Ευρώπη σε κρίση. Εκτός ορίων και εντός εαυτού.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΙΝΤΑ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΤΖΕΖΑ

Οι λέξεις έχουν σημασία. Ο Lewiss Carrol το θέτει εξαιρετικά στην Αλίκη στη Χώρα στον Θαυμάτων όταν η Αλίκη ρωτάει τον Χάμπυ Ντάμπυ ' πως μπορούμε να κάνουμε μια λέξη να σημαίνει ταυτόχρονα διαφορετικά πράγματα' και ο Χάμπυ Ντάμπυ της απαντάει οτι 'σημασία έχει ποια λέξη κάνει κουμάντο'. Η Ε.Ε αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζει πολλές συγκρούσεις εντός του ευρωπαϊκού εδάφους, όπου οι δυσκολίες με τη Ρωσία επί ουκρανικού εδάφους, η αρχιτεκτονική του ευρώ, η μεγάλη ροή μεταναστών θέτουν την ανάγκη διαχείρισης σύμφωνα με το τι είναι η Ευρώπη ως όραμα. Την οικονομική κρίση των χωρών που έχουν χαρακτηριστεί ως τα αδύναμα μέλη της Ένωσης την αφήνω τελευταία ακριβώς επειδή η οικονομική κρίση είναι εκείνη που κάνει κουμάντο, με την έννοια, ότι όταν σκεφτόμαστε την κρίση στην Ευρώπη, η προσέγγιση που κυριαρχεί στις δημόσιες συζητήσεις αφορά στην οικονομία. Δεν θα ισχυριστώ ότι η οικονομική κρίση δεν υπάρχει, όμως, οι πολιτικοί και τα μίντια ως βασικοί ιδεολογικοί μηχανισμοί που διαμορφώνουν τις απόψεις μας , οφείλουν, πιστεύω, παράλληλα με αυτόν τον λόγο να συγκροτήσουν και έναν άλλον που είναι σήμερα επιτακτικότερος από ποτέ. Αυτό που βρίσκεται σε κρίση σήμερα είναι η ίδια η ταυτότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το όραμα του συνανήκειν. Το ζήτημα είναι να αντιμετωπίσουμε την οικονομική κρίση εντός της Ένωσης αλλά και να αρχίσουμε να συζητάμε, ολοι μαζί ως Ευρωπαιοι, ωστε να δημιουργηθεί ενα αίσθημα αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης στη δημόσια σφαίρα που θα κατασκευάσει το αίσθημα της κοινότητας.

O Benedict Anderson στη σημαντική μελέτη του για τον εθνικισμό γράφει πως το έθνος κράτος είναι μια 'φαντασιακή ή νοερή κοινότητα' που συνδέει τα μέλη του με μια «οριζόντια συντροφικότητα». Ο δεσμός μας χαρακτηρίζεται φαντασιακός, επειδή βρίσκεται στο πεδίο της νοητικής μας δυνατότητας να αντιληφθούμε τους εαυτούς μας ως μέλη της ίδιας πολιτικής κοινότητας, στην οποία ανήκουν και κάποιοι άλλοι τους οποίους δεν θα συναντήσουμε μάλλον ποτέ, όμως γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι ανήκουμε απο κοινού. Η Ε.Ε από την άλλη είναι ένα υπερεθνικό εγχείρημα που προώθησε την ελεύθερη αγορά, την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών της εντός της δικής της επικράτειας , το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και κατασκεύασε την ευρωπαϊκή ταυτότητα. Παρόλο που προσπάθησε με τη δημιουργία της τελευταίας να ξεπεράσει τα όρια της εθνικής ταυτότητας, εντός της κρίσης η ταυτότητα αυτή έχει θέσει μια θεμελιώδη αντίσταση στο ευρωπαϊκό όραμα καθώς στον πολιτικό λόγο (δεξιάς και αριστεράς) η κοινότητα εχει αποδυναμωθεί.

Σε μια εποχή που η Ε.Ε αμφισβητείται, είναι «έκτακτη άναγκη» να υποστηρίξουμε το ενωσιακό εγχείρημα μέσα από το λόγο και τις δράσεις μας πιο έντονα από ποτέ.

Αυτό το βλέπουμε στον λόγο περί Grexit ή Brexit , στο πως αντιμετώπισαν τα γερμανικά μίντια τους πολίτες των νοτίων χωρών με τον γνωστό χαρακτηρισμό PIGS αλλά και το αντιγερμανικό συναίσθημα που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα. Κάποιοι είναι περισσότερο Ευρωπαίοι και κάποιοι άλλοι λιγότερο. Αντιθέτως, ακόμα και όσοι είναι υποστηρικτές τηε Ένωσης προσπαθούν να την ανανοηματοδοτήσουν μιλώντας για τα οφέλη μιας χώρας με το να είναι μέλος. Στην ιστορική εξέλιξη της κρίσης οι ηγέτες της Ε.Ε όμως έπρεπε να γνωρίζουν ότι μόνο οι φαντασιακές αλήθειες είναι ικανές να διατηρήσουν την πίστη μας σε μια ευρωπαϊκή κοινότητα και αντίθετα τα επιχειρήματα περί συμφερόντων προκαλούν κάθε είδους συναισθηματικής αποσύνδεσης. Όπως ο Σλοβένος φιλόσοφος Slavoj Zizek έχει γράψει "εκείνο που κάνει ξένους να ταυτίζονται ο ένας με τον άλλον και να δημιουργούν συναισθηματικούς δεσμούς εντοπίζεται σε ένα πεδίο συναισθημάτων και αδελφότητας" και "η ανθρώπινη επιθυμία οργανώνεται σε ένα φαντασιακό πεδίο και αφήνει απέξω τα 'πραγματικά συμφέροντα'.

