[φωτογραφίες: Ελένη Βράκα]
Ένας φοιτητής φέρνει το βραδινό του. Η «κυρία του 6ου» δίνει ένα έξτρα μαχαιροπίρουνο στον διπλανό της, την ώρα που τέσσερα ζευγάρια μάτια μοιράζουν τα κουπόνια και τοποθετούνται με ευλάβεια και οι τελευταίες καρέκλες. Το δείπνο είναι έτοιμο. Η οδός Αλεξάνδρου Σβώλου μας κουνάει ευγενικά το χέρι να καθίσουμε στο μεγάλο τραπέζι της. Η Θεσσαλονίκη γίνεται και πάλι γειτονιά.
Ένας από τους εμπνευστές της πρωτοβουλίας, ο Λάζαρος Χατζηνάκος, πρακτικογράφος της Ομάδας Πρωτοβουλίας, μας κερνάει τα πρώτα χαμόγελα.
Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτό το δείπνο και ποιοι άνθρωποι βρίσκονται πίσω από αυτό;
«Παντρεύτηκαν» τυχαία δύο γενιές: 3-4 50άρηδες που το κουβέντιαζαν χαλαρά και μια ομάδα 6 νέων ανθρώπων (20-25 ετών), που έμεναν σε διαφορετικές πολυκατοικίες της Σβώλου και τους ήρθε η ιδέα να κάνουν τηλεοπτικές εκπομπές μέσω του YouTube! Μια από τις διερευνητικές της κινήσεις στο Facebook ήταν να ρωτήσει "Πως νιώθετε όταν διασχίζετε την Αλεξάνδρου Σβώλου;". Η ανταπόκριση ήταν μεγάλη και οι... τοίχοι γέμισαν με απόψεις και πληροφορίες. Ένας χάρτης με όλα τα σημεία ενδιαφέροντος για τον διερχόμενο ήταν το πρώτο "προϊόν" αυτής της κινητικότητας.
Ενώ η "Σβώλου TV" ετοίμαζε το πρώτο της επεισόδιο, μια φωτογραφία από ένα δείπνο σε ένα σοκάκι της Βαρκελώνης, που μας ήρθε μέσω Βρυξελλών από τον Γιώργο «Κιχώτη», προκάλεσε έναν δεύτερο γύρο ενδιαφέροντος. Στην πρωτεύουσα της Καταλονίας υπάρχει αυτή η παράδοση: στήνουν ένα τραπέζι κι εκεί οι γείτονες συνυπάρχουν, συζητούν, διασκεδάζουν. Στο ερώτημα αν μεταφέρεται αυτή η πρωτοβουλία στη Θεσσαλονίκη ακολούθησε νέος... καταιγισμός απαντήσεων: "Γίνεται και στη Σιένα", "Στην Πυλαία οργανώσαμε για δυό χρονιές ένα γεύμα γειτόνων ", "Στην Ελβετία τα οργανώνουν στα χωριά", "Στο Καλαμπάκι έχουμε το Κουρμπάνι"!
Στις 21 Δεκεμβρίου η Ομάδα Πρωτοβουλίας έστησε στο Facebook το γκρουπ Svolou: Το Δείπνο της Άνοιξης, βάζοντας από την πρώτη στιγμή προκαθορισμένους κανόνες για το Δείπνο, με ηλεκτρονικές ψηφοφορίες και ιδέες για τον εμπλουτισμό της ιδέας. Δια ζώσης έγιναν 6 συναντήσεις με τη συμμετοχή 15-20 γειτόνων.
Τι ακριβώς θα γίνει σε αυτό το διήμερο;
Τη Δευτέρα από τις 6 το απόγευμα η Σβώλου (από την Αγγελάκη μέχρι την πλατεία Ιπποδρομίου) θα έχει στα πεζοδρόμια της τραπέζια και καρέκλες για να φιλοξενήσουν περισσότερους από 150 γείτονες και δεκάδες 'περίεργους'. Φέρνουν το βραδινό τους, τα πιάτα και τα ποτήρια τους, ενώ παράλληλα εκατοντάδες πρόσθετες μερίδες και επαρκές 'οινόπνευμα' θα μοιραστούν με κουπόνια σε όσους θέλουν να απολαύσουν τη μαγειρική των εστιατορίων της περιοχής και τις επιλογές του γείτονα.
Στις 7 το απόγευμα θα παρελάσει η «Κρούση», ένα από τα σχήματα κρουστών της πόλης.
Εικαστικές παρεμβάσεις με το ντύσιμο ενός κλειστού περιπτέρου με κόμικς, με δωρεάν διανομή βιβλίων και υπαίθρια έκθεση ζωγραφικής με θέματα για την ελευθερία της έκφρασης, συνοδεύουν την 'επικοινωνία' μέσω του Δείπνου.
