Οδός Άγρας. Ένα μικρό και ήρεμο δρομάκι σε απόσταση αναπνοής από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο. Το πρωινό είναι ηλιόλουστο και μπροστά μου ξεπροβάλλει μια μοναδική αιγαιοπελαγίτικη κατοικία.
Κατάλευκοι τοίχοι, μπλε παραθυρόφυλλα και μια ταμπέλα που γράφει: «Σε αυτό το σπίτι έζησαν ο Γιώργος Σεφέρης και η σύζυγός του Μαρώ Σεφέρη έως το τέλος της ζωής τους».
Στην είσοδο με υποδέχεται η κ. Άννα Λόντου, κόρη της Μαρώς Σεφέρη από τον πρώτο της γάμο.
Όπως θα μου πει, οι αναμνήσεις τούτου του σπιτιού ξεκινούν από τα θεμέλιά του. «Το έβλεπα όταν χτιζόταν» μου λέει με μια νοσταλγική διάθεση και με μια βαθιά επιθυμία με ξεναγεί στους χώρους όπου έζησε ο μεγάλος νομπελίστας ποιητής.
Ομολογουμένως, στο σύνολο της διώροφης κατοικίας κυριαρχεί η επιβλητική φυσιογνωμία του μεγάλου μας ποιητή.
Το βλέμμα μου αποσπούν διαρκώς μικρά και μεγάλα αντικείμενα, φωτογραφίες, λέξεις, ποιήματα, αναμνηστικά, δώρα, πορτρέτα και βιβλία.
Με την κ. Λόντου βγαίνουμε στην εσωτερική αυλή. Ένας άνθρωπος χαμογελαστός, ευδιάθετος, ανοιχτόκαρδος και φιλικός.
Με υπερηφάνεια αναφέρεται, μερικές φορές συγκινημένη, στους δύο ανθρώπους που επέδρασαν στη ζωή της, τον Γιώργο και τη Μαρώ Σεφέρη.
«Η μητέρα μου βρήκε το συγκεκριμένο οικόπεδο. Αναζητούσε να βρει μια οικία, διότι ο Γιώργος Σεφέρης δεν είχε δικό του ιδιόκτητο σπίτι, και εδώ ήταν ιδανικό σημείο για την ησυχία που επιδίωκε.
Προτιμούσε την παλιά συνήθεια των κατοικιών όπου όλη η ζωή εξελισσόταν στο εσωτερικό του σπιτιού. Το σπίτι χτιζόταν όσο ο Γιώργος Σεφέρης βρισκόταν στο Λονδίνο.
Λίγο μετά το 1960 η κατοικία ολοκληρώνεται από τον αρχιτέκτονα Παναγή Μανουηλίδη. Φυσικά, υπήρξαν μεγάλες δυσκολίες, έγιναν δίκες για να καταφέρουν να το αποκτήσουν.
Δυστυχώς, νιώθουν πολλή ζήλια κάποιοι συμπολίτες μας. Αν και λαός αξιοθαύμαστος, υπάρχει μεγάλη αντιπάθεια για ό,τι μας ενοχλεί. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν πολλοί που όταν περπατούν κατά μήκος του Καλλιμάρμαρου Σταδίου μάς πετούν πέτρες στην αυλή».
Τα γέλια που έχουμε κάνει σε αυτό το σπίτι δεν τα έκανα ποτέ με άλλον άνθρωπο. Στις δυσκολίες μου ήταν πάντα εκεί, δίπλα μου. Ήταν ένας πολύ ευαίσθητος άνθρωπος που πάλευε ανάμεσα σε ένα περίεργο μοτίβο, εκείνο του διπλωμάτη και εκείνο του ποιητή.
Καθώς περπατάμε στον κήπο, η κ. Λόντου αφηγείται: «Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Γιώργος τα πέρασε σ' αυτό το σπίτι. Από το 1962 έως και τον θάνατό του, τον Σεπτέμβρη του 1971. Στη συνέχεια έμεινε η μητέρα μου, η Μαρώ Σεφέρη. Οι στιγμές λίγο πριν από τον θάνατό του ήταν πολύ δύσκολες.
Κόλλησε στην εντατική μονάδα του Ευαγγελισμού ένα ενδονοσοκομειακό μικρόβιο, το οποίο αποδείχτηκε μοιραίο. Είχε έλκος, έκανε τραχειοτομή και το γεγονός ότι δεν μπορούσε να μιλήσει τον στενοχωρούσε αφάνταστα. Δεν θέλω να τις θυμάμαι εκείνες τις ώρες.
