Mε μια από τις πλέον δημοφιλείς όπερες διεθνώς, «Το ελιξίριο του έρωτα» του Γκαετάνο Ντονιτσέτι, ανοίγει το χειμερινό της πρόγραμμα η Λυρική Σκηνή, σε σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή, την πρώτη του συνεργασία με την κρατική αυτή σκηνή.
Πρόκειται για μια συνεργασία διόλου τυχαία, καθώς είναι μια κωμωδία, ιδανικό ντεμπούτο για τον σκηνοθέτη των θεατρικών επιτυχιών. Συγκεκριμένα, είναι μια κωμική όπερα που διαδραματίζεται σ’ ένα χωριό κι η πλοκή της έχει ως εξής: ένας αθώος και αγαθιάρης νέος, ο Νεμορίνο, ερωτεύεται ένα όμορφο κι έξυπνο πλουσιοκόριτσο, την Αντίνα, με την οποία νομίζει ότι δεν έχει πολλές ελπίδες και γι’ αυτό καταφεύγει στη βοήθεια ενός αγύρτη ψευτογιατρού, του Ντουλκαμάρα, ο οποίος του πουλάει ένα ερωτικό φίλτρο, που στην πραγματικότητα είναι κρασί. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν η Αντίνα, για να κάνει τον Νεμορίνο να ζηλέψει, φλερτάρει μ’ έναν αξιωματικό, τον Μπελκόρε, που τη ζητάει αμέσως σε γάμο γιατί πρέπει να φύγει το ίδιο βράδυ με τον λόχο του.
Ο Φασουλής λέει για το χαριτωμένο αυτό έργο: «Το θέμα είναι ο έρωτας κι ο τρόπος που μπορεί να εκδηλωθεί. Γιατί εδώ έχουμε έναν έρωτα ο οποίος είναι ανεκδήλωτος κι ο ένας από τους δύο τον αρνείται. Ακόμα και σήμερα, τόσο οι κομεντί που γυρίζονται για το σινεμά όσο και οι κωμωδίες του εμπορικού θεάτρου, είναι βασισμένες στο ίδιο μοτίβο: ο εραστής, η ερωμένη, ο αντίζηλος και η τελική επιβράβευση του ζεύγους. Ένα αιώνιο θέμα, το οποίο βέβαια πρέπει να το φρεσκάρεις και να το κάνεις σαν να το βλέπει ο άλλος πρώτη φορά». Ο τρόπος, λοιπόν, που επέλεξε ο ίδιος ν’ ανανεώσει αυτή την όπερα του 1831 είναι τοποθετώντας την καταρχάς στον 20ό αιώνα, και συγκεκριμένα μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση, λίγο πριν ο αγροτικός πληθυσμός εγκαταλείψει οριστικά το χωριό για την πόλη. «Είναι και η τελευταία φορά που συναντάμε την αγροτική τάξη να εκφράζεται ερωτικά, εκεί περίπου στα τέλη της δεκαετίας του ’50 με αρχές του ’60, λίγο πριν έρθει η αστυφιλία και καταστρέψει τα πάντα. Κι επειδή το έργο διαδραματίζεται σε αγροτική περιοχή, πράγμα σπάνιο για όπερα, το βάζω να ξεκινάει σαν μαυρόασπρη ταινία του ’50, με όλα τα ρούχα μαυρόασπρα στην αρχή, και σιγά-σιγά, με την πρόοδο του έργου κι όταν μπαίνει ο έρωτας, αρχίζουν όλα να χρωματίζονται».
Το «Ελιξίριο του έρωτα», βέβαια, δεν θεωρείται αμιγώς κωμωδία, αλλά melodrama giocoso, μια ελαφριά ρομαντική όπερα μπελκάντο. Ο Τούρκος διευθυντής ορχήστρας Ισίν Μετίν, που έχει πρόσφατα διευθύνει την ορχήστρα της Λυρικής σε γκαλά στο Μέγαρο και τώρα ανέλαβε να φέρει το εγχείρημα εις πέρας, λέει: «Πρόκειται για μια ευχάριστη όπερα μεν, αλλά και με πολλές και σοβαρές πτυχές. Δεν θα την αποκαλούσα κωμική όπερα, αλλά αναμφισβήτητα διασκεδάζει το κοινό της κι οπωσδήποτε ανταμείβει τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν σ’ αυτήν». Για τη σοπράνο Έλενα Κελεσίδου, που ερμηνεύει πρώτη φορά την Αντίνα, ακόμα και το γεγονός ότι επιλέχτηκε (ως πρώτη διανομή) είναι μια ανταμοιβή από μόνο του: «Πριν από πολλά χρόνια ήταν να παίξω τον ίδιο ρόλο στο Μέξικο Σίτι, αλλά ακυρώθηκε η παράσταση και δεν το έκανα. Μου έμεινε απωθημένο. Τώρα είμαι πάρα πολύ ευτυχισμένη που θα το κάνω και το γεγονός ότι ο Σταμάτης το μεταφέρει σε φυσικό περιβάλλον και δεν προσπαθεί να σοκάρει με εξωφρενικές ιδέες με κάνει να χαίρομαι ακόμα περισσότερο που συμμετέχω σ’ αυτό». Φωνητικά είναι λιγότερο απαιτητική από μια δραματική όπερα; «Καθόλου. Παρόλο που είναι ελαφριά όπερα, συγχρόνως είναι πάρα πολύ σοβαρή. Η μουσική είναι τόσο ελαφριά και καθαρή, που αν δεν έχεις τέλεια τεχνική και ωραία φωνή, δεν σε καλύπτει τίποτα. Έχει και τρίλια και στακάτο και κολορατούρα, τα πάντα!».