Την Τρίτη από τις 5.30 ξεκινά η Συναυλία της Γειτονιάς με δύο γνωστούς τραγουδιστές της πόλης, τον Δημήτρη Νικολούδη και τον Στάθη Παχίδη. Ανοίγει με τους 13χρονους Painted Blue, που είναι το νεότερο συγκρότημα δρόμου της Θεσσαλονίκης και αργότερα οι... 19χρονοι Deep in the Top, οι Swing till you Drop και οι ΑΝ.ΑΝ.ΑS. (ΆΝεργοι, ΑΝασφάλιστοι, ΆΣτεγοι) θα δώσουν τον παλμό της συναυλίας.
Στις 8 το βράδυ θα αποκαλυφθεί στο χώρο της Συναυλίας η αφίσα του Αλεξάνδρου Σβώλου, με μια σύντομη 'τελετή', που δεν θα θυμίζει σε τίποτε αυτές που συνήθως γίνονται.
Ποιοι συνέβαλλαν στην υλοποίηση;
Πρακτικά όλοι μας. Ο καθένας με τον χρόνο που μπορούσε. Εγώ είχα τον περισσότερο, λόγω αναπηρίας - πρόωρης συνταξιοδότησης και γι αυτό ανέλαβα καθήκοντα πρακτικογράφου. Το Ταμείο μας έκανε 2,5 μήνες για να φθάσει τα... 100 ευρώ: κανείς δεν είχε τη σιγουριά ότι βαδίζουμε σωστά. Τώρα ξεπέρασε τα 200, γιατί βγήκαν έξοδα μεταφοράς δεκάδων τραπεζιών και καρεκλών. Σε αυτή την πρώτη διοργάνωση χρειαστήκαμε τη συνδρομή του Δήμου και της Helexpo, κρατώντας αυστηρά τις απαιτούμενες αποστάσεις ασφαλείας από το... πονηρό των ημερών. Τα καταφέραμε.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν οι καταστηματάρχες, που αγκάλιασαν δίχως καμία εξαίρεση την πρωτοβουλία: φαγητά, ποτά, μαύρες σακούλες, μπλουζάκια και μπαλόνια προσφέρθηκαν δίχως δεύτερη ενόχληση.
Έχει ανάγκη η χώρα, τώρα περισσότερο από ποτέ, την αναβίωση της «αξίας» της γειτονιάς;
Τη Γειτονιά –επιτρέψτε μου το κεφαλαίο Γ- ας τη δούμε σαν «των Ελλήνων την Κοινότητα», όπως την τραγούδησε ο Διονύσης: αυτή κτίζει τις αξίες της, ορίζει τους κανόνες συμβίωσης, σχεδιάζει το αύριο με ξεχασμένα υλικά: τη συμμετοχή, την άδολη έκφραση, την τοπική Δημοκρατία, την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά. Κάποιοι θα ανατρέξουν στις αθάνατες ελληνικές ταινίες του '50-70, αλλά εδώ δεν μιλάμε για σενάρια. Θα γυρίσω στα '60, όταν σε νησιά –όπως η Λέσβος- αναπτύχθηκαν ισχυρότατοι κοινωνικοί δεσμοί μέσα στην ανέχεια των μεταπολεμικών χρόνων.
Παράδοση υπάρχει και από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας («...παππού σε μέρη αυτόνομα»), της Εθνικής Αντίστασης στην ελεύθερη Ελλάδα των βουνών. Αλλά αυτά μπήκαν στο χρονοντούλαπο από τους κυρίαρχους ιδεολογικά της Μεταπολίτευσης: «Εκμοντερνίστηκαν», το χάρηκαν καταναλωτικά και πια κατάντησαν θλιβερές φιγούρες χρεωμένες με την εθνική παρακμή και χρεοκοπία.
Δεν περιμένουμε τίποτε από τους «άρχοντες». Η πίστη μας στη συλλογικότητα είναι αυτή που θα καθορίσει τις εξελίξεις, γειτονιά προς γειτονιά. Προσωπικά δεν ανήκω πλέον σε αυτούς που θέλουν να εκσυγχρονίσουν δομές και λειτουργίες ενός σάπιου οικοδομήματος. Αρκετές εταιρίες συμβούλων διαθέτει η χώρα και κάποιες εκατοντάδες νεόκοποι 'αστέρες' εργάζονται σε αυτή την (κερδοφόρο) κατεύθυνση. Ας ξεχάσουμε το κράτος. Η κοινωνική καινοτομία μας ενδιαφέρει: αυτά που θα κτιστούν 'από τα κάτω προς τα πάνω' και θα επιβληθούν ως νέοι θεσμοί.
