Σύμφωνα με την έρευνα* για τις μεταβολές στην ελληνική αγορά εργασίας τα τελευταία 35 χρόνια, η απασχόληση μετατοπίζεται σταθερά από την παραγωγή στην παροχή υπηρεσιών και από τα χειρωνακτικά στα μη χειρωνακτικά επαγγέλματα.
Ο πρωτογενής (γεωργία, κτηνοτροφία) είναι ο τομέας με τη μεγαλύτερη πτώση, η οποία ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχει σταθεροποιηθεί, ενώ παρατηρείται και μια μικρή αύξηση.
Ο δευτερογενής τομέας (χειροτεχνία, βιοτεχνία, βιομηχανία) μειώνεται σταθερά, την ώρα που ο τριτογενής (τουρισμός, εμπόριο, δημόσιες υπηρεσίες, τραπεζικές υπηρεσίες) έχει τετραπλασιαστεί σχεδόν.
Οι σημερινοί χειρώνακτες είναι νέοι συνειδητοποιημένοι, με ώριμη και συγκροτημένη σκέψη, που πιστεύουν στην αξία του χειροποίητου προϊόντος, που θέλουν να γίνουν άριστοι τεχνίτες και επαγγελματίες και να εκσυγχρονίσουν το επάγγελμά τους.
Το 1981, στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα απασχολούνταν περισσότεροι από τους μισούς εργαζομένους, το 2015 απασχολούνταν περίπου ένας στους τέσσερις.
Εξίσου σημαντικές αλλαγές παρατηρούνται στην κατανομή της απασχόλησης ανά κατηγορίες επαγγελμάτων. Το κύριο χαρακτηριστικό είναι η μετατόπιση από τα χειρωνακτικά στα μη χειρωνακτικά επαγγέλματα.
Για παράδειγμα, το 1983 στα πρώτα αντιστοιχούσε περίπου το 62% των απασχολούμενων, το 2015 το αντίστοιχο ποσοστό έπεσε στο 34%.
Παρά τα δυσοίωνα στοιχεία, υπάρχουν νέοι που επιμένουν στα χειρωνακτικά επαγγέλματα, σε πείσμα της αγοράς και του κόσμου που επιλέγει να αγοράζει προϊόντα μαζικής παραγωγής επειδή είναι πιο φτηνά.
Αυτοί οι νέοι αψηφούν την κρίση και τις δυσκολίες και επιλέγουν να κυνηγήσουν τα όνειρά τους ακόμα και αν όλοι τους λένε να μην το κάνουν, τους προτείνουν να γίνουν γιατροί και δικηγόροι, να πιάσουν μια θέση στο Δημόσιο ή να κάνουν μια δουλειά γραφείου.
Οι σημερινοί χειρώνακτες είναι νέοι συνειδητοποιημένοι, με ώριμη και συγκροτημένη σκέψη, που πιστεύουν στην αξία του χειροποίητου προϊόντος, που θέλουν να γίνουν άριστοι τεχνίτες και επαγγελματίες και να εκσυγχρονίσουν το επάγγελμά τους.
Ένα επάγγελμα που μπορεί να μοιάζει δύσκολο και απαιτητικό, είναι όμως αυτό που τους κάνει χαρούμενους και τους γεμίζει με αισιοδοξία για το μέλλον.
O Jason και o Alex Χατζηαναστασίου είναι 32 ετών, υποδηματοποιοί και συνεχιστές της εταιρείας κατασκευής παπουτσιών The Workshop. Κληρονόμησαν την επιχείρηση από τον παππού τους, που ήταν επίσης υποδηματοποιός.
«Κάνουμε αυτήν τη δουλειά γιατί μας αρέσει να βλέπουμε χαρούμενα πρόσωπα. Αυτό είναι που μας δίνει μεγαλύτερη έμπνευση και όρεξη να συνεχίζουμε να προσφέρουμε το καλύτερο αποτέλεσμα» λένε.
