Το Προεδρικό Μέγαρο της Κύπρου βρίσκεται σε μια κατάφυτη έκταση της Λευκωσίας. Το πρωινό είναι ηλιόλουστο όταν περνώ τις πύλες του εμβληματικού κτιρίου της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Πρόκειται για ένα ιστορικό οικοδόμημα, το οποίο στέγασε το Κυβερνείο που μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου και την αναχώρηση του Άγγλου Κυβερνήτη το 1960 καθιερώθηκε ως το επίσημο Προεδρικό Μέγαρο της Κυπριακής Δημοκρατίας και μερικά χρόνια αργότερα, συγκεκριμένα στις 15 Ιουλίου 1974, καταστράφηκε εξαιτίας του πραξικοπήματος εναντίον του Εθνάρχη Μακαρίου. Τα πάντα κάηκαν, εκτός από κάποιους τοίχους, που κι αυτοί υπέστησαν ζημιές από την πυρκαγιά. Ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα όπου κυριαρχούν βυζαντινά, γοτθικά, λίγα τουρκικά και κάποια τοπικά παραδοσιακά στοιχεία αρχιτεκτονικής.
Όταν έφτασα, ο Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης είχε διαρκείς συσκέψεις, ενώ είχε συγκαλέσει υπουργικό συμβούλιο, κι έτσι βρήκα την ευκαιρία να ξεναγηθώ στους χώρους του κτιρίου. Από την πρώτη στιγμή αντιλαμβάνεσαι ότι διαχρονικά η σημασία του νησιού υπερέβαινε κατά πολύ το μικρό του μέγεθος.
Παρατηρώ τη μακέτα του Προεδρικού Μεγάρου, όπως ήταν μετά το πραξικόπημα, τα σημάδια που υπάρχουν ακόμη από τις σφαίρες κατά την εισβολή των πραξικοπηματιών, το ορειχάλκινο άγαλμα του Μακαρίου στην είσοδο ύψους 3 μέτρων, αλλά και το παράθυρο από το οποίο διέφυγε. Επίσης, εντυπωσιάζομαι από τον μακρύ διάδρομο με τα αρχαία έργα τέχνης, τους καταπράσινους κήπους και τον εξωτερικό διάδρομο με τα ξύλινα παντζούρια και τις καμάρες.
Στη συνέχεια με υποδέχεται στο σαλόνι του γραφείου του ο Νίκος Αναστασιάδης. Φιλόξενος, ευδιάθετος και φιλικός, προχωράμε στην αίθουσα συναντήσεων, όπου κυριαρχούν οι φωτογραφίες του από επίσημες συναντήσεις, τα έργα τέχνης που απεικονίζουν τον ίδιο, το τζάκι, οι προθήκες με δώρα, αλλά και ο πίνακας ζωγραφικής με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο.
Καταγγέλλεται η ισλαμοποίηση είτε με τον διορισμό των ιμάμηδων, είτε με την ανέγερση τζαμιών, είτε με τη δημιουργία θρησκευτικών σχολείων, κάτι που δεν συνηθιζόταν ποτέ στους Τουρκο-κυπρίους. Ήταν απόλυτα ταυτισμένοι με το κοσμικό κράτος και, παρόλο που ασπάζονται τον μουσουλ-μανισμό, πάντοτε ήταν μετριοπαθείς, χωρίς να διακρίνονται για το στοιχείο του φανατισμού. Όλα αυτά τα γεγονότα μας ανησυχούν.
Γεννημένος στο Πέρα Πεδί Λεμεσού το 1946, σημαντικό ρόλο στη ζωή του έπαιξαν και οι δύο γονείς του, αλλά ιδιαίτερη ήταν η παρουσία του πατέρα του. Στα φοιτητικά του χρόνια υπήρξε ενεργό στέλεχος της Νεολαίας της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου στη Νομική Αθηνών και αργότερα υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Νεολαίας του Δημοκρατικού Συναγερμού.