Αναφέρετε συχνά στις αναρτήσεις σας την «κοινωνική συνοχή στο πεζοδρόμιο». Πόσο σημαντική είναι στην Ελλάδα του 2014;
Δεν είναι απλά σημαντική. Όταν στον σκουπιδοτενεκέ ένας καλοντυμένος συμπολίτης μας ψάχνει για αποφάγια, η εικόνα δεν είναι εξωτική: 'Χτυπά την πόρτα μας'. Στο πεζοδρόμιο δεν κυκλοφορούν πολιτικά φρονήματα. Άνθρωποι είναι, που κινούνται στην αφόρητη μοναξιά τους. Εκεί θα κριθεί η έξοδος μας από την κρίση κι όχι στους διαδρόμους του υπουργείου Οικονομικών. Πιστεύουμε σε μια κοινωνική αλληλεγγύη που δεν έρχεται να καλύψει τα δημοσιονομικά κενά. Η στόχευσή της είναι να ανατρέψει νοοτροπίες δεκαετιών, να στηριχθεί σε μικροποσά και εθελοντισμό, να ανοίξει τις πόρτες κι η απλή καλημέρα, ανύπαρκτη σήμερα, να γίνει συντροφικότητα, συμπαράσταση, επίγνωση.
Παράλληλα, ένα νέο παιδί, που τα όνειρά του, ξεπερνούν το μπαράκι και τον χαβαλέ, μπορεί να πυροδοτήσει εξελίξεις, να βρει συνομιλητές από τις χαμένες σήμερα γενιές της αφθονίας, να δημιουργήσει γεγονότα. Στην περίπτωσή μας, αυτόν τον ρόλο έπαιξε η 'Σβώλου TV'. Δίχως τη γενιά που θα κληθεί να κτίσει το 'Νέο', τίποτε θετικό δεν μπορεί να προκύψει. Με 'καμένα' μυαλά από τον λαϊκισμό και το πελατειακό σύστημα δεν προκύπτει δημιουργικότητα και φαντασία.
Σε ποιες άλλες χώρες του εξωτερικού έχουν γίνει παρόμοιες ενέργειες στις γειτονιές; Απέχουμε ακόμα από τέτοιες προσπάθειες;
Είναι η νεοελληνική 'εκτροπή' που μας κατάντησε ουραγούς. Μας κυρίευσε η παραζάλη της εξατομίκευσης, η επιδειξιμανία, το παραγοντηλίκι. Όλη η Ευρώπη, παλαιά και νέα, έχει να επιδείξει μια παράδοση σε σχέση με την παρουσία και τη δράση των κοινοτήτων στο αστικό τοπίο. Άλλη σχέση με τον δημόσιο χώρο, εκατοντάδες οι πρωτοβουλίες: ακόμη και η 'Σβώλου TV' εντόπισε αντίστοιχα πειράματα.
Εδώ, στη Σβώλου ξεπεράσαμε την καταραμένη εθνική μας νοοτροπία, μέσα από ανθρώπινες σχέσεις και σεβασμό στις ιδιαιτερότητες του άλλου. Δουλέψαμε με κέφι.
Ποιος ήταν ο μεγαλύτερος «εχθρός» και ποιος ο μεγαλύτερος «σύμμαχος» στην υλοποίηση αυτής της ιδέας;
«Σύμμαχος» η καθαρή οπτική για τις προθέσεις μας. Είναι η Αικατερίνη Γεωργιάδου που τις κατέγραψε. Ένας δεκάλογος: Ενισχύουμε τους κοινωνικούς δεσμούς στη γειτονιά, βοηθάμε να δημιουργηθούν μη εμπορευματικές σχέσεις, διευκολύνουμε την ανάπτυξη αλληλεγγύης, αναδεικνύουμε την αξία της συλλογικότητας, δείχνουμε ότι σημαντικά πράγματα μπορούν να γίνουν και χωρίς λεφτά, αναζωογονούμε την αυτενέργεια και την ευρηματικότητα των πολιτών, λειτουργώντας παραδειγματικά ασκούμε το δικαίωμα στην πόλη, διασώζουμε τη μνήμη και μαθαίνουμε την ιστορία του δρόμου όπου ζούμε, κάνουμε μόνοι μας πράγματα που παλιότερα αναθέταμε σε θεσμούς και τέλος ομορφαίνουμε τη ζωή στην πόλη και τη ζωή μας.