Το χειροποίητο παπούτσι είναι πολύ δύσκολο στην κατασκευή του γιατί ακόμη και ένα πολύ μικρό λάθος μπορεί να καταστρέψει ένα ολόκληρο ζευγάρι. Τα υλικά είναι πολλά, η κατασκευή χρειάζεται χρόνο και αγάπη.
«Δεν μπορείς να πάρεις πτυχίο, αλλά όσο πιο πολύ ασχολείσαι τόσο καλύτερος γίνεσαι. Χρειάζεται μαθηματική σκέψη, ακρίβεια και ταυτόχρονα αισθητική».
Όσον αφορά τα χειρωνακτικά επαγγέλματα, υπάρχουν παιδιά που έχουν και την κλίση και το ταλέντο, αλλά, δυστυχώς, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν τους βοηθάει να το ανακαλύψουν και να το καλλιεργήσουν. Θα βοηθούσε πάρα πολύ αν τα σχολεία μπορούσαν να καθοδηγήσουν σωστά μέσα από εξειδικευμένα μαθήματα.
Τι γίνεται, όμως, στον κλάδο της υποδηματοποιίας σήμερα; «Τα πρώτα χρόνια της κρίσης έκλεισαν πολλές βιοτεχνίες και μικροί παραγωγοί, αλλά τελευταία παρατηρούμε ότι υπάρχει μια αναβίωση στον κλάδο.
»Βλέπουμε το μέλλον με αισιοδοξία και θεωρούμε ότι ο κόσμος θα συνεχίσει να προτιμάει τα ποιοτικά ελληνικά προϊόντα. Τα υλικά, το δέρμα, τα υφάσματα, οι σόλες, η ποιότητα και η αισθητική, η αγάπη και το μεράκι κάνουν το χειροποίητο προϊόν ξεχωριστό».
The Workshop, https://www.theworkshop shoes.com/el
Η Αλεξάνδρα Μπίσα είναι 29 ετών, σχεδιάζει υφάσματα και τα φτιάχνει στον αργαλειό της. Ήρθε σε επαφή με την τέχνη της υφαντικής στο Μέτσοβο και στην Κόνιτσα, τους τόπους καταγωγής της.
«Από τις πρώτες μου σαϊτιές κατάλαβα ότι ο αργαλειός ήρθε στη ζωή μου για να μείνει» λέει. «Βρίσκω συναρπαστικό το γεγονός ότι μέσω αυτού μπορείς να δημιουργήσεις κάτι από το μηδέν και να ανακαλύψεις έναν καινούργιο κόσμο.
»Φυσικά, λόγω της σωματικής κόπωσης μερικές φορές δεν μπορώ να υφαίνω όλη μέρα. Το αγαπάω, όμως, τόσο πολύ όλο αυτό και εκεί βρίσκω το κουράγιο να συνεχίσω.
»Μου αρέσει που πειραματίζομαι. Είμαι πολύ τυχερή που έχω τη δυνατότητα να ασχοληθώ με την τέχνη της υφαντικής και αυτό το οφείλω στην οικογένειά μου που πίστεψε στο όνειρό μου και με στηρίζει σε κάθε βήμα και κάθε δυσκολία. Το να είσαι ελεύθερος επαγγελματίας σήμερα είναι πολύ δύσκολο, πόσο μάλλον όταν το αντικείμενό σου είναι τόσο εξειδικευμένο».
Συνεχίζοντας, η Αλεξάνδρα τονίζει ότι η έλλειψη παιδείας γύρω από τα χειρωνακτικά επαγγέλματα έκανε πιο δύσκολη την ενασχόληση των νέων με αυτά και επέφερε μια στασιμότητα.
«Υπάρχουν ομάδες ανθρώπων που θέλουν να μοιράζονται τις γνώσεις και την εμπειρία που έχουν αποκτήσει, βοηθώντας στην εκμάθηση των χειρωνακτικών επαγγελμάτων, αλλά είναι μεμονωμένες.
»Πιστεύω ότι η καινοτομία και ο εκσυγχρονισμός σε επίπεδο τεχνικής και σχεδίασης μπορούν να κάνουν τα επαγγέλματα αυτά να ανθήσουν ξανά. Σήμερα, πολλές νέες υφάντρες δημιουργούν πολύ όμορφα προϊόντα και σταδιακά δίνεται περισσότερη αξία στα χειροποίητα υφάσματα».
