (data) είναι πλούτος. Γιατί; Γιατί τα δεδομένα είναι «γνώση».
Σε μια άλλη παράλληλη πραγματικότητα, στην πραγματική ζωή εκεί έξω, το «χρήμα» έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά: αποτελεί ένα αποθηκευτικό μέσο αξίας, μια λογιστική μονάδα και ένα μέσο ανταλλαγής (κέρματα, χαρτονομίσματα, τραπεζικές καταθέσεις). Τα νέα κρυπτονομίσματα μπορούν να αποτελούν μια πιθανή αποθήκη αξίας (όχι πραγματική, όμως, σαν τις σπηλιές του Εσκομπάρ στην Κολομβία). Με την πρώτη γνωστή λιανική μορφή τους, το Bitcoin, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως μέσο ανταλλαγής (για όποιον τα αποδέχεται). Αλλά ο βασικός λόγος που τα κρυπτονομίσματα απογειώνονται σε δημοτικότητα ως μέσο πληρωμής, οφείλεται στη δυνατότητα της ανωνυμίας (ένα χαρακτηριστικό που μπορεί να εξυπηρετήσει και παράνομες δραστηριότητες, όπως η χρηματοδότηση τρομοκρατικών οργανώσεων και η φοροδιαφυγή). Όταν, λόγω της οικονομικής κρίσης, οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί έχασαν την εμπιστοσύνη των πελατών τους, όλοι συνειδητοποίησαν ότι οι συναλλαγές του μέλλοντος δεν μπορούν πια να βασίζονται στην εμπιστοσύνη. Όμως, τα κρυπτονομίσματα δεν μπορούν να γίνουν (τουλάχιστον όχι ακόμα) νόμιμα νομίσματα, για τον απλούστατο λόγο ότι κανένας δεν μπορεί να πληρώνει φόρους με αυτά. Αυτός και μόνο ο λόγος μπορεί και προστατεύει όλα τα υπάρχοντα νομίσματα. Ταυτόχρονα, ο φόβος της κατάρρευσης της αξίας των κρυπτονομισμάτων, το χάσιμο του νομισματικού ελέγχου τους και το σοβαρό θέμα προστασίας των καταναλωτών δεν μπορεί να αλλάξει το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τη χρηματοπιστωτική νομοθεσία των χωρών σήμερα.
Βέβαια, δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι το Bitcoin (το μεγαλύτερο σε αξία από μια λίστα 750 κρυπτονομισμάτων που μοστράρουν στο Coin Market Cap) είναι η μεγαλύτερη αλλαγή που έχει γίνει στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα εδώ και έναν αιώνα. Η επίδρασή του είναι μεγαλύτερη και από την πρώτη εμφάνιση των πιστωτικών καρτών. Η ιδέα ενός διανεμημένου κρυπτονομίσματος γεννήθηκε στο τέλος της δεκαετίας του '90 από τον Wei Dai, έναν μηχανικό πληροφορικής και γνωστό cypherpunk, ο οποίος το 1998 κυριολεκτικά «γέννησε» το ενδιαφέρον στα μελλοντικά κρυπτονομίσματα με τη δημοσίευση της έρευνας «b-money, an anonymous, distributed electronic cash system» στην οποία περιγράφει μια ομάδα ανθρώπων που αποτελείται από ψηφιακά ψευδώνυμα, πληρώνει ο ένας τον άλλον με χρήματα και κλείνουν συμβάσεις μεταξύ τους χωρίς καμία εξωτερική, από το σύστημα τους, βοήθεια. Χρειάστηκαν δέκα χρόνια και η κατάρρευση της Lehman Brothers μέχρι να υπάρξουν οι πρώτες ενδείξεις πρακτικής εφαρμογής της ιδέας του Dai.
