Ανάμεσα στους σταρ-χιτέκτονες του κόσμου, ο Σαντιάγκο Καλατράβα έχει κατορθώσει και έχει συνδέσει το όνομά του με μερικά όχι μόνο από τα πιο εντυπωσιακά, αλλά και τα πιο αμφιλεγόμενα έργα σε ολόκληρο τον κόσμο.
Αν γινόταν ποτέ ένα γκάλοπ είναι πολλοί αυτοί που αγαπούν να μισούν τον Καλατράβα και τα έργα του και η εξήγηση είναι απλή: Δεν υπάρχει έργο που να έχει εκτελεστεί μέσα σε προϋπολογισμό και συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα. Μάλιστα υπάρχει μπλογκ το οποίο είναι ένα παρατηρητήριο των υπερβάσεων και των καθυστερήσεων των έργων του αρχιτέκτονα. Τα νούμερα είναι πραγματικά εντυπωσιακά.
Το σχέδιο του Καλατράβα παραπέμπει στη βυζαντινή αρχιτεκτονική της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης, ενώ ένας ημιδιαφανές περίβλημα, σαν δεύτερο δέρμα, θα επιτρέπει στο κτίριο να λάμπει τη νύχτα.
Ο 64χρονος Ισπανός αρχιτέκτονας που ζει και εργάζεται στη Ζυρίχη είναι ίσως ο πιο γνωστός ξένος αρχιτέκτονας στην Ελλάδα, αφού το όνομά του συνδέθηκε με το περίφημο στέγαστρο Καλατράβα στο ΟΑΚΑ, που έγινε την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, αλλά και την πεζογέφυρα της Κατεχάκη. Οι υπερβάσεις του κόστους αλλά και τα προβλήματα συντήρησης ξεκίνησαν όχι πολύ αργότερα από την κατασκευή των έργων. Εκατόν τριάντα εκατομμύρια στοίχισε το στέγαστρο και άλλα τρία εκατομμύρια η πεζογέφυρα εκτός του κόστους της μελέτης της.
Σήμερα έχουν αφεθεί στη φθορά της χρήσης και του χρόνου, δεν έχει γίνει ποτέ βαριά συντήρηση των έργων, όπως αρμόζει σε μεταλλικές κατασκευές τέτοιου μεγέθους, αλλά όπως υποστηρίζουν οι αρμόδιοι η κατάσταση της δομοστατικής συμπεριφοράς του έργου δε θεωρείται επικίνδυνη. Τα έργα του στην Αθήνα στοίχισαν 12.771% παραπάνω από την αρχική πρόβλεψη.
Ο Καλατράβα έχει ορκισμένους εχθρούς σε όλο τον κόσμο. Κατάφερε και αναστάτωσε κυριολεκτικά τους κατοίκους της Νέας Υόρκης με την κατασκευή του σταθμού του μετρό, έργο που στοίχισε τέσσερα δισεκατομμύρια, – αφού υπερέβη κατά εκατοντάδες εκατομμύρια τον αρχικό προϋπολογισμό- και αφού τα τεχνικά προβλήματα ήρθαν να θολώσουν τη σαγήνη των αξιωματούχων, όταν το 2004 είδαν τα πρώτα σχέδια.
