Tribute to Vietnam (2)
Μάης 1971. Τιμώντας τα 100 χρόνια της παρισινής Κομμούνας, 10.000 άτομα (μαζί κι εγώ κι οι φίλοι μου) συγκεντρώνονται στον ανοιχτό χώρο του Πανεπιστημίου Παρίσι VII (ή faculté de Jussieu). Κάτω από τα πορτρέτα του Λένιν και του Τρότσκι, ένας αντάρτης του Βιετκόγκ. Στη συναυλία που ακολούθησε, ο Jacques Higelin σόκαρε τους πιο παλιούς αγωνιστές με μία ροκ εκδοχή της Διεθνούς.
Στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο Παρίσι VII Denis-Diderot (ιδρύθηκε το 1970), τέσσερις καθηγητές -οι Jean Chesneaux, Pierre Brocheux, Daniel Hemery, Georges Boudarel- είχαν ως αντικείμενο μαθημάτων την ιστορία της Κίνας και της Ινδοκίνας. Στις παραδόσεις της εποχής εκείνης (στραφήκαμε τότε μαζικά στην Ιστορία και τις άλλες κοινωνικές επιστήμες προσδοκώντας ότι θα μας έδιναν τα απαραίτητα εργαλεία (όχι την "εργαλειοθήκη" !) για να αλλάξουμε τον κόσμο) βρίσκω διάφορες -σκοροφαγωμένες- σημειώσεις για τα λαικά κινήματα στην Κίνα μεταξύ 1840-1875, τον Phan Dinh Phung, τον βιετναμέζο μανδαρίνο που οργάνωσε πρώτος την αντίσταση ενάντια στους γάλλους αποικιοκράτες, την Τριάδα της Καντόνας, τα πρώτα αγροτικά κινεζικά σοβιέτ, την "αυτοδιαχείρηση" που εφαρμόστηκε στις ελεύθερες περιοχές της Ελλάδας από το ΕΑΜ και του Βιετνάμ από το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, και άλλα πολλά.
Το είδος των καθηγητών που είχαμε ασφαλώς και δεν ευδοκιμεί στα ελληνικά πανεπιστήμια, όπως θα φανεί πιο κάτω από τη νεκρολογία του Jean Chesneaux από τον συναδελφό του Pierre Brocheux και την αντίστοιχη του Georges Boudarel από τον πολιτικό ακτιβιστή και χειρούργο Jean-Michel Krivine (μέλος του Tribunal Russell-Sartre). Πως να υπάρχει άλλωστε η τυπική σχέση φοιτητή-καθηγητή μεταξύ μας όταν συμμετείχαμε στις ίδιες πορείες για το Βιετνάμ κάτω από τα ίδια πανό του Μετώπου Αλληλεγγύης με την Ινδοκίνα (FSI) που συνθημά του ήταν η νίκη των Βιετκόγκ, σε αντίθεση με το χλιαρό και ουδέτερο "ειρήνη στο Βιετνάμ" του ΚΚ Γαλλίας ; Με τον Pierre Brocheux και τον Georges Boudarel συνέχισα και μετά τη Σχολή να συνδέομαι και με κάποια φιλία.