«Εχθρό» είχαμε μόνον τον μουντό καιρό, την αβεβαιότητα που έφεραν οι αντιφατικές προβλέψεις των μετεωρολόγων. Χάσαμε πολύτιμο χρόνο προετοιμασίας αναλύοντας τα δελτία! Για αυτό πήγαμε στο διήμερο: η Τρίτη προβλέπεται με κάποιον ήλιο και λίγα σύννεφα. Να δούμε.
Τι σας έχει συγκινήσει περισσότερο κατά τη διάρκεια της οργάνωσης αυτού του διημέρου;
Στον «Μαρινόπουλο» της περιοχής εργαζόμενοι έβαλαν από την τσέπη τους, έκαναν κοινό ταμείο για να αυξήσουν την εταιρική προσφορά!
Γιατί; ρωτήσαμε: -Καλά εμείς δεν είμαστε γειτονιά; η απάντηση. Οι μόνες που αποκλείστηκαν για να ζητήσουμε υποστήριξη ήταν -μετά από ψηφοφορία- οι... τράπεζες. Αξίζει να πούμε ότι η «Συμμαχία» με τους καταστηματάρχες κρίθηκε από πολλούς σαν υποχώρηση: πάτε σε ένα εμπορευματοποιημένο γεγονός μας είπαν. Απαντήσαμε πως όταν η γειτονιά δεν έχει συνεκτικό ιστό, η προβολή της πρωτοβουλίας μπορεί να περάσει μόνον από τις βιτρίνες των μαγαζιών. Δεν είμαστε πουριτανοί, ούτε δογματικοί απέναντι στην «Αγορά»: να ανέχεσαι που ο ιδιοκτήτης του «προοδευτικού» μπαρ, εκεί που το 'χεις κάνει στέκι, δεν καλύπτει ασφαλιστικά το προσωπικό του και να υποτιμάς το γεγονός ότι –ειδικά σήμερα- ο μαγαζάτορας «πονάει» για να διατηρήσει ανοικτό το κατάστημά του. Αυτό που ήταν στα ωραία του σχέδια κι έγινε πραγματικότητα...
Τι αναμνήσεις γεννά σε εσάς η γειτονιά της Σβώλου;
Ήρθα... σώγαμπρος σε αυτή τη γειτονιά. Οι δικές μου αναμνήσεις στον Λευκό τον Πύργο έχουν την 'έδρα' τους: Στον ορίζοντα του Θερμαϊκού! Αλλά εδώ απέκτησα δυό γιούς που βίωσαν στα 15 και στα 17 τους τη σκληρή αλήθεια της γειτονικής πλατείας Ναυαρίνου: Τρεις φίλοι τους χάθηκαν στον άδικο κόσμο των ναρκωτικών.
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια στη γειτονιά;
Προσέξτε. Οι ένοικοι των διαμερισμάτων της Σβώλου δεν είναι... εξωγήινοι. Συνηθισμένοι άνθρωποι είναι και μάλιστα πολύ κουμπωμένοι απέναντι στην Ομάδα Πρωτοβουλίας. Γι αυτό οι καταστηματάρχες και όχι μια αντιπροσωπευτική ομάδα κατοίκων έγιναν ο μοχλός για να ταραχθούν τα λιμνάζοντα ύδατα. Δεν συμμετέχουν για να προβληθούν, μα για να νιώσουν ότι υπάρχει κοινό έδαφος για δράση.
Τώρα που το βαρύ περιεχόμενο του όρου 'Αυτοοργάνωση' κυκλοφορεί στα χείλη μας (Svoloution για τις εκπομπές της 'Σβώλου TV'!), η σκυτάλη της Πρωτοβουλίας περνά στους κατοίκους. Για αυτό από τις 9 ως τις 11 το βράδυ, Δευτέρα και Τρίτη, άνεργοι δημοσιογράφοι θα σαρώσουν το Δείπνο για να καταγράψουν τις ιδέες για το μέλλον σε ένα έντυπο και ηλεκτρονικό λεύκωμα. Για την ώρα η πρόταση για τη μετατροπή του δρόμου σε 'ήπιας κυκλοφορίας' κερδίζει έδαφος. Αλλά και μια δεκάδα άλλων προτάσεων, όπως η κοινή φροντίδα για τα παιδιά, η υποστήριξη των νεόπτωχων, η δημιουργία οικογενειακών άλμπουμ, η ανάθεση μεταπτυχιακών εργασιών στο Πολυτεχνείο για την ολιστική ανάπλαση του αστικού μας τοπίου, έχουν μπει στο τραπέζι.
Είμαστε σίγουροι ότι την Τετάρτη θα έχουμε μπόλικο υλικό να αρχειοθετήσουμε, να κάνουμε την αξιολόγηση της προσπάθειας, να μετρήσουμε κοινωνικά κέρδη!
σχόλια