Προσωπικά, την ημέρα του θανάτου ένιωσα μια τεράστια απελπισία. Τον αγαπούσα πολύ. Ο Γιώργος ήταν μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που σε κέρδιζε. Πολλοί έχουν πει ότι ήταν στιβαρός και σοβαρός.
Είχα τη χαρά να έχω γνωρίσει κι ένα άλλο πρόσωπο του Γιώργου, εκείνο της χαράς, της ανεμελιάς και των όμορφων ταξιδιών. Τα γέλια που έχουμε κάνει σε αυτό το σπίτι δεν τα έκανα ποτέ με άλλον άνθρωπο.
Στις δυσκολίες μου ήταν πάντα εκεί, δίπλα μου. Ήταν ένας πολύ ευαίσθητος άνθρωπος που πάλευε ανάμεσα σε ένα περίεργο μοτίβο, εκείνο του διπλωμάτη και εκείνο του ποιητή. Αργότερα, οι μνήμες μου ανατρέχουν στην περίοδο που έπρεπε να φροντίζω τη μητέρα μου, αλλά το σπίτι είχε παραμεληθεί.
Προς το τέλος, είχε γεράσει αρκετά και δεν μπορούσε να κάνει πολλά. Έχω να πω ότι δεν κράτησα ποτέ κακία στη μητέρα μου για όσα την κατηγόρησαν, ότι έφυγε με τον Γιώργο για τη Μέση Ανατολή και μας άφησε μόνες με την αδερφή μου. Υπέφερε πολύ. Ο
Σεφέρης της είχε πει "δεν θέλω να σε δω να κλαις". Όμως η ίδια πήγαινε κρυφά μόνη της στο μπάνιο κι έκλαιγε, χωρίς να την ακούει ο Γιώργος.
Όταν έφυγε κι εκείνη από τη ζωή, το 2000, αποφάσισα να το ανακαινίσω, κρατώντας όλα τα βασικά στοιχεία, ώστε να αποκτήσει έναν μουσειακό χαρακτήρα και μια ιστορική αξία».
Τη ρωτώ ποια είναι η πιο βαθιά ανάμνηση που κουβαλά από αυτό το σπίτι κι αμέσως απαντά: «Μα, φυσικά, η βραδιά της ανακοίνωσης της βράβευσης του Γιώργου Σεφέρη με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ήταν 24 Οκτώβρη του 1963».
Μου εξιστορεί τις λεπτομέρειες εκείνης της αξέχαστης νύχτας: «Ο Γιώργος», έτσι τον προσφωνεί πάντοτε η κ. Άννα Λόντου, «βρίσκεται στην αυλή μαζί με τη μητέρα μου Μαρώ, τον Γιώργο Σαββίδη και λίγους ακόμη φίλους.
Μετά την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας, ο πρώτος που τον επισκέφθηκε ήταν ο Ηλίας Βενέζης, με τον οποίο άνοιξαν μια σαμπάνια και γιόρτασαν κατ' αυτό τον τρόπο, επισφραγίζοντας τη μεγάλη νίκη.
Αργότερα ήρθαν δημοσιογράφοι κι ένα γκρουπ από παιδάκια που τραγουδούσαν στην οδό Άγρας σουηδικά. Όμως οι γείτονες, ακόμη και τότε, δεν συμμετείχαν στη χαρά μας».
Είναι η γειτονιά που ο Στρατής Τσίρκας περιέγραφε στη Χαμένη Άνοιξη: «Τη μέρα που βραβεύτηκε, ένας εφημεριδοπώλης, τον θυμάσαι, ντε, τον Κώτσο από το Παγκράτι, ροβολούσε την οδό Αρχιμήδους, αναστατώνοντας τη γειτονιά και ανεμίζοντας το "Βήμα" με οκτάστηλη την είδηση, πρωτοσέλιδη.
"Πήραμε το Νόμπελ, πήραμε το Νόμπελ". Και το σπίτι του ποιητή, κατάλαβες, οδός Άγρας, πάροδος Αρχιμήδους, πίσω από το Στάδιο. Ο Μαραθωνοδρόμος. Ο Κώτσος από το Παγκράτι».
Κάθε γωνιά του σπιτιού αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του νομπελίστα ποιητή. Τεράστιες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών έχουν περάσει το κατώφλι αυτού του σπιτιού.
Καθώς συζητάμε, αναπολεί τη συνάντηση με τον κορυφαίο ποιητή Έζρα Πάουντ, ο οποίος το μόνο που ζήτησε κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα ήταν να πάει στο σπίτι του Σεφέρη.