Είναι ένας άνθρωπος που αγαπά πολύ τα σκυλιά (έχει δύο στο Προεδρικό Μέγαρο, τα οποία είχε βρει κακοποιημένα), είναι παρορμητικός, δίκαιος και διατηρεί αδιατάρακτα κάποιες καθημερινές συνήθειες. Του αρέσει το κυνήγι, αν και τελευταία το έχει εγκαταλείψει, αλλά και το ποδόσφαιρο, για το οποίο, όπως μου λέει, όσες φορές επιχείρησε να κάνει δήλωση, πλήρωσε και το ανάλογο πολιτικό κόστος. «Όταν δεν υπήρχαν κόμματα στην Κύπρο, υπήρχαν οι ομάδες που εξέφραζαν πολιτικά τους πολίτες» σημειώνει.
Από τα μαθητικά του χρόνια είχε αποφασίσει ότι θα ακολουθούσε τον δρόμο της πολιτικής. Όπως υποστηρίζει στη συνομιλία μας, «η δογματική ιδεοληψία ανήκει στο παρελθόν, διότι ζούμε σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και για να υπάρχεις μέσα σε αυτό χρειάζεται να διαθέτεις ευελιξία». Όταν τον ρωτώ αν μπορεί ένας Πρόεδρος να εκλεγεί χωρίς ρουσφέτια, μου απαντά: «Ουδέποτε χρησιμοποίησα το κράτος για να ευνοήσω το κόμμα από το οποίο προέρχομαι. Ποτέ μου δεν έκανα ευνοιοκρατικές προσλήψεις».
Στη συνέντευξη που ακολουθεί συζητήσαμε για το Κυπριακό, τις εκλογές στη Τουρκία, την ΑΟΖ, την έξοδο της Κύπρου από το μνημόνιο, τους νέους, τις δύσκολες στιγμές, τον πολιτικό του μέντορα, αλλά και για το αν σήμερα έχουμε περάσει από το «Δεν Ξεχνώ» στο «δεν θέλουμε να θυμόμαστε».
— Για πολλά χρόνια το Σκοπιανό και το Κυπριακό χαρακτηρίζονται «εθνικά θέματα των χαμένων ευκαιριών». Πώς κρίνετε τη Συμφωνία των Πρεσπών;
Παρά το γεγονός ότι η θέση μου είναι λεπτή και δεν θέλω να παρεμβαίνω στην προσπάθεια του Έλληνα πρωθυπουργού που επιδιώκει την επίλυση των διαφορών με το γειτονικό κράτος, θα ήθελα να πω ότι πρόκειται για μια ιστορική στιγμή ανάμεσα στην Ελλάδα και στην ΠΓΔΜ, είτε το θέλουμε είτε όχι. Οι σχέσεις εξομαλύνονται, αποτρέπονται επιρροές τρίτων χωρών. Aπό τη στιγμή που διαγράφεται οποιοδήποτε στοιχείο υποδηλώνει αλυτρωτισμό, η συμφωνία δημιουργεί προοπτικές για την Ελλάδα και, κυρίως, αποσοβεί άλλους κινδύνους.
— Την Κυριακή έχουμε κρίσιμες εκλογές στην Τουρκία. Τι ανησυχίες σάς δημιουργούν και πώς κρίνετε το ενδεχόμενο μιας νέας θητείας του Ταγίπ Ερντογάν; Έχετε σκεφτεί ένα χειρότερο σενάριο, ικανό να δημιουργήσει αναταραχές;
Το θέμα είναι τι είδους πολιτική πρεσβεύουν είτε οι αντίπαλοι του Ερντογάν είτε ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος. Επομένως, το ζήτημα είναι αν είναι διατεθειμένος να αλλάξει τα μέχρι σήμερα ισχύοντα τα οποία δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα της χώρας του, και πιο συγκεκριμένα των Τουρκοκυπρίων. Όποιος κι αν εκλεγεί, αυτό που μας απασχολεί είναι η αλλαγή της ρητορικής και της πολιτικής των εντάσεων. Η ανησυχία μας είναι μήπως όσα καταγράφονται προεκλογικά συνεχιστούν και μετεκλογικά.
— Είστε αισιόδοξος ότι αυτό το σενάριο μπορεί να ευοδωθεί;
Έτσι όπως καταγράφονται τα δεδομένα, δεν μπορείς να δηλώνεις αισιοδοξία ή απαισιοδοξία. Εκδηλώνεις την ανησυχία σου για το αν θα εξακολουθήσει να ισχύει η ίδια πολιτική.
