Ποιος είναι αυτός ο «νάνος ελέφαντας της Τήλου» που ακούγεται όλο και περισσότερο το τελευταίο διάστημα στα θεατρικά δρώμενα και μάλιστα με έργα που δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους;
Οι Elephas Tiliensis είναι κατ' ουσίαν ο Δημήτρης Αγαρτζίδης και η Δέσποινα Αναστάσογλου που συνδημιούργησαν την ομάδα και αποτελούν τον ενεργό πυρήνα της.
Οι δύο σκηνοθέτες έχουν παρουσιάσει τους τελευταίους μήνες δύο έργα στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, τη «Βοσκοπούλα» και τώρα την «Κυρά της Θάλασσας», και ετοιμάζονται για το μεγάλο στοίχημα της μεταφοράς δύο κεφαλαίων του «Οδυσσέα» του Τζέιμς Τζόις στο Φεστιβάλ Αθηνών, υπό τη μορφή μιας «φιλοσοφικής stand up comedy», με live μουσική επί σκηνής.
Στο παρελθόν έχουν ανεβάσει, μεταξύ άλλων, παραστάσεις που βασίζονται σε έργα της Ζυράννας Ζατέλη, του Μπέργκμαν και του Μπόρχες.
Με αφορμή την «Κυρά της Θάλασσας», το έργο του Ίψεν που ενώ γράφτηκε στη Νορβηγία των τελών του 19ου αιώνα, θα μπορούσε -τουλάχιστον με τον τρόπο των Elephas- να αναφέρεται σε ευδιάκριτα κομμάτια της σημερινής ελληνικής κοινωνίας, καθώς εξετάζει την ελευθερία της επιλογής και την ευθύνη που συνακόλουθα προκύπτει από αυτή, είχαμε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση «στρογγυλής τραπέζης» με τον Δημήτρη και τους τέσσερις συμπρωταγωνιστές του (Βίκυ Κατσίκα, Άρη Μπαλή, Τατιάνα Άννα Πίττα, Μαρία Μοσχούρη).
Τελικά ομάδα είναι το πώς μπορείς να συνομιλήσεις με κάποιον στο περιεχόμενο της δουλειάς, γι' αυτό επαναλαμβάνω συχνά τις συνεργασίες μου. Αν δεν βρεθεί ένα κέντρο συνεννόησης σε σχέση με αυτό που θες να πεις, όσες ασκήσεις κι αν βάλεις, όσες καταπληκτικές κατασκευές κι αν χτίσεις, υπάρχει πάντα κάτι που ξεφεύγει και σχετίζεται με το περιεχόμενο των ανθρώπων που είναι πάνω στη σκηνή. Εκεί είναι το έργο.
Το όνομα της ομάδας
Δημήτρης Αγαρτζίδης: Η Δέσποινα (Αναστάσογλου) είχε δει ένα ντοκιμαντέρ για τον ελέφαντα της Τήλου. Ήταν ένας κανονικός ελέφαντας που δεν την πάλευε και δεν μπορούσε να βρει φαγητό, άρχισε να μικραίνει σιγά σιγά μέσα στα χρόνια, οπότε έγινε νάνος.
Το ηθικό δίδαγμα εδώ λέει πως αν θες να τα καταφέρεις, πρέπει να προσαρμοστείς. Κι από την άλλη, το αρνητικό δίδαγμα λέει πως θα συρρικνωθείς, αν θες να χωρέσεις. Μας άρεσε αυτή η διπλή ανάγνωση, γιατί όλοι παλεύουμε κάπως έτσι.
Η επιλογή των έργων
Δημήτρης: Δεν υπάρχει συγκεκριμένη γραμμή. Οι επιλογές γίνονται και συγκυριακά, τα τρία τελευταία μας έργα είναι εντελώς άσχετα μεταξύ τους.
Η Δέσποινα είχε διαβάσει πρώτη τον «Οδυσσέα» του Τζόις. Υπήρχε η σκέψη της διασκευής, όπως θα παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ, και φέτος είπαμε να το τολμήσουμε. Το προτείναμε και λειτούργησε. Τοποθετήθηκε και πιο συγκεκριμένα στο δικό μας μυαλό.
