Το τέταρτο άλμπουμ στην ECM της Σαβίνας Γιαννάτου είναι μια εκθαμβωτική αναφορά στη Θεσσαλονίκη, την ιδιαίτερη πατρίδα του γκρουπ Primavera en Salonico, διεισδύοντας σε βάθος στην πλούσια και σύνθετη ιστορία της. Γνωστή κάποτε και ως Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων, η Θεσσαλονίκη υπήρξε φιλόξενο σπίτι για μια σειρά από πολιτισμούς, θρησκείες, εθνικές κοινότητες. Έλληνες, Εβραίοι, Τούρκοι, Βούλγαροι, Σέρβοι, Αρμένιοι, Σλαβομακεδόνες και Έλληνες του Πόντου έχουν μοιραστεί την ποικιλόμορφη ζωή της πόλης.
Διαφορετικές κοινωνικές, φιλοσοφικές και θρησκευτικές απόψεις συρρέουν εδώ. Το συνοδευτικό σημείωμα, από την αδερφή της Σαβίνας, Σοφία Γιαννάτου, μας θυμίζει τους τρόπους με τους οποίους η μουσική μπορούσε να ενώνει τις πολιτισμικές διαφορές στην παλιά Θεσσαλονίκη: «Οικογενειακές συγκεντρώσεις και θρησκευτικές γιορτές έδιναν την ευκαιρία για τραγούδι και χορό, ενώ στις ταβέρνες και στα καφέ-αμάν παίζονταν διάφορα μουσικά είδη από μουσικούς όλων των εθνοτήτων,·ισπανο-εβραϊκά τραγούδια, ανατολίτικες μελωδίες, ελληνικοί και τούρκικοι στίχοι, βαλκανικοί σκοποί, συνυπήρχαν και συχνά δάνειζαν στοιχεία το ένα στο άλλο σε αυτοσχεδιασμούς που εμπλούτιζαν και διεύρυναν το ρεπερτόριο. Ένας χριστιανός ψάλτης μπορεί να συναντιόταν εκεί με έναν ψάλτη συναγωγής τραγουδώντας κοσμικά τραγούδια για δική τους ευχαρίστηση, ερασιτέχνες αοιδοί μπορεί να ένωναν τη φωνή τους με επαγγελματίες μουσικούς, εκδοχές στίχων σε τρεις γλώσσες μπορεί να εναλλάσσονταν μέσα στα ίδια τραγούδια».
[Τρία κομμάτια απ' τον δίσκο μπορούμε να ακούσουμε (και να κατεβάσουμε δωρεάν) εδώ.]
«Θέλαμε ο δίσκος να περιλαμβάνει τραγούδια στις γλώσσες των ανθρώπων που ζούσαν εκεί στο τέλος του 19ου, αρχές του 20ου αιώνα» λέει σήμερα η Σαβίνα Γιαννάτου μιλώντας στο LIFO.gr. «Ελληνικά,Τούρκικα, Ισπανοεβραϊκά, Βουλγάρικα, Αρμένικα, Ποντιακά. Αρκετά από τα τραγούδια αυτά αναφέρονται στην πόλη.»
Φαντάζομαι κάνατε έρευνα για την πόλη, ψάχνοντας και τραγούδια. Θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας μερικά πράγματα που ανακαλύψατε και σας εντυπωσίασαν;
Διαβάζεις όλα αυτά τα βιβλία του Κώστα Τομανά για τη Θεσσαλονίκη (το χρονικό της Θεσσαλονίκης, τα σχολεία της Θεσσαλονίκης, τα καφενεία της, η καλλιτεχνική ζωή, δεν θυμάμαι πόσα βιβλία) και κάποια στιγμή συνειδητοποιείς ότι ολ' αυτά γράφτηκαν από κάποιον που δεν είναι ιστορικός. Αυτό κατ' αρχάς ειναι εντυπωσιακό. Κάποιος που μαζεύει τόσο υλικό για την πόλη του από δική του προσωπική ανάγκη. Ήξερα ήδη κάποια πράγματα για την πόλη, τόσο καιρό άλλωστε τραγουδάω τα σεφαραδίτικα. Αλλά δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο σημαντικό για όλα τα βαλκάνια ήταν το συνδικαλιστικό κίνημα που αναπτύχθηκε εκεί με την "federation", τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Εργατών στίς αρχές του αιώνα. Εκεί στάθηκα, ομολογώ και στην φυσιογνωμία του Αβραάμ Μπεναρόγια, του εμπνευστή της. Πώς αισθανόντουσαν οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί τη δημιουργία ενός καινούργιου κόσμου, μέσα από κινήματα διεκδικήσεων συνδικαλιστικά, εθνοτικά, πολιτικά. Οι "Νεότουρκοι" με τον Ατατούρκ, με όραμα ένα σύγχρονο τουρκικό κράτος, η "σοσιαλιστική φεντερασιόν των εργατών" (το μετέπειτα ΚΚΕ) με τον Μπεναρόγια για ενα κράτος ελεύθερο από εθνοτικούς διαχωρισμούς, οι αναρχικοί "βαρκάρηδες"της Θεσσαλονίκης... Πόσα όνειρα και πόσες διαψεύσεις. Έχω στο μυαλό μου τον Αβρααμ Μπεναρόγια, κυρίως. Έναν άνθρωπο που ενέπνευσε ένα τόσο δυνατό εργατικό κίνημα και που βρέθηκε τέλος να επιβιώνει δουλεύοντας σ' ένα περίπτερο μέχρι το τέλος της ζωής του, στο κράτος του Ισραήλ.