Oπως είναι αναμενόμενο, ο Σταμάτης Φασουλής σκοπεύει να προσδώσει στο «Ελιξίριο του έρωτα» τη θεατρικότητα που ίσως ένας παραδοσιακός σκηνοθέτης της όπερας να μην έδινε. Κινεί τη χορωδία, την οποία αρνείται ν’ αντιμετωπίσει σαν ένα «τάγμα χωρικών», σαν να θέλει να ζωντανέψει ένα ολόκληρο χωριό. «Θέλω να έχει ο καθένας την προσωπικότητά του. Άλλος να χορεύει, άλλος να ‘ναι χαρούμενος, άλλος να γκρινιάζει, άλλος να τεμπελιάζει, να υπάρχουν όλοι αυτοί οι τύποι ανθρώπων που αποτελούν ένα χωριό». Αλλά πόσο τον απασχολεί το γεγονός ότι για πρώτη φορά σκηνοθετεί όπερα;
«Μέχρι τώρα το απέφευγα, γιατί δεν ήμουν σίγουρος. Όχι ότι είμαι τώρα, αλλά είμαι λίγο περισσότερο. Δεν ξέρω αν θα δεχόμουν την πρόταση της Λυρικής, αν επρόκειτο για δραματικό έργο, αλλά ένας λόγος που είπα το ναι είναι επειδή πρόκειται για κωμωδία. Είμαι θαυμαστής της όπερας, όχι μελετητής. Επειδή έχω σκηνοθετήσει μιούζικαλ, που βέβαια δεν έχει παρά μια μακρινή σχέση με την όπερα, έχω συνηθίσει το μέρος της ορχήστρας και το μέρος το τραγουδιστικό μέσα απ’ τη ροή της παράστασης. Ενώ στο θέατρο έχεις το κείμενο, εδώ έχεις και μια μουσική την οποία πρέπει να υπηρετήσεις μαζί με το κείμενο, και η μουσική είναι εκείνη που ωθεί την κίνηση που πρέπει να γίνει σκηνικά. Όχι μόνο αυτά που λένε αλλά κι αυτά που ακούγονται από τον ήχο της ορχήστρας, όλα πρέπει να γίνουν ένα. Και στο “Ελιξίριο”, όπως σε όλες τις σπουδαίες κωμωδίες, έχουμε και μια στιγμή λυρική. Υπάρχει αυτό το υπέροχο λυρικό κομμάτι, το “Una furtiva lagrima”, το οποίο έχει ξεχωρίσει απ’ το έργο, είναι διάσημο από μόνο του κι αποτελεί τη σφραγίδα του έργου, χωρίς να είναι κωμικό. Υπάρχει άφατος λυρισμός κι ένα βαθύτερο αίσθημα και πρέπει να φροντίσεις να είσαι μέσα και στα δύο, στον βαθύτερο πόνο και στην εξωτερική ελαφράδα, στη χάρη που έχουν».
Ο Μετίν προσθέτει: «Ο σκηνοθέτης μας γνωρίζει το δραματικό υπόβαθρο του έργου και δεν μένει μόνο στην πλοκή, πράγμα σημαντικό, καθώς υπογραμμίζει τις ιδέες κάτω απ’ την πλοκή σε μια όπερα η οποία απαιτεί γρήγορες εναλλαγές και κίνηση, απ’ τον σολίστα μέχρι τη χορωδία. Βοηθάει την ορχήστρα κι είναι ιδιαίτερα συνεργάσιμος σε μέρη τα οποία, θέλοντας να τα σκηνοθετήσει με συγκεκριμένο τρόπο, θα μπορούσε να δυσκολέψει τους τραγουδιστές. Δεν πέφτει σ’ αυτή την παγίδα. Το “Ελιξίριο” έχει και μια μικρή, ελάχιστη όπερα μέσ’ στην όπερα, όταν ο γιατρός λέει στην τελετή ότι θα τραγουδήσει μια βαρκαρόλα για δύο φωνές. Αυτό είναι μια διακωμώδηση της όπερας και νομίζω ένα απ’ τα πιο διασκεδαστικά της σημεία».
Όπως όλα τα ωραία παραμύθια, έτσι και το «Ελιξίριο» έχει αίσιο τέλος. Η Αντίνα πέφτει στα δίχτυα του έρωτα κι ο Νεμορίνο καταλήγει διπλά ευτυχισμένος, καθώς, εκτός του έρωτα, κερδίζει και μια κληρονομιά. Η Κελεσίδου, που επίσης είναι διπλά ευτυχισμένη, όχι μόνο επειδή ερμηνεύει την Αντίνα αλλά κι επειδή απέχει για λίγο απ’ το μελό- δραμα, λέει: «Μα, το θέμα του, ο έρωτας, είναι ό,τι πιο σημαντικό στη ζωή. Μεγαλώνεις, ερωτεύεσαι, έρχεται ο πρώτος έρωτας, ο δεύτερος κι αυτή είναι η ιστορία! Είμαι πολύ ευτυχισμένη που κάνω το “Ελιξίριο”. Με κάνει να αισθάνομαι παιδί, ακόμα πιο νέα! Κάνω πράγματα που δεν είχα προλάβει μέχρι τώρα».
σχόλια