Όπως λέει, υπάρχουν διάφορες σχολές και σεμινάρια στην Ελλάδα για να μάθει κανείς την τέχνη της υφαντικής, ενώ η επιλογή της μαθητείας δίπλα σε κάποια γυναίκα που έχει περάσει τη ζωή της υφαίνοντας είναι επίσης εφικτή.
«Ο κόσμος έχει προσαρμοστεί τόσο πολύ σε αυτό που αποκαλούμε "fast fashion", δηλαδή στα βιομηχανοποιημένα και μαζικά προϊόντα, κι έτσι έχει ξεχάσει ποια είναι η διαφορά τους από τα χειροποίητα.
»Η βιομηχανία της μόδας έχει κατηγορηθεί πολλές φορές για την περιβαλλοντική καταστροφή που προκαλεί, για τις πολύ κακές συνθήκες εργασίας και την παιδική εκμετάλλευση.
»Τα χειροποίητα προϊόντα και η slow fashion προωθούν και ενισχύουν τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προστασία του περιβάλλοντος» τονίζει».
https://alexandrabissa.tumblr.com/
Ο Γιώργος Μπαλογιάννης, 44 ετών, είναι βιβλιοδέτης και ασχολείται με την καλλιτεχνική βιβλιοδεσία. Τυχαία το δοκίμασε επαγγελματικά και όταν κατάλαβε ότι ήταν καλός, αποφάσισε να το ακολουθήσει.
«Δεν είναι καθόλου εύκολο το επάγγελμα μου, ιδιαίτερα στην εποχή μας, που όλα γίνονται γρήγορα. Είναι χρονοβόρο, έχει πολλά στάδια και δεν μπορείς να προχωρήσεις στο επόμενο, αν δεν έχεις ολοκληρώσει το προηγούμενο.
»Για να κάνεις το επάγγελμα του βιβλιοδέτη θα πρέπει πρώτα απ' όλα να το αγαπάς, να σε διακρίνει η ηρεμία, να είσαι ανοιχτός στο να μαθαίνεις νέα πράγματα και σίγουρα να έχεις γνώσεις και σπουδές πάνω στο αντικείμενο» λέει ο Γιώργος.
«Οι γονείς μου αρχικά δεν ήταν θετικοί με το ασχοληθώ με το συγκεκριμένο επάγγελμα. Όμως πολύ σύντομα άλλαξαν στάση και με βοήθησαν, με ενθάρρυναν και με στήριξαν σε αυτήν μου την επιλογή, τόσο οικονομικά όσο και ηθικά.
»Όταν έχεις επιλέξει να δουλεύεις πάνω σε κάτι που αγαπάς, αυτό σε κάνει αυτόματα πιο αποτελεσματικό, με συνέπεια να αμείβεσαι διπλά, δηλαδή και χρηματικά και ψυχικά.
»Τα παιδιά πρέπει να έχουν επιλογές και να τα αφήνουμε να αποφασίζουν μόνα τους. Πολλοί είναι οι γονείς που πιέζουν τα παιδιά τους να κάνουν ό,τι οι ίδιοι δεν μπόρεσαν στη δική τους ζωή.
»Στον κλάδο του βιβλίου, όπως και σε πολλούς κλάδους, τα τελευταία χρόνια τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Πιο παλιά ήταν καλύτερα. Ειδικά με την κρίση έκλεισαν μερικά πολύ καλά βιβλιοδετεία. Δεν γνωρίζω πολλούς νέους που ασχολούνται επαγγελματικά με αυτό.
»Κατά καιρούς γίνονται σεμινάρια βιβλιοδεσίας από άλλους βιβλιοδέτες, αλλά σχολή βιβλιοδεσίας δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Υπάρχει κόσμος που εκτιμάει το χειροποίητο προϊόν, αλλά αυτό το ποσοστό είναι πολύ μικρό.