Η «Βοσκοπούλα» προέκυψε σε συνεννόηση με το θέατρο, επειδή ήθελαν κάτι ελληνικό κι εγώ θυμόμουν αυτό το κείμενο από παλιά.
Παράλληλα είχε αρχίσει να με απασχολεί η ψυχοθεραπεία και γενικά η λειτουργία της οικογένειας και κάπως έτσι έφτασα στο έργο του Ίψεν. Σκεφτόμουν επίσης κατά πόσο η σημερινή ελευθερία που έχουμε είναι πραγματική, με όλη αυτή την αίσθηση τρομοκρατίας, τους οικονομικούς περιορισμούς, αν μπορείς να κάνεις όντως ελεύθερος τις επιλογές σου.
Γενικά, όλα πηγαίνουν κάπως συνειρμικά και έχουν σχέση με την προσωπική μας ζωή και το τι μας συγκινεί κατά περιόδους.
Η γοητεία του Ίψεν
Βίκυ Κατσίκα: Μου φαίνεται πολύ ενδιαφέρουσα η φαντασίωση που έχει αυτή η γυναίκα, η Ελίντα, να ζήσει στη θάλασσα, να ταξιδέψει, σε αντιδιαστολή με την πραγματικότητα που βιώνει.
Εμένα προσωπικά με απασχολεί το κατά πόσο αυτό που φαντασιωνόμαστε είναι αυτό που πραγματικά θέλουμε να κάνουμε ή μια διέξοδος, μια εκτόνωση που μας δημιουργεί απόλαυση αλλά στην πραγματικότητα δεν θα το τολμούσαμε ποτέ.
Τατιάνα Άννα Πίττα: Υποδύομαι τη μεγάλη κόρη που δεν έχει μετακινηθεί ποτέ από τη γενέτειρά της. Έχει όνειρα, είναι εγκλωβισμένη. Με γοητεύουν οι μηχανισμοί που (δεν) παίρνουν μπρος και δεν μας επιτρέπουν να οδηγηθούμε στη μεγάλη αλλαγή που μπορεί να ονειρευόμαστε.
Θέλουμε να ξεκολλήσουμε αλλά κάτι μας δεσμεύει. Ξεκινά από μέσα μας; Από τη σχέση μας με τους γύρω μας ή με το οικογενειακό σύστημα που μας παρέχει τις πρώτες ιδιότητες και χαρακτηριστικά;
Άρης Μπαλής: Γιατί είναι μεγάλος συγγραφέας ο Ίψεν – άρα και σύγχρονος, παρόλο που τα έργα του είναι γραμμένα πάνω από έναν αιώνα πριν; Εκ των πραγμάτων, μιλούν σε τόσα επίπεδα ταυτόχρονα, είτε σε ατομικό, είτε σε ψυχαναλυτικό-ψυχολογικό, σχεσιακό, κοινωνικό.
Είναι έργα που έχουν παραχθεί από κοινωνίες που ήταν πολύ προοδευτικές στην πραγματικότητα, για παράδειγμα ως προς τον ρόλο της γυναίκας ή επειδή ασκούν κριτική στον θεσμό της οικογένειας. Όλα αυτά είναι πράγματα που ούτως ή άλλως απασχολούν την κοινωνία σήμερα.
Όσον αφορά τον ρόλο μου, ο ξένος είναι το Άλλο, με μια έννοια ετερότητας που έχει όλα τα μη συμβατικά χαρακτηριστικά πάνω του. Εκ πρώτης όψεως θα μπορούσε να είναι γοητευτικό και ιδανικό, παρόλ' αυτά, μου φαίνεται πως και το ίδιο το έργο κάνει κριτική στο Άλλο, που είναι χαοτικό και ασταθές. Η προσέγγιση του ξένου είναι να έχει γοητευτικά και απωθητικά στοιχεία ώστε η επιλογή της Ελίντα να μην είναι εύκολη και προφανής.
Μαρία Μοσχούρη: Ο τρόπος που επιλέγει ο Ίψεν να τελειώσει το έργο έχει ενδιαφέρον και είναι κάπως αινιγματικός, προκαλεί ένα «άδειασμα». Όλοι οι χαρακτήρες διαπραγματεύονται το ζήτημα της φυγής, του να αποτολμήσεις κάτι που επιθυμείς.