Ο εντυπωσιακός σταθμός στο Lower Manhattan αν και έχει χαρακτηρισθεί από τα πιο μαγικά κτίσματα του 20ου αιώνα, και ένα από τα πιο σύνθετα που έχουν γίνει ποτέ, δεν γλύτωσε την κριτική, παρόλη την εκπληκτική μορφή του (θυμίζει ένα τεράστιο πουλί έτοιμο να πετάξει ). Χαρακτηρίσθηκε σαν ένας από τους πιο ακριβούς σταθμούς που κατασκευάστηκαν ποτέ, -στοίχισε ακριβότερα από τον σαφώς μεγαλύτερο σταθμό στην πόλη Grand Central Terminal. Ως έργο είχε απίστευτες καθυστερήσεις, αναποδιές και δικαστικές διαμάχες κατά την υλοποίησή του. Οι αρχές της Νέας Υόρκης έχουν παραδεχθεί ότι κανένας δεν ήξερε πριν από 10 χρόνια, αυτό που γνωρίζει σήμερα. Το έργο έγινε όλα αυτά τα χρόνια αντικείμενο πολιτικών αντιπαραθέσεων, αφού έπρεπε να λειτουργεί από το 2009. Το κόστος υπερδιπλασιάστηκε επειδή –ανάμεσα σε άλλα- τα χαλύβδινα κομμάτια του, βάρους 36.500 τόνων έπρεπε να παραχθούν στην Ιταλία.
Πολλοί πιστεύουν ότι η απίθανη ιδέα του Καλατράβα σκοτώθηκε στο κόστος και η πόλη έχασε την ακαταμάχητη ευκαιρία να κάνει κάτι σπουδαίο με πολύ λιγότερα χρήματα. Το έργο μεταλλάχθηκε με τα χρόνια και το «Oculus» γέμισε αντηρίδες που δεν υπήρχαν στα αρχικά σχέδια, ενώ το γυαλί εξαφανίστηκε εντελώς από τα φτερά του σιδερένιου κατασκευάσματος για λόγους ασφαλείας του έργου. Σε μια ισπανική εφημερίδα, ο Καλατράβα δήλωσε ότι αφού του παρήγγειλαν το Εθνικό Παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, η Νέα Υόρκη έμεινε μάλλον ικανοποιημένη από το έργο του. Ο Καλατράβα αρνήθηκε να δώσει συνέντευξη στους New York Times που του έκαναν σκληρή κριτική όλα τα προηγούμενα χρόνια.
Αν στη Νέα Υόρκη, τα πράγματα δεν έφτασαν στα άκρα, παρόλο που έμειναν έξι χρόνια πίσω από τον αρχικό σχεδιασμό, δε συνέβη το ίδιο στη Βαλένθια, την γενέθλια πόλη του αρχιτέκτονα στην οποία έχτισε μια σειρά από μεγάλα έργα. Στην «πόλη του Καλατράβα» οκτώ χρόνια μετά τα εγκαίνια της «πόλης των τεχνών και της επιστήμης», η οποία περιλαμβάνει την όπερα, την αγορά(σκεπαστή πλατεία που φιλοξενεί μια ποικιλία εκδηλώσεων), το μουσείο επιστημών, την κρεμαστή γέφυρα, το πλανητάριο και το ωκεανογραφικό ανοιχτό πάρκο, το περίφημο κτίριο της όπερας Λευκός Ελέφαντας με τα κομμάτια της πρόσοψής του να καταρρέουν εξ αιτίας των ανέμων αποτελεί έναν τόσο μεγάλο κίνδυνο, ώστε οι επισκέπτες δεν πλησιάζουν και η όπερα έχει ζημίες 100 εκατομμύρια ευρώ. Η όλη κατασκευή εξαιτίας των αλλαγών της θερμοκρασίας έχει παλιώσει πολύ πιο γρήγορα από το αναμενόμενο και ο δήμος της Βαλένθια μήνυσε τον αρχιτέκτονα.
Ο Καλατράβα και οι ογκώδεις γεμάτες δυναμισμό και αίσθηση κίνησης κατασκευές του βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα και σε άλλες πόλεις. Η περίφημη πεζογέφυρα που έφτιαξε στο Μπιλμπάο από υαλότουβλα, η Zubizuri, ήταν μια καρμανιόλα, κίνδυνος-θάνατος για τους διαβάτες και τα ατυχήματα κατέγραψαν ρεκόρ στην πόλη, με αποτέλεσμα να είναι τώρα καλυμμένη από ένα μαύρο χαλί.