»Εξασκώντας αυτή την τέχνη γίνομαι σοφότερος, έχω αποκτήσει νέους φίλους και καταφέρνω να εξασφαλίζω χρήματα για μένα και την οικογένειά μου».
Καλλιτεχνικόν Βιβλιοδετείον, Μπαλογιάννης Γιώργος, Τζαβέλλα 24, Εξάρχεια
Ο Κωνσταντίνος Πρέντζας είναι 37 ετών και εργάζεται ως ράφτης. Φτιάχνει ανδρικά πουκάμισα, κοστούμια και διάφορα αξεσουάρ, όπως ποσέτ, παπιγιόν και φουλάρια. Οι γονείς του είχαν βιοτεχνία ανδρικών πουκαμίσων και ο ίδιος μεγάλωσε ανάμεσα σε ραπτομηχανές και υφάσματα.
«Ο πατέρας μου πάντα ήθελε να ακολουθήσω το επάγγελμά του. Δεν ήθελε τα παιδιά του να ζοριστούν, όπως ζορίστηκε ο ίδιος όταν ήρθε στην Αθήνα από την επαρχία. Ήθελε να έχουμε μια έτοιμη, στρωμένη δουλειά.
»Ήταν η εποχή που μεγαλύτερη σημασία είχαν οι μάρκες που φορούσαμε παρά τα αγαθά που είχαμε πραγματικά ανάγκη. Μπορεί και οι γονείς να μην είχαν την κατάλληλη παιδεία για να κατευθύνουν τα παιδιά τους προς τα ουσιώδη, ήθελαν να μας δώσουν αυτό που έλειψε από τους ίδιους».
Για τα περισσότερα χειρωνακτικά επαγγέλματα δεν υπάρχουν αντίστοιχες σχολές στην Αθήνα. Επιπλέον, στο σχολείο, λόγω της έλλειψης κατάλληλου επαγγελματικού προσανατολισμού, λίγα παιδιά ξέρουν από τόσο νεαρή ηλικία με τι πραγματικά θα ήθελαν να ασχοληθούν.
«Το επάγγελμα του ράφτη δεν είναι πυρηνική φυσική, δεν είμαστε όλοι για όλα. Χρειάζεται όμως να έχεις τεχνική κατάρτιση, να ενημερώνεσαι συνεχώς και να έχεις ανεπτυγμένη αισθητική. Θέλει υπομονή και επιμονή.
»Στέκεσαι όρθιος πολλές ώρες, πρέπει να είσαι πάντα χαρούμενος και επικοινωνιακός. Ό,τι κάνεις να το κάνεις με όρεξη. Το πόσο καλός θέλεις να γίνεις εξαρτάται από το πόσο ψηλά βάζεις τον πήχη.
»Μου αρέσει το κομμάτι της δημιουργίας, με εμπνέει και με κρατάει δραστήριο. Μου αρέσει όταν με παίρνει μετά ο πελάτης και μου λέει "το κοστούμι μου ήταν φοβερό". Με κινητοποιεί και μου δίνει τεράστια ικανοποίηση όλο αυτό» λέει ο Κωνσταντίνος.
Στην Ελλάδα υπάρχει μια αντίληψη ότι τα χειρωνακτικά επαγγέλματα είναι υποδεέστερα άλλων, με αποτέλεσμα οι νέοι να μην τα προτιμούν.
«Δεν είναι σωστό να θεωρούνται κατώτερα, δεν έχει κανένα νόημα. Αν το σκεφτείς, θα έπρεπε να θεωρούνται ανώτερα γιατί είναι πολύ πιο κοπιαστικά. Όλα ξεκινάνε από εμάς. Πρέπει να δούμε τι πραγματικά μας κάνει ευτυχισμένους και να βοηθήσουμε τα παιδιά να πάρουν την κατεύθυνση που τους ταιριάζει».
Διαφέρει πράγματι ένα χειροποίητο κοστούμι από αυτό που μπορεί να βρει κανείς έτοιμο στην αγορά; «Φαντάσου ότι είμαι λίγο σαν γιατρός. Δεν έχουν όλοι τις τέλειες αναλογίες για να τους εφαρμόζουν τα πάντα. Υπάρχει μια φροντίδα σε όλο αυτό».