Πώς δημιουργήθηκε το Bitcoin
To 2009 το Bitcoin έκανε την πρώτη του λειτουργική εμφάνιση, με την κυκλοφορία ενός πρώτου client ανοιχτού κώδικα και τη δημιουργία αντίστοιχων bitcoins. O συγγραφέας της δημοσίευσης και δημιουργός του αντίστοιχου λογισμικού παραμένει μέχρι σήμερα ανώνυμος, πίσω από το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto. H πραγματική του ταυτότητα, ή το αν πρόκειται για έναν ή περισσότερους πίσω από το όνομα, παραμένει ένα μυστήριο. Αυτός ή αυτοί, ο ιδρυτής ή οι ιδρυτές, παρείχαν στην αγορά αλγορίθμους για την εξόρυξη δεδομένων (data mining) που θα οδηγούσε στο πρώτο απόθεμα Bitcoins. Μέχρι το 2012 ο Satoshi Nakamoto έδινε το παρόν σε διάφορα φόρουμ σχετικά με το κρυπτονόμισμα, μέχρι που το 2012 εξαφανίστηκε και δεν άκουσε γι' αυτόν κανένας. Ένας από τους πιο θορυβώδεις ισχυρισμούς για την ταυτότητα του Nakamoto ήταν εκείνος του Craig Steven Wright, o οποίος ήθελε να ιδρύσει και την πρώτη τράπεζα στον κόσμο βασισμένη στο Bitcoin. Δύο παράλληλες έρευνες του Wired και του Gizmodo οδήγησαν την αυστραλιανή ομοσπονδιακή αστυνομία σπίτι του για φορολογικό έλεγχο, ο Wright χάθηκε από το διαδίκτυο, και το 2016 επέστρεψε για να αποκαλύψει ότι αυτός ήταν ο Satoshi Nakamoto. Έστειλε έγγραφα στο BBC και στο The Economist, αλλά μετά από μελέτη προγραμματιστών αποδείχθηκε πως επρόκειτο για απάτη.
Το Βitcoin όμως είχε καταφέρει ήδη να γίνει δεκτό από τους πιστούς του ως αξιόπιστη εναλλακτική των υπαρχόντων συστημάτων πληρωμής. Ήταν και είναι γοητευτικό γιατί δεν διαθέτει έναν κεντρικό θεσμό που ρυθμίζει την κυκλοφορία του, αν και σήμερα πλέον εξετάζεται πιο προσεκτικά από τους ρυθμιστές ώστε να διατηρήσει σταθερό το ρόλο του. Το Bitcoin είναι μια online ισοτιμία αποτελούμενη μόνο από online δεδομένα. Το αποκεντρωμένο του μοντέλο στηρίζεται σε peer-to-peer συνεργασία ώστε να «εκδοθεί» χρήμα, να επικυρωθεί και να υπάρξει εκκαθάριση των συναλλαγών σε αυτό. Δεν μεσολαβούν τράπεζες, ούτε οίκοι εκκαθάρισης, ούτε πιστωτικά ιδρύματα. Το ρόλο του ρυθμιστή τον έχει μόνο το λογισμικό και οι κανόνες του, όπως αυτοί έχουν τεθεί από το δίκτυο peer-to-peer και όχι από τις αρχές μιας χρηματοοικονομικής εποπτείας. Χάρη στην ασύμμετρη κρυπτογράφηση των συναλλαγών του, η χρήση του δεν απαιτεί προσωπικές πληροφορίες.
Πώς γεμίζει το πορτοφόλι με Bitcoins
Η τεχνολογία μεταφοράς των δεδομένων αποτελεί σήμερα μια καινοτομία: οι συναλλαγές καταγράφονται σε μια «αλυσίδα από μπλοκ» (Blockchain). Φανταστείτε την αλυσίδα αυτών των μπλοκ σαν μια δημόσια βάση δεδομένων ή ένα γιγάντιο λογιστικό βιβλίο, το οποίο συντηρείται ανοιχτά από υπολογιστές σε όλον τον κόσμο. Ο έλεγχός του υποστηρίζεται από την αποκεντρωμένη υπολογιστική ισχύ που παράγεται από τη δραστηριότητα της «εξόρυξης» και η οποία ανταμείβεται σε Bitcoin συναλλαγές. Γιατί διαφορετικά, εάν δεν είναι κάποιος αρμόδιος να κάνει έλεγχο, πώς μπορούν να εκδίδονται περισσότερα Bitcoins; Πώς μπορούν οι χρήστες να διασφαλίζουν ότι τα νομίσματα δεν αντιγράφονται και δεν πλαστογραφούνται; Αυτό το επιτυγχάνει η εξόρυξη. Οι πληρωμές επικυρώνονται, εκκαθαρίζονται και διακανονίζονται από συνεργάτες στο διαδίκτυο. Αυτοί οι συνεργάτες είναι οι miners, ένας τίτλος που θεωρητικά όλοι μπορούν να αποκτήσουν. Ένας miner λύνει μαθηματικά προβλήματα που επικυρώνουν δεδομένα. Παράγει, δηλαδή, μαθηματική γνώση. Μόνο που σήμερα τα μαθηματικά αυτά προβλήματα έχουν διογκωθεί τόσο που είναι αδύνατον να λυθούν από έναν οικιακό ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι μπορεί να πάρει πολλά χρόνια για να γίνει εξόρυξη όλων των Bitcoins, των οποίων ο σταθερός εφοδιασμός μέχρι το 2041 έχει οριστεί σε 21 εκατομμύρια. Δεν θα παραχθούν άλλα.