Τα ίδια περίπου προβλήματα είχε και η γέφυρα που σχεδίασε για τη Βενετία. Μια πανάκριβη γέφυρα ήταν στην ουσία ένα ανεφάρμοστο σχέδιο, καθώς τα γυάλινα σκαλιά της δε φωτίστηκαν ποτέ. Αυτό το λαμπερό όραμα της ομορφιάς ήταν εντελώς ακατάλληλο για τον μαζικό τουρισμό της Βενετίας και για τη βαριά χρήση της. Πολλά κομμάτια γυαλί έχουν φθαρεί εξαιτίας της τριβής και το κόστος της επισκευής τους είναι υπέρογκο. Σχεδόν ποτέ δεν είναι εντελώς φωτισμένη. Ο δήμος της Βενετίας και ο αρχιτέκτονας ήρθαν αντιμέτωποι στα δικαστήρια. Και πολλοί αναρωτιούνται ποια θα ήταν η τύχη του αρχιτέκτονα αν η δίκη γινόταν τον 16ο αιώνα. Πολλοί τουρίστες από το πρώτο κιόλας εικοσαήμερο της λειτουργίας της γέφυρας βρέθηκαν στο νοσοκομείο με σπασμένους αστραγάλους. Τα σκαλοπάτια μιμούνται τα ενετικά γεφύρια αλλά έχουν ακανόνιστο ύψος. Στο Δυτικό άκρο του Μεγάλου Καναλιού το οικοδόμημα των 4.000.000 ευρώ έχει εξαγριώσει τους βενετσιάνους οι οποίοι θα ήθελαν να τον δουν πίσω από τα κάγκελα της φυλακής όπως γράφουν στα μπλογκ τους για τα τεράστια λάθη στον σχεδιασμό και την κατασκευή της γέφυρας. Και σε αυτή την περίπτωση το τελικό κόστος ήταν πέντε φορές παραπάνω από τον αρχικό προϋπολογισμό.
Ωστόσο, τα τεχνικά προβλήματα σε καμία περίπτωση δεν έχουν ανακόψει τη δημιουργικότητα αλλά και τις πολλές παραγγελίες στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Καλατράβα. Το πιο πρόσφατο έργο του είναι η ανοικοδόμηση της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο χώρο του «Σημείου Μηδέν». Ο Ορθόδοξος ναός καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των επιθέσεων της 9/11. Το σχέδιο του Καλατράβα παραπέμπει στη βυζαντινή αρχιτεκτονική της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης, ενώ ένας ημιδιαφανές περίβλημα, σαν δεύτερο δέρμα, θα επιτρέπει στο κτίριο να λάμπει τη νύχτα. Η εκκλησία θα είναι το μόνο μη κοσμικό κτίριο σε όλη την περιοχή και θα συνεχίσει να λειτουργεί ως ενοριακός ναός της αρχιεπισκοπής, αλλά θα είναι επίσης ένα εθνικό προσκύνημα στο ιερό έδαφος. Ανοικτός σε όλους, θα λειτουργεί ως πνευματικός φάρος με θέα το Memorial Park και το μουσείο της 9/11. Εσωτερικά το απαλά φωτισμένο κλίτος θα φιλοξενεί λειτουργίες και ο ναός θα ανοίξει τις πόρτες του στο κοινό στις αρχές του 2016.
Σχέδια, μακέτες, κατόψεις και φωτογραφίες καθώς και οπτικοακουστικό υλικό που παρουσιάζει τα στάδια της δημιουργίας του ναού, θα παρουσιαστούν στο Μουσείο Μπενάκη, στην έκθεση Santiago Calatrava: Η αναγέννηση του ναού του Αγίου Νικολάου στο «Σημείο Μηδέν», στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου από τις 24/9 έως τις 25/10/2015.
H κατασκευή του Ναού του Αγίου Νικολάου
σχόλια