— Ο μεγαλοϊδεατισμός του Ερντογάν δεν μπορεί να αυξήσει την ένταση;
Εντάσσεται στη ρητορική που απορρίπτεται και δημιουργεί κινδύνους. Εάν το όραμά του είναι η αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι το 2023, μιλάμε, όπως αντιλαμβάνεστε, για επικίνδυνα παιχνίδια. Βέβαια, πιστεύω ότι άλλο η ρητορική κι άλλο η πολιτική στην πράξη. Επίσης, πολλά θα εξαρτηθούν και από τις σχέσεις που θα διατηρήσει με την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Είναι μια σύγκρουση που προεκλογικά φαίνεται να μην ευνοεί τους στόχους που έχει θέσει
Δηλαδή, αν η αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ έχει συνέχεια μετεκλογικά, δεν θα είναι τόσο εύκολο όσο πιστεύει ο ίδιος. Όλα μαρτυρούν μια επεκτατική πολιτική της Τουρκίας και καταγράφονται συμπεριφορές απρόβλεπτες. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι υπάρχει και το πρόβλημα της οικονομίας. Δεν μπορείς να παίζεις με τον ευαίσθητο τομέα της οικονομίας απειλώντας ή δημιουργώντας ένα κλίμα εμπόλεμης ατμόσφαιρας.
— Στην τουρκοκυπριακή κοινότητα παρατηρείται έντονη ισλαμοποίηση. Πώς το σχολιάζετε;
Αναμφισβήτητα, μας δημιουργεί έντονη ανησυχία. Πρόκειται για μια πολιτική που όντως ακολουθείται και γι' αυτό υπάρχουν αντιδράσεις από τους Τουρκοκυπρίους, οι οποίοι είναι άνθρωποι διαφορετικής νοοτροπίας, αλλά και από τους φιλικά προσκείμενους στην Τουρκία. Για παράδειγμα, ο διορισμός των ιμάμηδων είναι μια καθαρή εμπλοκή στα εσωτερικά της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Επιπρόσθετα, καταγγέλλεται η ισλαμοποίηση είτε με τον διορισμό αυτών, είτε με την ανέγερση τζαμιών, είτε με τη δημιουργία θρησκευτικών σχολείων, κάτι που δεν συνηθιζόταν ποτέ στους Τουρκοκυπρίους. Ήταν απόλυτα ταυτισμένοι με το κοσμικό κράτος και, παρόλο που ασπάζονται τον μουσουλμανισμό, πάντοτε ήταν μετριοπαθείς, χωρίς να διακρίνονται για το στοιχείο του φανατισμού. Επομένως, όλα αυτά τα γεγονότα μας ανησυχούν.
— Δεν παρατηρείται, όμως, καμία διεθνής αντίδραση για όλα αυτά που αναφέρετε.
Δυστυχώς. Παρακολουθώντας και αναλύοντας τις συμπεριφορές κάποιων, καταγράφεται ένας ανταγωνισμός, είτε σε επίπεδο οικονομικό είτε σε επίπεδο προσεταιρισμού μιας πολεμικής μηχανής. Η Ρωσία ακολουθεί μια πολιτική προκειμένου να απομακρύνει την Τουρκία από τους συμμάχους, η Ευρώπη διατηρεί οικονομικά συμφέροντα, έχει επενδύσεις, αλλά και τον κίνδυνο των προσφυγικών ροών, και οι ΗΠΑ δεν θέλουν να χάσουν έναν στρατηγικό εταίρο. Όλο αυτό το αξιοποιεί επί του παρόντος η Τουρκία. Αν συνεχιστεί όμως αυτή η πολιτική επιθέσεων και πειραματισμών με συμμαχίες, έχω την εντύπωση ότι κάποια στιγμή όλα τούτα θα δημιουργήσουν ένα αρνητικό περιβάλλον για την Τουρκία.