Πώς επιλέξατε τα τραγούδια;
Το κριτήριο τελικά ήταν μουσικό. Μπορεί ένα κομμάτι να ανήκει στο πλαίσιο πού του βάζεις, τον τόπο και τον χρόνο δηλαδή, αλλά στό τέλος διαλέγεις κάτι επειδή σου αρέσει. Επίσης ένα άλλο κριτήριο, ήταν το πώς θα μπορούσε κάποιο τραγούδι να διασκευαστεί και να αλλάξει.
Μιλήστε μου για τη συνεργασία με το μουσικό σύνολο Primavera en Salonico. Πως αλληλοεπηρεάζεστε;
Παίζουμε πολλά χρόνια τώρα, και επειδή υπάρχει πάντα το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού είναι αδύνατον να μην επηρρεάσει ο ένας τον άλλον. Τα τραγούδια είναι μεν δεδομένα αλλά σπανίως είναι αυστηρά γραμμένα. ΄Ετσι υπάρχει πάντα ανοιχτό το στοιχείο της έκπληξης. Αναγκαστικά ο καθένας ακούει πολύ προσεχτικά και επηρεάζεται από το παίξιμο των άλλων.
Η πρώτη δημόσια παρουσίαση των τραγουδιών θα γίνει, ταιριαστά, στην Θεσσαλονίκη, το Σάββατο 7/3...
Ναι, θα πούμε τα "Τραγούδια της Θεσσαλονίκης" και κάποια επιπλέον, πού σχετίζονται με την πόλη, κυρίως Ισπανοεβραϊκά.
Ποιο απ' τα τραγούδια αυτά σας συγκινεί περισσότερο, και γιατί;
Το "a la scola del Αllianza", ένα τραγούδι για το σχολείο της Αlliance στη Θεσσαλονίκη, που η μελωδία του μοιάζει σαν ενα μελαγχολικό επαναστατικό τραγούδι. Και η Jelena, το σέρβικο τραγούδι απο το Κόσσοβο. Και τα δύο μου αρέσουν για μουσικούς λόγους.
Έχετε τραγουδήσει εξαιρετικά τραγούδια στην καριέρα σας. Πέρα απ' τα πρόσφατα, ποια εκτιμάτε εσείς πιο πολύ, και ποιες απ' τις συνεργασίες σας;
Σίγουρα η συνεργασία μου με την Λένα Πλάτωνος ήταν πάρα πολύ σημαντική. Μπορώ να πω ότι δουλεύοντας τον δίσκο "Καρυωτάκης 13 τραγούδια", ουσιαστικά έμαθα να τραγουδάω. Μπήκαν από τότε οι βάσεις που με στηρίζουν πάντα, όσον αφορά το εκφραστικό κομμάτι της δουλειάς μου.
Απο 'κει και πέρα η συνεργασία μου με τον Νικο Μαμαγκάκη, ιδιαίτερα στην όπερα "Ερωτόκριτος και Αρετούσα". Εκεί έμαθα να παίζω, κάτι που τότε μου φαινόνταν αδύνατον να καταφέρω. Εκεί γνώρισα και τον Σπύρο Σακκά που ήταν μετά ο δάσκαλός μου στο τραγούδι.