«Καθόταν εδώ, σ' αυτό το τραπεζάκι, και δεν μιλούσε καθόλου. Μόνο άκουγε. Δεν είπε ούτε μια πρόταση. Μόνο σκεφτόταν» θυμάται η κ. Λόντου.
Στη συνέχεια πηγαίνουμε στο γραφείο του σπουδαίου ποιητή. Παρατηρώ κάποιες μικρές τρύπες που ξεχωρίζουν στο γραφείο και η κ. Λόντου μου εξηγεί τι ακριβώς σημαίνουν: «Ο Σεφέρης είχε κάποιες χαρακτηριστικές συνήθειες. Για παράδειγμα, πολλές φορές σιγομουρμούριζε και του άρεσε πολύ να φτιάχνει μόνος του κάποια αντικείμενα.
Γενικά, είχε μια τάση να δημιουργεί πράγματα συνεχώς με τα χέρια του. Όπως μου έλεγε, ήταν κάτι που τον έκανε να συλλογίζεται.
Οι τρύπες που βλέπετε στο γραφείο του προέρχονται από τον ρυθμικό χτύπο που έκανε με τα μολύβια του, προκειμένου να δει πώς ακούγεται το ποίημα».
Η κ. Λόντου εξακολουθεί να διηγείται ωραίες ιστορίες από τις φωτογραφίες που υπάρχουν παντού στον χώρο. Ταξίδια, εκδρομές, συναντήσεις, αποτελούν το άλμπουμ της ζωής του μεγάλου ποιητή.
Στεκόμαστε σε μια μικρή κούκλα-τίγρη, η οποία, όπως μου λέει η απόγονος του ποιητή, ήταν ένα αντικείμενο που ο Σεφέρης λάτρευε.
«Της είχε δώσει όνομα από έναν ήρωα βιβλίου του Τολστόι. Όταν το ένα της μάτι χάθηκε, είπα να αγοράσω ένα άλλο από ένα μαγαζί που πουλούσε κούκλες.
Μου αντέτεινε να μην κάνω τίποτε και τη μετέτρεψε, βάζοντας ένα επικάλυμμα ματιού και μια χάντρα στο αυτί, σε τίγρη-πειρατή» περιγράφει χαμογελώντας.
«Ο Γιώργος ήταν τελειομανής, σκεπτικός και αγχώδης. Τον θυμάμαι να λέει διαρκώς να μη βιαζόμαστε. Απολάμβανε τη λεπτομέρεια.
Απεναντίας, η μητέρα μου ήταν ένας ζωντανός και θαρραλέος άνθρωπος. Δεν υπήρξε ούτε μια στιγμή που να φοβήθηκε στη ζωή της» προσθέτει και μου δείχνει το δωμάτιο με το γραφειάκι στο οποίο απομονωνόταν ο διπλωμάτης και ποιητής.
Οι αφηγήσεις από προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφίες παραμένουν καθ' όλη τη διάρκεια της συνάντησής μας μοναδικές. Λίγο πριν την αποχαιρετήσω, καταλήγει: «Ο Γιώργος Σεφέρης ήταν ενοχλητικός για πολλούς» και την ίδια στιγμή το βλέμμα μου στέκεται στο ποίημά του «Ο τόπος μας είναι κλειστός»:
«Ο τόπος μας είναι κλειστός, όλο βουνά που έχουν σκεπή το χαμηλό ουρανό μέρα και νύχτα. Δεν έχουμε ποτάμια δεν έχουμε πηγάδια δεν έχουμε πηγές, μονάχα λίγες στέρνες, άδειες κι αυτές, που ηχούν και που τις προσκυνούμε.
Ήχος στεκάμενος κούφιος, ίδιος με τη μοναξιά μας ίδιος με την αγάπη μας, ίδιος με τα σώματά μας. Μας φαίνεται παράξενο που κάποτε μπορέσαμε να χτίσουμε τα σπίτια τα καλύβια και τις στάνες μας.
Κι οι γάμοι μας, τα δροσερά στεφάνια και τα δάχτυλα γίνουνται αινίγματα ανεξήγητα για την ψυχή μας. Πώς γεννήθηκαν πώς δυναμώσανε τα παιδιά μας;
Ο τόπος μας είναι κλειστός. Τον κλείνουν οι δυο μαύρες Συμπληγάδες.
Στα λιμάνια την Κυριακή σαν κατεβούμε ν' ανασάνουμε βλέπουμε να φωτίζουνται στο ηλιόγερμα σπασμένα ξύλα από ταξίδια που δεν τέλειωσαν, σώματα που δεν ξέρουν πια πώς ν' αγαπήσουν».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