— Τελικά, χάθηκε άλλη μια ευκαιρία στη διάσκεψη του Κραν-Μοντανά;
Είχαν δημιουργηθεί οι κατάλληλες προοπτικές και το πιο σημαντικό ήταν οι παράμετροι που έθεσε ο γενικός γραμματέας και έγιναν για πρώτη φορά δεκτές. Η θέση της ελληνοκυπριακής πλευράς ήταν να αναδειχθεί η σημασία που έχει ο τερματισμός αναχρονιστικών εγγυήσεων, μονομερών επεμβατικών δικαιωμάτων και της παρουσίας κατοχικού στρατού. Δηλαδή θα έπρεπε να υπάρξει δραστική μείωση των στρατευμάτων από την πρώτη μέρα εφαρμογής της λύσης και στη συνέχεια ο αριθμός των δυνάμεων να μειωθεί στα επίπεδα του 1960 και ταυτόχρονα να έχει συμφωνηθεί το χρονοδιάγραμμα αποχώρησης και οι μηχανισμοί εποπτείας, από τη στιγμή που η Τουρκία με την παρουσία στρατού και με τον οικονομικό έλεγχο της τουρκοκυπριακής κοινότητας δεν αφήνει περιθώρια για μια τουρκοκυπριακή ψήφο, διότι κατά βάθος θα ήταν τουρκική. Συνεπώς, η προοπτική να είναι βιώσιμο το κράτος εκμηδενίζεται.
Στο Κραν-Μοντανά ο γενικός γραμματέας προέταξε την ανάγκη να καταργηθούν οι εγγυήσεις και το μονομερές επεμβατικό δικαίωμα και να αντικατασταθούν με έναν αποτελεσματικό μηχανισμό, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Κύπρος είναι μέλος του ΟΗΕ αλλά και της Ε.Ε. Επίσης, να γίνει κάθετη μείωση των κατοχικών στρατευμάτων και εν συνεχεία διάλογος για τερματισμό της παρουσίας τους. Μια συμφωνία πάντοτε προϋποθέτει συναίνεση και των δύο και όχι εμμονή της τουρκοκυπριακής πλευράς στη διατήρηση των δεσμών με την Τουρκία. Εμείς αποσκοπούσαμε στη δημιουργία συνθηκών που να μας κάνουν να νιώθουμε ότι, απεξαρτημένοι από την όποια επιρροή τρίτης χώρας, μπορούμε να λειτουργήσουμε. Αποτύχαμε, όμως, επειδή κατά τη διάρκεια των συνομιλιών η Τουρκία δεν άλλαξε ούτε τη θέση της ούτε τη στάση της, κι έτσι οι συνομιλίες οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο.
Πρέπει να συνειδητοποιήσει η Τουρκία ότι δεν μπορεί ένα ανεξάρτητο κράτος να είναι σε ομηρία. Θέλουμε η μοίρα της Κύπρου να ορίζεται και να δημιουργείται από τους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους. Σε αυτό αποσκοπούσαμε με την κατάργηση των εγγυήσεων, των επεμβατικών δικαιωμάτων και με τα χρονοδιαγράμματα αποχώρησης ακόμη και των συμφωνημένων αγημάτων που θα παρέμεναν. Όλη η προσπάθεια ναυάγησε για να μη μετατραπεί η Κύπρος σε προτεκτοράτο της Τουρκίας.
— Μήπως, τελικά, ο χρόνος έχει δείξει ότι είναι πιο ωφέλιμο να δημιουργηθούν δύο ανεξάρτητα κράτη αντί για διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδία;
Θα ήταν αδιανόητο αυτήν τη στιγμή που βρίσκεται σε εξέλιξη μια διαδικασία, έχοντας στη βάση της όσα έχουν συμφωνηθεί στο παρελθόν, δηλαδή την επανένωση της Κύπρου μέσω μιας διζωνικής-δικοινοτικής ομοσπονδίας, να συζητάμε κάτι διαφορετικό. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη τις αξιώσεις των Τούρκων, τις αρνητικές συνέπειες της παράτασης του αδιεξόδου, θα ήταν καλό να προβληματιστεί η ελληνοκυπριακή ηγεσία, η κυβέρνηση και οι πολιτικές δυνάμεις ως προς το πώς αντιμετωπίζεται η τουρκική αδιαλλαξία, η αδυναμία επίτευξης λύσης, αλλά και το πώς θα υπάρξει η αναγκαία ειρήνη και σταθερότητα στην Κύπρο.
