«Δούλεψα στο Λονδίνο, αλλά γύρισα στην Ελλάδα όταν βρήκα δουλειά, με αρκετά χαμηλότερη αμοιβή βέβαια. Μπορώ να φύγω ανά πάσα στιγμή για να βρω ξανά δουλειά σε μια καλή πόλη του εξωτερικού, με καλύτερα λεφτά. Όμως μένω στην Ελλάδα και δεν θα σας πω ότι το κάνω για λόγους πατριωτισμού». Αυτό είναι το πρώτο μέρος της εξομολόγησης του Νίκου Κ. που είναι designer. «Μένω εδώ από επιλογή. Γύρισα πίσω γιατί περνάω καλύτερα. Είχα και στο Λονδίνο φίλους, αλλά εκεί η ζωή είναι άψυχη, ενώ τα δύο τελευταία χρόνια στην Αθήνα υπάρχει "ηλεκτρισμός", τα καφέ και τα μπαρ είναι από τα πιο ζεστά που έχω ζήσει».
Πριν από μερικές εβδομάδες ένα άρθρο του Economist αναφερόταν στο «θαύμα» της Αθήνας που εξελίσσεται παρά την οικονομική κρίση, στα σκουπίδια, στους πρόσφυγες, στα κλειστά μουσεία και στην άναρχη συγκοινωνία. Η πόλη έχει γίνει πόλος έλξης για επισκέπτες που δεν έρχονται πλέον μόνο για τα αρχαία μνημεία. Κλείνουν, έλεγε το άρθρο, ταξίδια λόγω της σύγχρονης ζωής της πόλης που περιλαμβάνει από τα καφέ και την ψυχαγωγία μέχρι τα γκράφιτι στους τοίχους της (έστω και αν κάποια τα σβήνουν οι Αρχές).
Όλα αυτά είναι νησίδες, αντίδοτα στις «γκρίζες» πλευρές της πόλης (και της χώρας) που γίνονται όλο και πιο σκούρες ‒ ρέπουν προς το μαύρο. Αντίμετρα για το έρεβος του Πεδίου του Άρεως, τις εγκαταλειμμένες γειτονιές, τις υποδομές που γερνάνε χωρίς καν να φτιασιδώνονται, την ερημιά των δημόσιων αγαθών.
Από κοντά κι αυτό το πρόσφατο βίντεο των NewYork Times, που το έχουν δει πάνω από 1,2 εκατ. ζευγάρια μάτια.
Τι μυστήριο συμβαίνει σε αυτή την παράξενη πόλη; Ξανοίχτηκα και ρώτησα άτομα που ασχολούνται με τη ζωή της, από το φαγητό μέχρι τον ακτιβισμό, από την τέχνη μέχρι τις νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups, δηλαδή νεοσύστατες εταιρείες από νεαρά συνήθως άτομα που με βάση την τεχνολογία επιχειρούν να δώσουν λύση σε κάποιο οικονομικό ή κοινωνικό θέμα), το design και τη μόδα.
Ένα κομμάτι της πόλης (και της χώρας) βρίσκει την όρεξη και τα λεφτά –κάπου λίγα, αλλού πολύ περισσότερα‒ να δημιουργεί μικρές εκπλήξεις και εκρήξεις. Είναι σχετικά μικρό, αλλά δίνει τον τόνο με μπαρ και χώρους φαγητού (όχι κατ' ανάγκην εστιατόρια), ξενώνες-μπουτίκ, αρκετές start-ups και μικρές επιχειρήσεις στον ευρύτερο χώρο της μόδας. Και υπάρχει και μια πλειάδα ΜΚΟ που μπορεί είτε να ασχολούνται με δράσεις της γειτονιάς είτε να αποτελούν οργανώσεις πανελλαδικής ή και διεθνούς εμβέλειας.
Σε μεγάλο βαθμό αυτά συμβαίνουν εν τη απουσία του κράτους και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Κάποιοι πολίτες το πήραν απόφαση. Οι ψυχροί πραγματιστές θα πουν ότι όλα αυτά εξελίσσονται ή ευνοούνται από το ότι επενδύονται στη μικρο-επιχειρηματικότητα χρήματα που είχαν συσσωρευτεί την εποχή των παχιών αγελάδων και είναι η μόνη διέξοδος για αρκετούς νέους. Ορισμένοι, πιο ρομαντικοί, βλέπουν σε αυτή την «ελεγχόμενη» αναγέννηση την υγιή αντίδραση μιας κοινωνίας απέναντι στην ανυδρία και στην ασφυξία που έφεραν επτά χρόνια σκληρής κρίσης. Ενστικτώδης αντίσταση απέναντι σε αρκετές από τις ηγεσίες που τρολάρουν τη νέα γενιά για να κρατήσουν, όσο μπορούν, όσα μπορούν από τα κεκτημένα τους.