Επίσης η γνωριμία και η συνεργασία μου με τον Πήτερ Κόβαλτ, κοντραμπασίστα απο το Βούπερταλ, μου έδωσε μεγάλη ώθηση όσον αφορά τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό...
***
Οι στίχοι από 4 τραγούδια
Jelena Solun Devojko/ Γελένα, κόρη της Σαλονίκης
Σέρβικο παραδοσιακό από το Κόσοβο
Γελένα, κόρη της Σαλονίκης,
μη σηκώνεις κι άλλο το κεφάλι, είσαι αρκετά ψηλή,
η εικόνα σου φτάνει μακρυά σ' όλη τη Σαλονίκη,
και σ' όλους τους βοσκούς τους Θεσσαλονικιούς.
Pismo dojde od Soluna grada / Γράμμα ήρθε απ' τη Σαλονίκη
Σλαβομακεδόνικο-- (Τραγούδι για κάποιον που θέλει να πάει σα γαμπρός και πάει σαν κουμπάρος...)
-Γράμμα ηρθε μάνα μου απ' τη Θεσσαλονίκη,
στο γάμο γρήγορα να παω για κουμπάρος
τι να κάνω, μανα μου; Να παω ή να μην πάω;
-Άκου με, γιε μου αγαπημένε, γιατί να μην πας;
Η κουμπαριά γεννάει την μεγαλύτερη συγγένεια...
La cantiga del fuego/ Το τραγούδι της πυρκαγιάς
Σεφαραδίτικο παραδοσιακό
(για τη Μεγάλη πυρκαγιά του 1917 που κατέστρεψε το κέντρο της πόλης)
Την ημέρα του Σαββάτου,
όταν σήμανε η ώρα δυο,
ξέσπασε η φωτιά στο Νέο Νερό
κι απλώθηκε ως τον Λευκό Πύργο.
Όμοια οι πλούσιοι κι οι φτωχοί
ήμασταν όλοι ίσοι
σέρναμε βήματα βαριά
μέσα από χωράφια και στρατώνες.
Μας δώσανε κάποιες σκηνές
που ανέμιζαν στο φύσημα του αέρα
Μας δώσανε ψωμί πικρό
που δεν τρωγόταν ούτε με νερό.
Τα περιστέρια πέταγαν εδώ κι εκεί
σκορπίζοντας καταστροφή.
Βαδίζαμε πασχίζοντας
δίχως καταφύγιο, δίχως σκέπη.
Καταλάβετε, σείς νέοι,
οι αμαρτίες του Σαββάτου
εξόργισαν τον Κύριο του κόσμου
που μας έστειλε στο Ντουντουλάρ.
Θεέ του ουρανού,
τι άλλο θα μας κάνεις;
Μας άφησες άθλιους φτωχούς
δίχως ρούχο να φορέσουμε.
Una muchacha en Selanica/ Ένα κορίτσι στη Σαλονίκη
Σεφαραδίτικο παραδοσιακό
Μια κόρη στη Θεσσαλονίκη
έκαψε τα ντολμαδάκια
κι η μάνα της που θύμωσε
της έδωσε χαστούκι
γι' αυτά τα μαύρα ντολμαδάκια
που δεν ήξερε να τα φροντίσει μην καούν.
Κι αυτή πάει στον δικαστή
να του ζητήσει άδεια
να αλλάξει και να γίνει πια Τουρκάλα.
Παρά να είναι Εβραία,
θέλει να είναι Τουρκάλα,
για λίγα μαύρα ντολμαδάκια
που δεν ήξερε να τα φροντίσει μην καούν.
*H πρώτη παγκόσμια παρουσίαση του άλμπουμ θα γίνει στην Θεσσαλονίκη, το Σάββατο στις 7 Μαρτίου 2015, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια στο Gazarte στην Αθήνα την Κυριακή 8 Μαρτίου 2015.
Το άλμπουμ θα παρουσιαστεί σε μια σειρά παραστάσεων σε Ευρωπαϊκή περιοδεία: Ascona (19 Μαρτίου), Heidelberg (20 Μαρτίου), Den Haag (21 Μαρτίου), Utrecht (22 Μαρτίου), Ghent (24 Μαρτίου), Antwerp (25 Μαρτίου), Vienna (26 Μαρτίου), Villach (27 Mαρτιου) Glarus (28 Μαρτίου), Rapperswill (29 Μαρτίου).
σχόλια