Στη μνήμη του Jean Chesneaux
από τον Pierre Brocheux
Ο ιστορικός Jean Chesneaux, ο συνάδελφος και φίλος μας, μας άφησε στις 23 Ιουλίου [2007]. Γνωστός και αναγνωρισμένος ιστορικός για το έργο του που αφορά την 'Απω Ανατολή, και ειδικότερα τη σύγχρονη Κίνα (έκανε τη διατριβή του πάνω στο κινέζικο εργατικό κίνημα των αρχών του 20ου αιώνα), δεν περιόρισε τους οριζοντές του στην Κίνα και μόνο. Επέδειξε ένα σταθερό ενδιαφέρον για την ινδοκινεζική χερσόνησο και ιδίως το Βιετνάμ. Ο Jean Chesneaux δεν ήταν ένας επιστήμονας του γραφείου, παρ' ότι η πανεπιστημιακή του πορεία πέρασε από τα στάδια και τους διαγωνισμούς εκείνους που εξασφαλίζουν μία λαμπρή καριέρα : την "agrégation d'Histoire" και το διδακτορικό δίπλωμα. Ο J. Chesneaux ήταν επίσης ένας άνθρωπος της δράσης : μέλος της Χριστιανικής Φοιτητικής Νεολαίας, συνδέθηκε πολύ νέος με ένα δίκτυο αντίστασης στη γερμανική κατοχή, κλείστηκε στη φυλακή της Fresnes σε ηλικία 19 ετών και σώθηκε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης όταν η Γαλλία απελευθερώθηκε. Το 1946, ταξίδεψε για τις σπουδές του στην Ασία, από την Αίγυπτο ως την Κίνα. 'Εμεινε τότε για ένα μικρό διάστημα στη Σαιγκόν που είχε βυθιστεί ήδη στον πόλεμο της Ινδοκίνας. Εκεί, γνώρισε για πάνω από πέντε μήνες τη φιλοξενία των κεντρικών φυλακών εξαιτίας μιας επισκεψής του στην επιτροπή της βιετναμέζικης αντίστασης στην Πεδιάδα των βούρλων. Μετά από ένα πέρασμα από την Κίνα που μαστιζόταν από τον εμφύλιο πόλεμο, επέστρεψε στη Γαλλία το 1948. Το ενδιαφέρον του για τη χώρα αυτή μας κληρονόμησε μία Συμβολή στην ιστορία του βιετναμέζικου έθνους. Το κλασικό, αλλά και στέρεο αυτό βιβλίο δεν έχει ξεπεραστεί. Η αντιαποικιοκρατική στράτευση του συγγραφέα του δεν απέβη εις βάρος μιας απαιτητικής μεθόδου εργασίας. Ο Jean Chesneaux συνιστούσε συχνά να μην "καταφεύγουμε σε έναν φτηνό αντιαποικιοκρατισμό". 'Εχοντας απελαθεί στη Γαλλία, συνέχισε εκεί την αντιαποικιοκρατική του δράση μέσα από τις τάξεις του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος μέχρι να τον απομακρύνουν απ' αυτό η απογοήτευση από τον "υπαρκτό σοσιαλισμό", η σινο-σοβιετική σύγκρουση και τελικά η κρίση του Μάη του '68.
Η συστρατευσή του στους κοινωνικούς και πολιτιστικούς αγώνες που ακολούθησαν έγινε στο πλευρό αυτών που ονόμαζαν "αριστεριστές", αλλά με μία ικανότητα διαρκούς αποστασιοποίησης. Σαν καθηγητής, είχε μια καριέρα πλούσια και καινοτόμο, πρώτα στην École Pratique des Hautes Etudes, κατόπιν στη Σορβόνη και τέλος στο Πανεπιστήμιο Παρίσι VII, του οποίου υπήρξε κι ένας από τους ιδρυτές το 1970. Αυτόν ακριβώς τον ρόλο του εκπαιδευτή των νέων ιστορικών που ειδικεύονταν στην ανατολική Ασία και γενικότερα σ' αυτό που ονομαζόταν Τρίτος Κόσμος εξαίρουμε πριν απ' όλα. Βγήκε πρόωρα στη σύνταξη για να επιτρέψει στον εαυτό του να προχωρήσει πέρα από την εμπειρική ιστοριογραφία και να αφιερωθεί σε ένα φιλοσοφικό-πολιτικό αναστοχασμό σε σχέση με το μέλλον μας, το μέλλον των κοινωνιών μας, του πλανήτη μας, γι' αυτό και αγκάλιασε την οικολογία. Αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στα ταξίδια και στο γράψιμο (βλ. το βιβλίο του Modernité-monde του 1989), όχι για να αναζητήσει ένα βολικό και ιδεατό "αλλού", αλλά για να διευρύνει την προσεγγισή του σε μία πολλαπλή ανθρωπότητα, την αναζητησή του για ένα "καθολικό ανθρωπισμό", δηλαδή αναγνωρισμένο από όλους τους ανθρώπους, με σκοπό να ξεπεραστεί η ευρωπαιο-κεντρική παγκοσμιότητα (...)
Georges Boudarel (1926-2003)
από τον Jean-Michel Krivine (La Brèche numérique, 19.03.2010).
Πολλοί από μας παραβρέθηκαν στις 30 Δεκεμβρίου, στο νεκροταφείο του Père-Lachaise, στην κηδεία του Georges Boudarel (...)