Η Έντα Γκάμπλερ, ας πούμε, από το ομώνυμο έργο του Ίψεν, αυτοκτονεί και αυτή η επιλογή διαθέτει μια «καθαρότητα». Η Κυρά αποφασίζει να μείνει και δεν καταλαβαίνεις αν αυτό είναι ευχάριστο ή δυσάρεστο. Είναι λίγο μάταιο αυτό που επιλέγει να κάνει και μου φαίνεται πολύ σύγχρονο.
Σε σχέση με μένα, που είμαι η έφηβη κόρη της οικογένειας, όλο αυτό φαντάζει πολύ γοητευτικό. Πήγα κι εγώ πίσω στη δική μου εφηβεία, που κάποια πράγματα τα αποζητάς χωρίς να ξέρεις ακριβώς τι είναι.
Η προσέγγιση των Elephas Tiliensis στην «Κυρά της Θάλασσας»
Δημήτρης: Αυτό που έχει νόημα είναι πώς μπορούμε να αντιληφθούμε αυτές τις σχέσεις στο τώρα. Η καταπίεση και η εξουσία είναι ο τρόπος που κατά βάση λειτουργούμε και σήμερα. Αυτό το μοτίβο αναπαράγουμε, την καταπιεστική οικογένεια τη ζούμε κατ' εξοχήν στην Ελλάδα.
Ήταν σαν να φέρνει ο καθένας από την ομάδα το προσωπικό του υλικό και όλα τα άτομα ήταν από την αρχή πολύ κεντραρισμένα σε αυτό, ήμασταν όλοι πολύ συνειδητοποιημένοι στο τι πάμε να κάνουμε.
Βίκυ: Ξεκινάς με την αποδοχή ότι δεν καταλαβαίνεις. Το κείμενο έχει κάποιες ποιότητες και φράσεις που πραγματικά δεν χωράνε στο στόμα σου. Αν αποφασίσεις ότι ξεκινάς με μια απόσταση που θα υπάρχει πάντα, είναι ανακουφιστικό και μπορείς να αφεθείς περισσότερο.
Η βασική μου έμπνευση εκπορεύεται μέσα από την πρόβα και τις σχέσεις με τα άλλα άτομα και από πράγματα που ίσως θα τα καταλάβω πιο μετά, όταν πάρω μία απόσταση.
Άρης: Το έργο είναι διασκευή και ο ρόλος μου συμπυκνώνει διαφορετικούς χαρακτήρες. Έπρεπε να καταλάβω τη δραματουργία του νέου έργου που δημιουργήθηκε και να προσπαθήσω να δω ποια είναι η γραμμή αυτού του ανθρώπου και τι επιθυμεί από τα μέλη της οικογένειας.
Η σωματικότητά μου μπορούσε να είναι πιο ελεύθερη από των υπολοίπων, να έχει άλλη αναπνοή, ή ακόμα και ο τρόπος που εκφέρω τον λόγο να έχει έναν χειρισμό που να διεμβολίζει τους υπόλοιπους για να κερδίσω κάτι, με τρόπο γοητευτικό.
Μαρία: Πιο πολύ με βοήθησε σε επίπεδο φαντασιακό, δικό μου, αυτή η περίοδος που ονομάζουμε «νιάτα». Καταλαβαίνω ότι ακόμα υπάρχουν τέτοια κομμάτια μέσα μου, το λίγο ωμό της εφηβείας, το λίγο ασχημάτιστο που έχει τόση ορμή. Μου ήταν ευχάριστο που έπρεπε να γυρίσω σε αυτό.
Τατιάνα: Θυμήθηκα μόλις ότι ο πρώτος αυτοσχεδιασμός που πρότεινα ήταν μια γυναίκα να κάνει ηλιοθεραπεία γυμνή σε έναν βράχο πάνω από το νερό. Συνειδητοποίησα ότι το φυσικό τοπίο αυτού του έργου μου έδωσε πολύ υλικό. Είχα σημεία που ταυτιζόμουν. Είναι μια πρώτη περίοδος προβών, όταν προτείνεις πράγματα, που είναι πολύ ανακουφιστική για όλους.
