Παρότι θα ήταν τουλάχιστον αφελές και ισοπεδωτικό να κατηγορήσει κανείς το Ρομαντισμό ως μήτρα του φασισμού, δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Γερμανικός Εθνικοσοσιαλισμός φαντάζει σαν ένα άκρως παραμορφωμένο και βαθιά παθολογικό είδωλο της Ρομαντικής παράδοσης. Στον πρώτο τόμο των Υπνοβατών του Μπροχ, ο συγγραφέας δεν αποδομεί το Ρομαντισμό μόνο σαν αισθητική και φιλοσοφία, αλλά σαν μια ψυχοκοινωνική και, κυρίως, ηθική διαστρέβλωση. Ο βασικός χαρακτήρας του πρώτου τόμου της τριλογίας του Μπροχ, ο Γιόαχιμ φον Πάσενοβ, δεν είναι ούτε διανοούμενος, ούτε καλλιτέχνης ταγμένος στο Ρομαντικό ιδεώδες. Είναι ένας άνθρωπος παντελώς αποκομμένος από την αμεσότητα της εμπειρίας και την καθημερινότητα. Ορίζεται από τη στρατιωτική στολή που φορά, η οποία, εκτός από το να χωρίζει τον κόσμο σε καλό και κακό, είναι και το σύμβολο της ιδεολογικής καθαρότητας ενός εθνικισμού που έμελε να οδηγήσει την Ευρώπη στην άβυσσο. Την ίδια μέθοδο ακολουθεί και ο Γιόαχιμ με τους χαρακτήρες που τον περιτριγυρίζουν. Παύουν να είναι άνθρωποι, καθώς ο Γιόαχιμ τους μεταμορφώνει σε σύμβολα που εντάσσονται μέσα σε μια κοσμοθεωρία φωτός, σκοταδιού, καλού, κακού, υπέρβασης και πειρασμού, φύσης και τεχνολογίας. Η ηθική κατάρρευση του Γιόαχιμ επικεντρώνεται στον κοινωνικό συντηρητισμό και τη διαπροσωπική δειλία, που τον αναγκάζουν να μετατρέψει τη ζωή του σε Ρομαντική φαντασίωση, όπου τα δέντρα, οι άνθρωποι, τα άλογα, οι περαστικοί στο δρόμο, ακόμα και ο νεκρός αδελφός του μετατρέπονται απολυταρχικά και αυθαίρετα σε σημαίνουσες οντότητες.
Τίποτα δεν μένει ανέπαφο. Όλα σημαίνουν κάτι άλλο, όλα είναι προβολές της ψυχικής κατάστασης του ήρωα. Επί της ουσίας, για τον Γιόαχιμ τίποτα δεν υπάρχει δίπλα μας. Όλα είναι παγιδευμένα σε ένα βασανιστικό, υπέρτατα καθαρό και ασαφές επέκεινα που απομακρύνεται ασταμάτητα από την υποκειμενική εμπειρία σε τέτοιο βαθμό, ώστε να την υποδουλώνει. Και κατά τη γνώμη μου, η ιδεοληπτική εμμονή πως τίποτα γύρω μας δεν είναι σημαίνον, πως τίποτα δεν είναι αύταρκες και πως η ανθρώπινη εμπειρία πρέπει να είναι πάντα στραμμένη προς μια εξαϋλωμένη οντολογία, είναι η ρίζα του φασισμού, που πλάθει μυθολογίες υπερβατικότητας, καθαρότητας, ανωτερότητας και διαχρονικότητας. Ο ρομαντισμός του φασισμού είναι μια ακραία ναρκισσιστική ερμηνεία του Ρομαντισμού, όπου η εκφραστική ελευθερία, η μοναδικότητα της υποκειμενικής εμπειρίας και η υπερβατικότητα της φύσης μεταφράζονται σε μια νοσηρή συστημική εσωστρέφεια που επιβεβαιώνεται μέσω της εξάλειψης οποιουδήποτε στοιχείου θεωρηθεί μολυσματικό.
Θέμελης Γλυνάτσης
Info:
Ρομαντισμός: Μια παράσταση βασισμένη στους «Υπνοβάτες» του Hermann Broch
Θέμελης Γλυνάτσης
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση
Μικρή Σκηνή
18-29 Μαρτίου, 2015
Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου
Σκηνοθεσία: Θέμελης Γλυνάτσης
Δραματουργία: ΕλένηΤριανταφυλλοπούλου
Σκηνικά: Αδριανός Ζαχαριάς
Κοστούμια: Μαργαρίτα Δοσούλα
Μουσική: Γιώργος Πούλιος
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Βίντεο: Όλγα Μπρούμα
Πιάνο: Μιχάλης Παπαπέτρου
Ερμηνεύουν:
Θανάσης Δόβρης (Γιόαχιμ φον Πάσενοφ)
Νέστωρ Κοψιδάς (Έντουαρντ φον Μπέρτραντ)
Σοφιάννα Θεοφάνους (Ρούζενα Χρούσκα)
Αλεξάνδρα Ντεληθέου (Ελίζαμπετ φον Μπάντενσεν)
Σωτήρης Τσακομίδης (Κύριος φον Πάσενοφ)
Ασπασία Κράλλη (Κυρία φον Πάσενοφ)
Χρήστος Κεχρής (Χέλμουτ φον Πάσενοφ)
Ιερώνυμος Καλετσάνος (Μια φιγούρα)
Παραγωγή: Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, www.sgt.gr
Hermann Broch, “Die Schlafwandler. Eine Romantrilogie“ © Suhrkamp Verlag, Frankfurt a. M. 1978
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από τη γενική δοκιμή που έγινε στην Μικρή Σκηνή, της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, την Τρίτη 17 Μαρτίου.
σχόλια