Το ονομά του έγινε γνωστό στο πλατύ κοινό στις αρχές της δεκαετίας του '90. Όλα ξεκίνησαν από ένα συνέδριο αφιερωμένο στην "βιετναμέζικη επικαιρότητα" που διοργανώθηκε στην Γερουσία από κάποιο επίσημο θεσμό. Ο Georges Boudarel είναι ανάμεσα στους ομιλητές. Τη στιγμή που ετοιμάζεται να πάρει το λόγο, ένα άτομο που περιβάλλεται από καμιά εικοσαριά οπαδούς του αρπάζει το μικρόφωνο και συστήνεται : Jean-Jacques Beucler, πρώην βουλευτής, πρώην υφυπουργός 'Αμυνας (1977-1978), πρώην αιχμάλωτος του Vietminh από το 1950 ως το 1954. Ρωτάει τον Boudarel αν είναι πράγματι αυτός που ο φίλος του, ο συνταγματάρχης Mitjavillle, που πέθανε το 1988 έπειτα από τις "μακροχρόνιες συνέπειες της αιχμαλωσίας του" υπέδειξε ως ο διοικητής ενός στατοπέδου γάλλων αιχμαλώτων στη διάρκεια του πρώτου πολέμου της Ινδοκίνας. Μετά την απάντηση του Boudarel, καταφέρεται υβριστικά εναντίον του, τον κατηγορεί ότι έχει τα χέρια του βαμμένα με αίματα, τον αποκαλεί χασάπη και αποχωρεί με τη συνοδεία του.
Η υπόθεση Boudarel παίρνει φωτιά. Ο Τύπος ξεσπαθώνει, αρχής γενομένης από ένα βιτριολικό άρθρο που δημοσίευσε ο ίδιος εκείνος ο Beucler στη Le Figaro της 19 Φεβρουαρίου 1991. 'Ολοι συμμετέχουν στο λυντσάρισμα. Ακόμη κι η Le Monde, πιστή στην ψευδο-αντικειμενικότητά της, αφιερώνει μία ολόκληρη σχεδόν σελίδα στην κατηγορία και τρεις μικρο-στήλες στην υπεράσπιση. Αργότερα θα επανορθώσει δημοσιεύοντας μία εξαιρετική επιστολή του Laurent Schwartz.
Νέος κομμουνιστής, ο Boudarel φτάνει στη Σαιγκόν ως καθηγητής Γυμνασίου. 'Ερχεται αμέσως σε επαφή με την Μαρξιστική Πολιτιστική Ομάδα στην οποία συμμετέχουν γάλλοι και βιετναμέζοι κομμουνιστές. 'Οταν ήρθε η ώρα να τον καλέσουν στο στρατό, αποφασίζει να ενταχθεί στο Vietminh : στις 17 Δεκεμβρίου 1950 επιλέγει να καταδικαστεί ερήμην σε θάνατο ως ανυπότακτος και αργότερα ως λιποτάκτης. Θα λάβει πρώτα μέρος στη γαλλόφωνη ραδιοφωνική προπαγάνδα, κι ύστερα θα του ζητηθεί να κάνει τη μεγάλη "πορεία αλληλεγγύης" προς τον Βορρά (2000 χμ. σε έξι μήνες, και όχι σε εθνική οδό...). Εκεί θα αναλάβει να αναμορφώσει τους γάλλους αιχμαλώτους του στρατοπέδου 113. Αναμφισβήτητα, δεν είναι ό, τι καλύτερο έχει κάνει. Την εποχή εκείνη, ήταν δοσμένος ψυχή τε και σώματι στο παραστρατημένο ιδανικό του σταλινο-μαοικού κομμουνισμού. Πιστεύοντας ότι ενεργούσε για την απελευθέρωση του ανθρώπου, συμμετείχε ασφαλώς στον αγώνα για την ανεξαρτησία του Βιετνάμ, αλλά ταυτόχρονα και στην έλευση ενός γραφειοκρατικού κι αστυνομικού καθεστώτος από το οποίο το Βιετνάμ δεν έχει ακόμη απαλλαχθεί. Σημασία έχει ότι ενήργησε πάντα από πεποίθηση κι ότι μετά την έκθεση Khrouchtchev του 1956, μπόρεσε να επανεξετάσει το παρελθόν του με ένα πολύ κριτικό μάτι, όπως φαίνεται από πολλά γραπτά του και κυρίως από την αυτοβιογραφία του που δημοσιεύτηκε στα τέλη του 1991. Εξηγεί εκεί πως, χωρίς ποτέ να διαπράξει τις βιαιότητες που του καταλογίζουν, είχε συμβάλει στη διάδοση της "σωστής σκέψης" ανάμεσα στους κρατουμένους, γιατί ήταν κάτι στο οποίο "πίστευε". 'Εγινε αργότερα γνωστό πως διάφοροι κατηγοροί του, εκ των οποίων και ο Beucler, είχαν δεχτεί να συμβάλουν στην πολιτική αναμόρφωση των κρατουμένων, περισσότερο όμως με την ελπίδα να τύχουν μιας καλύτερης μεταχείρησης, παρά από πεποίθηση...