— Η μη λύση μήπως δημιουργεί περισσότερα προβλήματα, ακόμη και προσάρτησης εδαφών από την Τουρκία, ή θέματα όπως η διαφορά ώρας ανάμεσα σε δύο κοινότητες που κατοικούν στο ίδιο νησί;
Αυτό το οποίο αναφέρετε, η διαφορά ώρας, είναι ένα από τα στοιχεία που δείχνουν την επιρροή της Άγκυρας στην τουρκοκυπριακή κοινότητα και ένας ακόμη λόγος που επιμένω πως δεν μπορεί να γίνει δεκτή η αξίωση των Τουρκοκυπρίων για θετική ψήφο στη λήψη αποφάσεων εκ μέρους της κεντρικής κυβέρνησης που θα προέκυπτε από τη συμφωνία. Αυτό που έχω δεχτεί είναι ότι θα μπορούσε να δοθεί αυτό το δικαίωμα της θετικής ψήφου, αν και εφόσον οι αποφάσεις της κυβέρνησης θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά την τουρκοκυπριακή κοινότητα, δηλαδή να λαμβάνει αποφάσεις η κεντρική κυβέρνηση σε βάρος της μιας κοινότητας. Όλα αυτά, φυσικά, με την προϋπόθεση ότι θα υπήρχε επαρκής μηχανισμός επίλυσης των διαφορών για να μην παραλύσει το κράτος.
— Εσείς δέχεστε την εναλλασσόμενη προεδρία;
Είναι κάτι το οποίο είχε συμφωνηθεί να γίνει αποδεκτό από το παρελθόν υπό την προϋπόθεση ότι θα τερματίζονταν οι εγγυήσεις, τα επεμβατικά δικαιώματα και η παρουσία του τουρκικού στρατού. Μόνο έτσι θεωρώ ότι δημιουργούμε ένα ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, ένα κανονικό κράτος, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι οι Κύπριοι θα αποφασίζουν για την τύχη τους και όχι κάποιοι τρίτοι.
Αυτό που επίσης είχε συμφωνηθεί από την προηγούμενη προεδρία είναι η διασταυρούμενη-σταθμισμένη ψήφος, δηλαδή για να εκλεγεί κάποιος χρειάζεται ένα ποσοστό θετικών ψήφων από την άλλη κοινότητα. Αυτό απέκλειε όσους ακραίους ενδιαφέρονται μόνο για τη δική τους κοινότητα κι έτσι θα επικρατούσαν οι μετριοπαθείς που δεν αγνοούν την άλλη κοινότητα. Η εκ περιτροπής προεδρία δεν είναι κάτι που συνηθίζεται στα όποια συντάγματα, προκειμένου όμως να επιτευχθεί η ειρήνη, η ομαλότητα και ένα κλίμα συνεργασίας, θα πρέπει, πριν και πάνω απ' όλα, να κοπεί ο ομφάλιος λώρος μεταξύ Άγκυρας και Τουρκοκυπρίων.
— Ήδη εγείρονται αμφισβητήσεις και για την ΑΟΖ. Τι έχετε σκοπό να κάνετε για να αντιμετωπίσετε τις αξιώσεις της Άγκυρας;
Πρώτον, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει έναν ενεργειακό σχεδιασμό έτσι ώστε οι αδειοδοτηθείσες εταιρείες να προέρχονται από ισχυρά κράτη, τα οποία θα προασπίσουν και τα δικά τους συμφέροντα, π.χ. Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, έχουμε αναπτύξει άριστες σχέσεις με τις χώρες της περιοχής, Ιορδανία, Αίγυπτο, Λίβανο, Ισραήλ, Παλαιστίνη, αλλά και χώρες του Αραβικού Κόλπου, ώστε να δημιουργήσουμε μια ασπίδα και να διασφαλίσουμε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα.