Οι ομάδες στο ελληνικό θέατρο
Δημήτρης: Στο κεφάλι μου, η έννοια της ομάδας έχει πάντα και κάτι απειλητικό, ότι μπορεί να «τρώει τα παιδιά της». Γι' αυτό και ως ομάδα μείναμε εγώ και η Δέσποινα, που είμαστε ζευγάρι, γιατί συνήθως, λόγω προσωπικών επιθυμιών, δημιουργούνται συγκρούσεις που ξεφεύγουν από τη δουλειά.
Τελικά ομάδα είναι το πώς μπορείς να συνομιλήσεις με κάποιον στο περιεχόμενο της δουλειάς, γι' αυτό επαναλαμβάνω συχνά τις συνεργασίες μου. Αν δεν βρεθεί ένα κέντρο συνεννόησης σε σχέση με αυτό που θες να πεις, όσες ασκήσεις κι αν βάλεις, όσες καταπληκτικές κατασκευές κι αν χτίσεις, υπάρχει πάντα κάτι που ξεφεύγει και σχετίζεται με το περιεχόμενο των ανθρώπων που είναι πάνω στη σκηνή. Εκεί είναι το έργο.
Βίκυ: Με τον Δημήτρη και τη Δέσποινα αισθάνομαι την ασφάλεια ότι θα καταλάβω: τον κώδικα, την αισθητική... Από εκεί και πέρα οι ρόλοι είναι πολύ διακριτοί. Είναι ο σκηνοθέτης, είμαι η ηθοποιός, δεν λειτουργούμε ως ομάδα με την έννοια «ελάτε να φτιάξουμε...».
Άρης: Έχει τύχει να δουλεύω συχνά με πυρήνες ανθρώπων, με τους ίδιους σκηνοθέτες. Αυτό δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα εμβάθυνση στον τρόπο του εκάστοτε ζητούμενου. Μπορείς να βουτήξεις όλο και περισσότερο στο νέο υλικό που δημιουργείται κάθε φορά. Την καταλαβαίνω την ανάγκη δημιουργίας πυρήνων.
Τατιάνα: Είναι απόπειρες που τις σέβομαι όταν τις βλέπω και όταν μου προτείνονται είναι ανακουφιστικό και απελευθερωτικό. Υπάρχει αυτή η συγγένεια σε θέματα αισθητικής, κώδικα και ανθρώπινων σχέσεων.
Μαρία: Ίσως είναι πιο απελευθερωτικό να μην το πεις «ομάδα», αλλά «κάποιοι άνθρωποι που σταθερά συνεργάζονται», γιατί μπορεί να γίνει ασφυκτικό. Όταν ξανασυνεργαστείς με κάποιον, δυο-τρία πράγματα είναι λυμένα και κάνεις κατευθείαν το δεύτερο βήμα.
Info
Η Κυρά της Θάλασσας
Ελεύθερη μεταφορά του έργου του Χένρικ Ίψεν από την ομάδα Elephas Tiliensis
Δραματουργική επεξεργασία, σκηνοθεσία: Δημήτρης Αγαρτζίδης, Δέσποινα Αναστάσογλου
Παίζουν: Βίκυ Κατσίκα, Άρης Μπαλής, Δημήτρης Αγαρτζίδης, Τατιάνα Άννα Πίττα, Μαρία Μοσχούρη
Τετ. 18:30, Παρ.-Σαβ. 21:15, Κυρ. 19:00, έως 27/5
Θέατρο Νέου Κόσμου (Αντισθένους & Θαρύπου, 210 9212900)
Οδυσσέας του Τζέιμς Τζόις
Απόδοση, δραματουργική επεξεργασία, σκηνοθεσία: Δημήτρης Αγαρτζίδης, Δέσποινα Αναστάσογλου
Παίζουν: Παύλος Παυλίδης, Μαρία Σκουλά, Βίκυ Κατσίκα, Μαρία Μοσχούρη, Τατιάνα Άννα Πίττα, Ελένη Ποζατζίδου
Κυρ. 1/7, Δευ. 2/7, Τρ. 3/7, 21:00
Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260 – Χώρος Η