Η σταλινοποίηση του καθεστώτος του Ανόι τον οδηγεί να εγκαταλείψει το Βιετνάμ, για την Πράγα το 1964, κι έπειτα για τη Γαλλία το 1967, όπου είχε μόλις ψηφιστεί ένας αμνηστευτικός νόμος (...) Θα διοριστεί τότε βοηθός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Paris VII Jussieu.
(...) Ταυτόχρονα, η αναφορά στο ονομά του γινόταν όλο και πιο σπάνια στο Βιετνάμ, εξ' αιτίας της έντονης κριτικής του ενάντια στη γραφειοκρατία και τη φίμωση των διανοουμένων. Γι' αυτό και εκπλαγήκαμε όταν μάθαμε πως ένα άρθρο δημοσιευμένο στο Βιετνάμ τον Σεπτέμβρη του 2000 εξήρε την αξία του. Είχε την υπογραφή του Huu Ngoc, ο οποίος διαδέχθηκε τον Nguyen Khac Vien στη διεύθυνση των ξενόγλωσων εκδόσεων (...) Παρέμενε βέβαια πολύ προσεκτικός ("Δεν δίστασε να προβεί σε μερικές κριτικές απόψεις που παρερμηνεύτηκαν"), αλλά ευχόταν στο τέλος να ξεπεράσει ο Boudarel το πρόβλημα της υγείας του για να μπορέσει να μεταβεί στο Ανόι, "ώστε οι βιετναμέζοι φίλοι του να του προσφέρουν κάποια παρηγοριά". Δυστυχώς, η καταστασή του δεν του το επέτρεψε, αλλά του δόθηκε η ύστατη ικανοποίηση να μάθει πως, παρά την επίσημη σιωπή, οι βιετναμέζοι φίλοι του δεν τον είχαν ξεχάσει.
Τα βιβλία που μου έμειναν από την "βιετναμέζικη" περίοδο.
'Ενα σπάνιο ντοκουμέντο από το 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς (1924). Ο Τρότσκι (στο κέντρο) απέναντι από τον Χο Τσι Μιν. Αναμεσά τους ο νεαρός εκπρόσωπος της Γουαδαλούπης Joseph Gothon-Lunion. 'Οπως συνέβη και με σωρεία άλλων φωτογραφιών που βάλθηκε να λογοκρίνει το σταλινικό καθεστώς σβήνωντας συστηματικά τον Τρότσκι από κάθε καρέ που τον έδειχνε στο πλευρό του Λένιν ή άλλων Μπολσεβίκων, έτσι κι αυτό το στιγμιότυπο κυκλοφόρησε στο Βιετνάμ "ρετουσαρισμένο" : ο Χο Τσι Μιν έχει στραφεί προς έναν ανύπαρκτο συνομιλητή.
Ο "ανύπαρκτος συνομιλητής" επανεμφανίστηκε ωστόσο μερικές δεκαετίες αργότερα. Αναγκασμένοι να ελίσσονται στην κόψη του ξυραφιού ανάμεσα στη σταλινική Ρωσία και τη σταλινική Κίνα, οι βιετναμέζοι επαναστάτες εισέπραξαν πρόθυμα και με ευγνωμοσύνη στη Γαλλία κι αλλού τη δυναμική υποστήριξη των ... τροτσκιστών, οι οποίοι και πρωτοστάτησαν στη δημιουργία του Μετώπου Αλληλεγγύης με την Ινδοκίνα (FSI) μαζί με γνωστούς γάλλους διανοουμένους.
σχόλια