Ουδέποτε είπαμε ότι ο φυσικός πλούτος του νησιού ανήκει στους Ελληνοκυπρίους, ανήκει στο κυπριακό κράτος και σε όλους αυτούς που κατοικούν νομίμως σε αυτήν τη χώρα, άρα και στους Τουρκοκυπρίους. Έχουμε καταθέσει σχετικό νομοσχέδιο που προνοεί για τη δημιουργία Εθνικού Ταμείου στα πρότυπα του νορβηγικού, ώστε να μην καταχραστεί κανείς τον πλούτο αυτό αλλά και τον τρόπο που θα γίνεται η κατανομή, με την ενίσχυση και της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Συγκεκριμένα, το 6% του προϋπολογισμού θα διατίθεται για σκοπούς υποδομών και ανάπτυξης, και από αυτό τα 5/6 θα δίνονται στην τουρκοκυπριακή συνιστώσα πολιτεία και το 1/6 στην ελληνοκυπριακή. Αυτό θα συμβαίνει έως ότου οι Τουρκοκύπριοι φτάσουν στο 85% του βιοτικού επιπέδου της ελληνοκυπριακής συνιστώσας πολιτείας. Συνεπώς, η πολιτική που ακολουθούμε είναι αξιοποίηση του φυσικού πλούτου με τη γνώση ότι οι Τουρκοκύπριοι έχουν το μερίδιο που τους αναλογεί, σύμφωνα με την πληθυσμιακή αναλογία.
— Μιλάτε για συνεκμετάλλευση;
Όχι, δεν πρόκειται για συνεκμετάλλευση αλλά για διαχείριση από το κράτος των πόρων που διαθέτει και κατανομή με βάση όσα έχουν συμφωνηθεί ή μη, παραγνωρίζοντας το ποσοστό που αναλογεί στους Τουρκοκυπρίους λόγω της πληθυσμιακής αναλογίας.
— Ο Ερντογάν, πάντως, ήδη το έχει θέσει ρητά ότι χωρίς τη συγκατάθεση της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου και της Τουρκίας δεν μπορεί να γίνει κανένα βήμα στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Δεν θεωρώ ότι υπάρχουν προοπτικές συνεκμετάλλευσης με την Τουρκία και αυτό ενισχύει την άποψη που σας ανέφερα προηγουμένως, γιατί η θετική ψήφος εφ' όλης της ύλης των Τουρκοκυπρίων δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Αν σήμερα είχαμε ένα ομοσπονδιακό καθεστώς και καλούμασταν να αποφασίσουμε αν θα πουλούσαμε φυσικό αέριο στην Αίγυπτο, η απάντηση θα ήταν όχι από πλευράς Τουρκοκυπρίων, διότι αυτό που ενδιαφέρει την Τουρκία είναι να γίνει εκείνη ο ενεργειακός κόμβος για την Ευρώπη.
Για παράδειγμα, στην κατασκευή του αγωγού EastMed που θα ενώνει το Ισραήλ και την Κύπρο με την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη η Άγκυρα επιδιώκει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο, λέγοντας ότι πρέπει ο αγωγός να περάσει από την Τουρκία. Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, να αποφασίσει το κυπριακό κράτος ώστε να αξιοποιήσει τον φυσικό του πλούτο;
— Η Κύπρος βγήκε από το Μνημόνιο κι έχει πλέον ρυθμό ανάπτυξης 4%. Τι απαντάτε στις κατηγορίες ότι υπήρξε και ένα μεγάλο κόστος από αυτή την ιστορία με το «κούρεμα» των καταθέσεων;
Η επιτυχία οφείλεται στη συλλογικότητα. Πρέπει να πω ότι όλες οι πολιτικές δυνάμεις και τα συνδικαλιστικά όργανα όσο και ο ίδιος ο κυπριακός λαός, ο οποίος έχει κάνει θυσίες, έδειξαν μια πρωτόγνωρη ωριμότητα. Ξέρετε, αυτό είναι χαρακτηριστικό των Κυπρίων, αφού κάτι ανάλογο έγινε και μετά την Εισβολή, όταν σε χρόνο μηδέν είχαμε επιτύχει ένα οικονομικό θαύμα. Η συμβολή των κομμάτων της αντιπολίτευσης ήταν καθοριστική στις μνημονιακές δεσμεύσεις και στην ψήφιση αυτών των νομοσχεδίων, ώστε σήμερα να καταγράφουμε μια σταθερή ανάπτυξη της τάξης του 4%.