Ο εθνικισμός ως η πιο επιτυχημένη ιδεολογία της νεωτερικότητας έχει διαμορφώσει τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε σήμερα σε έθνη κράτη. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς λέει πως 'η αντίληψη της πραγματικότητας είναι στενά συνδεδεμένη με την εθνική μας επικράτεια' όμως, πιστεύω οτι η αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών και η αντίληψη μιάς άλλης πραγματικότητας μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από την εθνική μας ταυτότητα και τα συναισθήματα του συνανήκειν μπορούν να δημιουργηθούν με την προσπάθεια δημιουργίας ενός λόγου που θα καλεί σε συμμετοχή τους Ευρωπαίους πολίτες στα σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η Ένωση μέσω της δημιουργίας μιας επικοινωνιακής πλατφόρμας, που θα δίνει τη δυνατότητα τα ζητήματα που τους απασχολούν να αναδεικνύονται ως θέματα συζήτησης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο . Επιπλέον, αυτό που χρειάζεται είναι τα εθνικά κοινοβούλια να συμπεριλαμβανουν στην ημερήσια διάταξη και ευρωπαϊκά θέματα έτσι ώστε να εγκαθιδρυθεί στις αντιλήψεις των πολιτών πως τα ευρωπαϊκά ζητήματα τους αφορούν εξίσου με τα εθνικά. Μια ακόμη ευθύνη που έχουν πολιτικοί και μίντια είναι να μην εκμεταλλεύονται τη μεγάλη δυναμική που έχει ο εθνικισμός, ο οποίος σίγουρα θα τους εξασφαλίσει μεγαλύτερη υποστήριξη εντός των χωρών τους, όμως, θα οδηγήσει στην αποδυνάμωση και ενδεχομένως στη διάλυση της Ένωσης.

Σε μια εποχή που η Ε.Ε αμφισβητείται, είναι «έκτακτη άναγκη» να υποστηρίξουμε το ενωσιακό εγχείρημα μέσα από το λόγο και τις δράσεις μας πιο έντονα από ποτέ. Αυτή τη στιγμή, έχουμε να αντιμετωπίσουμε δυο ζητήματα τα οποία τίθενται για την Ευρώπη, το ένα βρίσκεται εντός του δικού της εαυτού και το άλλο εκτός των δικών της γεωγραφικών ορίων. Ο Slavoj Zizek γράφει ότι σε έναν κόσμο με κύριες δυνάμεις την Ασία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ έχουμε ανάγκη την Ευρώπη γιατί αλλιώς θα χάσουμε το πιο σημαντικό κομμάτι της ευρωπαϊκής κληρονομιάς που είναι η δημοκρατία και η ελευθερία και χωρίς αυτές τις δύο προϋποθέσεις η ισότητα και η δικαιοσύνη δεν μπορούν να υπάρξουν.

Ενώ λοιπόν, θα συμφωνήσω με τον Zizek ως προς την ανάγκη να διαφυλάξουμε την Ευρώπη, παράλληλα θεωρώ πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω μιας ενωμένης Ευρώπης. Η Ευρώπη δεν χρειάζεται να κοιτάξει μόνο εκτός των δικών της γεωγραφικών ορίων για να δημιουργήσει έναν «ανταγωνιστή» που απέναντί του θα κατασκευάσει τη δική της ταυτότητα το συναίσθημα του 'εμείς οι Ευρωπαίοι'. Ο «ανταγωνιστές» όπως τους κατανόησε ο Carl Schmitt, είναι εχθροί που πρέπει να πολεμήσουμε όμως θεωρώ ότι στην περιπτωση της Ε.Ε, οι ανταγωνιστές υπάρχουν ήδη εντός του δικού της εαυτού και εντός της δικής της κληρονομιάς για αυτό το λόγο δεν χρειαζεται να τους επινοησει σε καποιους μακρινους 'άλλους'. Μαζί με τη δημοκρατία κληρονομήσαμε επίσης τον ολοκληρωτισμό και τον φασισμό. Είναι απαραίτητο να μείνουμε ενωμένοι ώστε η Ευρώπη να έχει λόγο στο παγκόσμιο γίγνεσθαι αλλά, κυρίως, είναι απαραίτητο να μείνουμε ενωμένοι για να πολεμήσουμε τα δικά μας τέρατα. Στην περίπτωση της διάλυσης δεν είμαι σίγουρη ότι μπορούμε να καταφέρουμε ούτε το πρώτο ούτε το δεύτερο.

_______

Η κ. Λίντα-Κωνσταντίνα Τζέτα είναι πολιτικός επιστήμονας