H ψηφιακή τεχνολογιά μεταφοράς τους λειτουργεί με κλειδί κρυπτολογίας ανοικτού κώδικα, ένα δημόσιο και ένα ιδιωτικό. Οι Bitcoin συναλλαγές μεταβιβάζουν την κυριότητα του νομίσματος από την μια δημόσια διεύθυνση στην άλλη, αλλά απαιτείται ένα ιδιωτικό κλειδί για την αποκρυπτογράφησή τους ή την περαιτέρω καταναλώσή τους. Άρα τα κρυπτονομίσματα δεν είναι τίποτα παραπάνω από φυσικά προϋπολογισμένα αρχεία που αποτελούν ζευγάρια, ενός δημοσίου και ενός ιδιωτικού κλειδιού και τα οποία δημιουργούνται γύρω από ένα συγκεκριμένο αλγόριθμο κρυπτογράφησης. Δηλαδή, το δημόσιο κλειδί εκχωρεί την κυριότητα του ζεύγους κλειδιών (ή «νόμισμα») στο πρόσωπο που έχει στην κατοχή του το ιδιωτικό κλειδί. Αυτά τα ζευγάρια κλειδιών είναι πληροφορία η οποία αποθηκεύεται σε ένα αρχείο με όνομα wallet.dat, το οποίο βρίσκεται σε έναν προεπιλεγμένο, και πιθανότατα κρυφό κατάλογο, κάπου στον σκληρό δίσκο του ιδιοκτήτη. Η διεύθυνση πληρωμής προορισμού είναι το δημόσιο κλειδί του ζεύγους κλειδιών του κρυπτονομίσματος. Όπως είπαμε, υπάρχει ένα πεπερασμένο ποσό διαθέσιμων Bitcoins στο δίκτυο, και η αξία της κάθε μονάδας έχει ανατεθεί ανάλογα με την πρόσφορά και τη ζήτηση, καθώς και με τη διακύμανση των επιπέδων δυσκολίας που απαιτείται για την εξόρυξη του νομίσματος. Πάντως, το αρχείο wallet.dat παραμένει το πιο σημαντικό αρχείο της αρχιτεκτονικής λογισμικού των κρυπτονομισμάτων, μιας και η αποκεντρωμένη φύση του πρωτοκόλλου του ανοιχτού κώδικα εξασφαλίζει ότι ο έλεγχος παραμένει πάντα στα χέρια των χρηστών. Οπότε, για να κατάλαβουμε πώς μπορεί να μοιάζει μια Bitcoin περιουσία σε έναν υπολογιστή, ας σκεφτούμε ότι αφού λειτουργεί ως ένα peer-to-peer πρωτοκόλλο κοινής χρήστης δεν έχει καμία διαφορά από την τεχνολογία που μοίραζε τα torrents μας σε άλλους μέσα από το σκληρό δίσκο μας.
Προσωπικά, δεν ξέρω εάν με συγκινεί κάτι σε όλον αυτόν τον χαμό της νέας κρυπτο-οικονομίας, αλλά στη φιλοσοφία της υπάρχει μια αρχή που πραγματικά θεωρώ αξιόλογη: η αποκέντρωση. Δεν έχω ιδέα ποιος μπορεί να είναι ανθρακωρύχος και να παλεύει να ξεζουμίσει λίγη ακόμη data από ένα computer που τα' χει παίξει, δεν ξέρω ποιοι μπορεί να είναι οι υπεύθυνοι ανάπτυξης ή οι χειριστές των κόμβων του blockchain, οι προγραμματιστές εφαρμογών, τα μέλη των ιδρυμάτων, οι τελικοί χρήστες. Δεν ξέρω κανέναν που να έχει Bitcoin. Αλλά ο σχεδιασμός ενός συστήματος που ευθυγραμμίζεται με τη φυσική ανθρώπινη δράση, χωρίς κεντρικό έλεγχο αλλά με συνεχή ρύθμιση ανάμεσα στο χρήστη και τον καταναλωτή, δίνει μια μικρή αξία στην σκέψη ότι όλοι τελικά προσπαθούμε να προβλέψουμε λίγο μέλλον ακόμα.
σχόλια