Το σημαντικό όμως είναι ότι μέσα από διαβουλεύσεις με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις μέχρι το 2023 θα έχουν αποκατασταθεί πλήρως οι όποιες περικοπές μισθών, συντάξεων. Δεν έγινε καμία αύξηση φόρων, αντίθετα είχαμε κατάργηση φόρων, όπως ο φόρος ακίνητης περιουσίας, ο ΦΠΑ. Δόθηκαν φορολογικά κίνητρα, ενισχύθηκαν οι επενδύσεις και η ανεργία από το 16% έχει μειωθεί στο 8%. Κι ελπίζω ότι μέχρι το 2020 θα έχουμε μπει σε ρυθμό πλήρους απασχόλησης. Όμως νιώθω την ανάγκη να πω ότι αν είχε γίνει αποδεκτή από τη Βουλή η πρώτη απόφαση του Eurogroup θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα, δεν θα είχαμε τις συνέπειες της δεύτερης απόφασης. Δεν αποδίδω ευθύνες, γιατί το κλίμα ήταν έντονο και ευνοούσε το «όχι».
Όμως η λύση που είχε προταθεί τότε έλεγε ότι θα επιβαλλόταν ένα τέλος σε όλες τις καταθέσεις, το κόστος της οποίας δεν θα υπερέβαινε τους τόκους των 18 μηνών για τις καταθέσεις κάτω των 100.000 και τους τόκους δύο χρόνων για καταθέσεις άνω των 100.000. Τι συνέβη; Αυτό που από την αρχή επιδίωκαν οι εταίροι μας, θέλοντας να δοκιμάσουν ένα νέο σύστημα αντιμετώπισης τραπεζικών κρίσεων μέσω αυτοχρηματοδότησης, το λεγόμενο «bail in», το οποίο εφαρμόστηκε πρώτη φορά στην Κύπρο.
Η Κύπρος χρησιμοποιήθηκε ως μικρή και ευάλωτη οικονομία της οποίας η κατάσταση δεν θα είχε συνέπειες στις άλλες χώρες, ως πείραμα της νέας πολιτικής για τη διάσωση τραπεζών. Κι έτσι φτάσαμε στη δεύτερη απόφαση, που ήταν πολύ χειρότερη από την πρώτη. Βάλαμε μυαλό, έγινε αποδεκτή από τη Βουλή και συνεχίσαμε. Ευτυχώς, το κακό επανορθώθηκε με τη συνεργασία των πολιτικών δυνάμεων που επιτεύχθηκε αργότερα.
Η Κύπρος χρησι-μοποιήθηκε ως μικρή και ευάλωτη οικονομία της οποίας η κατάσταση δεν θα είχε συνέπειες στις άλλες χώρες, ως πείραμα της νέας πολιτικής για τη διάσωση τραπεζών.
— Είχατε πει ότι σήμερα λείπει η επαναστατικότητα από τους νέους. Γιατί ένας νέος να ασχολείται με την πολιτική σήμερα;
Δεν χρειάζεται να είναι ενεργός, απλώς να μην κάνει αποδεκτό αυτό που δεν δέχεται. Αντί της αποχής και της αδιαφορίας θα ήταν προτιμότερο να αξιώνει επαναστατικά αυτό που θέλει, δηλαδή να φέρει προ των ευθυνών τους τις πολιτικές δυνάμεις και την κυβέρνηση. Η αδιαφορία ενθαρρύνει τη συνέχιση και την επικράτηση ενός κατεστημένου, αλλά και πολιτικών αντιλήψεων που ανήκουν στο παρελθόν. Η απογοήτευση δεν θα πρέπει να οδηγεί στο περιθώριο αλλά στο κέντρο.
— Ποιον πολιτικό της Κύπρου είχατε ως πρότυπο;
Τον Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος ήταν ο πολιτικός μου μέντορας. Από κείνον κρατώ τη μετριοπάθεια, την ανοχή και την ανεξικακία. Στην πολιτική, αν κρατάς κακίες, σημαίνει ότι δεν ταιριάζεις γι' αυτόν το χώρο. Το κληροδότημα του Κληρίδη ήταν να μην κάνει διακρίσεις μεταξύ φίλων και αντιπάλων. Δεν υπάρχουν οι «δικοί σου» και οι «εχθροί σου».