Sur Mesure, Ασκληπιού 157-159, Αθήνα
Η Κατερίνα Σταμάτη είναι 36 ετών και αργυροχρυσοχόος με ειδίκευση στο σμάλτο, μια παλιά παραδοσιακή τεχνική που συνδυάζει το μέταλλο με το γυαλί. Επέλεξε το συγκεκριμένο επάγγελμα γιατί απλώς της άρεσε να φτιάχνει σκουλαρίκια.
«Μου αρέσει που μπορώ να εφαρμόζω τις γνώσεις σε διάφορα, άσχετα μεταξύ τους πράγματα, π.χ. επισκευάζω γυαλιά οράσεως ή το ραδιόφωνο του αυτοκινήτου μου. Μου αρέσει που μπορώ να δημιουργώ κάτι από το μηδέν.
»Τα κοσμήματα έχουν συναισθηματική αξία, κουβαλάνε τις δικές τους ιστορίες και συνοδεύουν, συνήθως, όμορφες στιγμές στη ζωή των ανθρώπων».
Κατά τη γνώμη της, το επάγγελμα του αργυροχρυσοχόου είναι μοναχικό και απαιτεί μεγάλη συγκέντρωση.
«Έχω μάθει να μη χάνω τη ψυχραιμία μου αν σπάσει ή στραβώσει κάτι και να ξεκινάω πάλι από την αρχή. Υπάρχουν αρκετές δυσκολίες: π.χ. ό,τι βγάζω πάει στους φόρους και στους λογαριασμούς. Όταν δουλεύω, όμως, μπορώ να ακούω τη μουσική που μου αρέσει.
»Αν δεν έχω όρεξη, μπορώ να αφήσω τη δουλειά για λίγο. Καμιά φορά σκέφτομαι τι καλά που θα ήταν αν ήμουν υπάλληλος κάπου και είχα συγκεκριμένο ωράριο, αλλά πάντα καταλήγω στο ότι δεν θα την άλλαζα με τίποτα.
»Οι τεχνικές σχολές είναι υποδεέστερες στην Ελλάδα και αυτό φαίνεται από το πώς λειτουργούν όσον αφορά τους καθηγητές, τις παροχές, τα εργαλεία, την οργάνωση. Είναι θέμα τύχης να καταφέρεις να βρεις έναν αφοσιωμένο και χαρισματικό άνθρωπο στην κατάλληλη θέση. Υπάρχει σνομπισμός απέναντι στα χειρωνακτικά επαγγέλματα.
»Θεωρείται πιο αξιόλογο το επάγγελμα του γιατρού, του δικηγόρου ή όσων έχουν σπουδάσει Διοίκηση Επιχειρήσεων. Π.χ. ο γεωργός, ο υδραυλικός ή ο μάστορας είναι εξίσου χρήσιμοι στην κοινωνία.
»Άλλωστε, όπως λέει κι ένα αγαπημένο τραγούδι, "κι από τότε που έχω δει τι σου κάνει η νομική/ από ένα δικηγόρο κάλλιο δέκα υδραυλικοί"».
Όσο για τη σχέση του κόσμου με το χειροποίητο κόσμημα, η Κατερίνα πιστεύει ότι χρειάζεται εκπαίδευση.
«Πρέπει να του εξηγήσεις, αλλιώς δεν καταλαβαίνει. Του φαίνονται όλα ακριβά. Το κόσμημα που θα πάρεις από εμένα έχει αντοχή, δεν είναι φτηνή, μαζική παραγωγή. Αν πάθει κάτι σ' το διορθώνω, δεν χρειάζεται να το πετάξεις. Μπορώ να φτιάξω κάτι ειδικά για σένα, μοναδικό, να μην έχει άλλος ίδιο».
Ψιτ, Βεΐκου 9, Κουκάκι
* Ελληνική Στατιστική Αρχή - Πειραιάς, 17/2/17 - Έρευνα Εργατικού Δυναμικού: 1981-2015. Μεταβολές στην αγορά εργασίας τα τελευταία 35 χρόνια.