Ένα άλλο στοιχείο ενδεικτικό των μικρών δημιουργικών εκρήξεων που σκάνε μέσα σε ένα ευρύτερο σκηνικό δυσπραγίας και στενότητας είναι ότι ανεβαίνουν τα στάνταρ. Αρκετοί απ' όσους τολμούν να κάνουν μια νέα επιχείρηση έχουν πιθανότητες επιβίωσης μόνο αν κρατούν ευχαριστημένους τους πελάτες τους, εκείνους που διαθέτουν τα λεφτά για σχετικές υπηρεσίες. (Υπάρχει, βεβαίως, και ένα ποσοστό που επωφελείται από τις αδυναμίες της εφορίας, τις ποικιλώνυμες κρατικές επιδοτήσεις αλλά και τη φθηνή εργασία.)
Ο πήχης έχει ανέβει: στη διακόσμηση, στο μάρκετινγκ, στις δημιουργικές ιδέες και στα αυθεντικά υλικά ‒όπου υπάρχει φαγητό‒ μέχρι και στη φροντισμένη επαγγελματική εξυπηρέτηση, μια παλιά, ενοχλητική «μαύρη τρύπα» των υπηρεσιών στην Ελλάδα. Έχουν πέσει λεφτά, αλλά δεν είναι μόνο αυτά που έχουν κάνει τη διαφορά.
Είναι και τα παιδιά με πτυχία, διαμονή στο εξωτερικό, νέες/νέοι που ψάχνουν στο YouTube και στο e-commerce τις καλύτερες ιδέες απ' όλο τον κόσμο. Φρέσκες προσπάθειες, των οποίων οι εμπνευστές ξέρουν ότι ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος και «θανατηφόρος». Σε κάποιες περιοχές της Αθήνας, από τα 10 μαγαζιά εστίασης που ανοίγουν, τα 3-4 κλείνουν τον πρώτο χρόνο και άλλα 3-4 φυτοζωούν. Ο θάνατός σου, η ζωή μου.
Και η αισθητική που ανεβαίνει από τους designers και τους επαγγελματίες που άλλες εποχές θα δούλευαν σε πολυεθνικές. Αλλά και από μικρο-επιχειρηματίες που έχουν και σπουδές και γούστο και λύσσα να «τσιμεντωθούν» μέσα στο «μαγαζί» τους για να αποφύγουν το λουκέτο που ηχεί χωρίς σταματημό στην αγορά. Και σε όλα αυτά έρχεται σαν κερασάκι η airbnb, που έχει συμβάλει στην αλλαγή της Αθήνας τα δύο τελευταία χρόνια.
Όλα αυτά είναι νησίδες, αντίδοτα στις «γκρίζες» πλευρές της πόλης (και της χώρας) που γίνονται όλο και πιο σκούρες ‒ ρέπουν προς το μαύρο. Αντίμετρα για το έρεβος του Πεδίου του Άρεως, τις εγκαταλειμμένες γειτονιές, τις υποδομές που γερνάνε χωρίς καν να φτιασιδώνονται, την ερημιά των δημόσιων αγαθών.
«Είδα τουρίστες να περπατάνε στο Κεραμεικό» λέει κάποιος που μετακόμισε πρόσφατα στην περιοχή. Χωρίς αμφιβολία, η ζωή και τα έσοδα που προέρχονται από τον τουρισμό είναι από τους πιο ισχυρούς τροφοδότες αυτής της σπιρτάδας της Αθήνας. Καλό είναι να μην έχουμε αυταπάτες: οι ζώνες της δημιουργίας οφείλουν πολλά στον τουρισμό που φέρνει λεφτά, πελάτες και διεθνή προβολή. Αλλά και στην τάση ‒άλλοτε μανία, άλλοτε μόδα‒ που έχουν οι νέοι να συστήνουν μικρές επιχειρήσεις ‒πείτε το χοντρικά start-ups, δεν είναι όλες με την τυπική έννοια‒ και να κυνηγάνε το όνειρό τους για διεθνή πελατεία και χρηματοδότηση.
Ένα μέρος από τις απορίες μου σε αυτήν τη σειρά των άρθρων βρήκε κάποια «σημάδια» μια βραδιά στις Συναντήσεις της Λέσχης'. Εκεί έδειξαν τη δουλειά τους νέοι άνθρωποι, μικροί παραγωγοί από την Εύβοια. Όλοι σχεδόν αναζωογόνησαν μια οικογενειακή επιχείρηση, βάζοντας κάτι εντελώς φρέσκο και ανατρεπτικό ακόμα και στην οικογενειακή ταβέρνα, στο σουβλατζίδικο, στο ποτοποιείο, στο οινοποιείο. Τοπικά προϊόντα, απρόσμενες συνταγές από σπουδαγμένα παιδιά με βασικό όπλο τη φαντασία και την προσωπική φροντίδα.
Αν το καλοσκεφτεί κανείς, όλες αυτές οι μικρές δυνάμεις αντίστασης κόντρα στον μετεωρισμό της χώρας, εκτός από κάποιες οικονομικές εφεδρείες, βάζουν στην εξίσωση πλούσια ενέργεια και εκρηκτική νεανική δημιουργικότητα. Και, φυσικά, άφθονη προσωπική φροντίδα. Αυτό νιώθουν οι travel bloggers και οι απλοί επισκέπτες που δείχνουν τον ενθουσιασμό τους στο Instagram αλλά και οι δημοσιογράφοι, όπως σε αυτό εδώ το άρθρο του BBC.