— Θυμάστε τι κάνατε την ημέρα της Εισβολής στην Κύπρο;
Τότε ασκούσα δικηγορία. Θυμάμαι ότι ξυπνήσαμε από τις σειρήνες. Κατατάχθηκα αμέσως στον στρατό, όταν εκλήθη η εφεδρεία, και υπηρέτησα για τρεις μήνες. Το τάγμα όπου ανήκα στην Λεμεσό δεν κλήθηκε να συμμετάσχει σε κάποια πολεμική μάχη αλλά υπηρέτησα την πατρίδα μου όπως όφειλα να πράξω. Η σύζυγός μου ήταν έγκυος στην πρώτη μας κόρη και έφυγε για το χωριό της μητέρας μου, το Πέρα Πεδί, για να είναι προστατευμένη σε περίπτωση που οι βομβαρδισμοί επηρέαζαν και την πόλη της Λεμεσού.
— Τι σας λείπει σήμερα;
Η ιδιωτική ζωή και η προσωπική ελευθερία. Όταν ήμουν φοιτητής, έλεγα ότι ο μόνος λόγος να οδηγηθώ στην αυτοκτονία ήταν να με βάλεις φυλακή και να χάσω την ελευθερία μου. Τελικά, αυτοφυλακίστηκα εθελούσια. Ως υπόδικος συνοδεύομαι παντού, μήπως και δραπετεύσω (γέλια). Τουλάχιστον, κλέβω λίγο χρόνο για να βλέπω τα εγγόνια μου. Η μεγάλη μου εγγονή δεν αξιώνει απλώς να πάω να τη δω στο θεατρικό στο οποίο θα συμμετάσχει τις επόμενες μέρες αλλά διαδίδει και ότι πρέπει να πουληθούν όλα τα εισιτήρια επειδή θα έρθει ο παππούς της.
— Μια πολύ δύσκολη στιγμή που δεν ξεχνάτε;
Πριν από λίγες μέρες έχασα τη μητέρα μου, η οποία βέβαια έφυγε πλήρης ημερών και έζησε τη χαρά της εκλογής μου αλλά και της επανεκλογής μου στην προεδρία. Όμως τον πατέρα μου τον έχασα προ πολλών ετών και δεν έζησε αυτήν τη χαρά (συγκινείται). Πάντως, εκτός από την απώλεια αγαπημένων προσώπων, δύσκολες είναι και οι στιγμές που καλείσαι να πάρεις κρίσιμες αποφάσεις, αδιαφορώντας για το πολιτικό κόστος. Το 2004, για παράδειγμα, υποστήριξα το Σχέδιο Ανάν, μια απόφαση που πήγε κόντρα σε ένα ισχυρό αντίθετο ρεύμα.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Να αγαπάς, να ανέχεσαι και να είσαι ωφέλιμος.
— Κλείνοντας, μήπως από το «Δεν Ξεχνώ» περάσαμε στο «δεν θέλουμε να θυμόμαστε»;
Είναι μια τραγική αλήθεια, με την έννοια ότι κάπου ξεχάσαμε το «Δεν Ξεχνώ». Κάπου ξεχάσαμε τις συνέπειες των αδιεξόδων και της παράτασης της απαράδεκτης κατάστασης που επικρατεί σήμερα. Θέλω να πιστεύω πως αν δοθεί η ευκαιρία, ο κόσμος πάλι θα αφυπνιστεί. Δεν αδικώ όσους έχουν απογοητευτεί εδώ και 44 χρόνια. Όλοι οι Πρόεδροι απέτυχαν, όχι γιατί δεν το ήθελαν αλλά γιατί είχαν απέναντί τους μια αδιάλλακτη χώρα, η οποία, λόγω δύναμης, αξιώνει να επιβάλει τη δική της λύση, που δεν συνάδει με τα συμφέροντα της ελληνοκυπριακής κοινότητας. Είμαστε μια χώρα αναγνωρισμένη ως κράτος-μέλος της Ε.Ε. που καταφέρνει να επιβιώνει μέσα από τις δυσκολίες και το δίλημμα είναι κατά πόσο μπορείς να θυσιάσεις αυτό που έχεις για κάτι άγνωστο ή για κάτι που λόγω απαιτήσεων φαίνεται ότι μπορεί να σε οδηγήσει στο άγνωστο.
