Ξεκινώντας πριν από αρκετά χρόνια με το Μουσείο Μετάξης στο Σουφλί, το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Πειραιώς δημιούργησε σιγά-σιγά ένα δίκτυο επτά μοναδικών μουσείων σε επιλεγμένα παραγωγικά κέντρα της Ελλάδας, ενώ δύο ακόμα, το Μουσείο Αργυροτεχνίας στα Γιάννενα και το Μουσείο Μαστίχας στη Χίο, βρίσκονται στα τελευταία στάδια της προετοιμασίας τους. Λειτουργώντας ως «μουσεία του εαυτού τους» ή ως διαχρονικά θεματικά μουσεία, οι χώροι αυτοί προβάλλουν και διατηρούν ζωντανή μέσα στον χρόνο την παραγωγική ιστορία αυτού του τόπου.
Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης
Από τον 16ο αιώνα, οπότε άρχισε η οικιστική ανάπτυξη στο φαράγγι του Λούσιου ποταμού, μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα λειτουργούσαν στην περιοχή είκοσι περίπου στεγασμένες ή υπαίθριες νεροτριβές όπου πλένονταν τα παραδοσιακά υφαντά (βελέντζες, μπατανίες, τσέργες και τσόλια). Οι μονάδες αυτές χτίζονταν δίπλα στις μεγάλες πηγές, ακολουθώντας τη ροή του ποταμού, και εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των χωριών (Δημητσάνα, Ζάτουνα, Ζυγοβίστι, Στεμνίτσα, Ατσίχολο, Βλαχορράφτη), των μικρών οικισμών και των μοναστηριών (Αιμυαλών, Προδρόμου, Φιλοσόφου) της ευρύτερης περιοχής. Ανάμεσά τους υπήρχαν μύλοι που άλεθαν δημητριακά και δεψικές ύλες (φυτικές ύλες που χρησιμεύουν στη επεξεργασία του ακατέργαστου δέρματος), νεροτριβές, μαντάνια, νεροπρίονα και μπαρουτόμυλοι. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 οι μπαρουτόμυλοι αυτοί ήταν που τροφοδοτούσαν τον αγώνα με πολεμικό υλικό. Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στη Δημητσάνα έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να προβάλλει τη σημασία της υδροκίνησης στην παραδοσιακή κοινωνία. Σε έναν κατάφυτο χώρο έκτασης ενός στρέμματος και με άφθονο τρεχούμενο νερό παρουσιάζονται αναστηλωμένες εγκαταστάσεις με υδροκίνητους μηχανισμούς (νεροτριβή, αλευρόμυλος), παραδοσιακά εργαστήρια (βυρσοδεψείο, μπαρουτόμυλος) και άλλοι χώροι εξοπλισμένοι με τις βασικές προβιομηχανικές τεχνικές. Κεφαλάρι Αϊ-Γιάννη, Δημητσάνα, 27950 31630. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ. 10.00-17.00 (εκτός Τρίτης), εισ.: €3, €1,5 (μειωμ.)
Μουσείο Μετάξης
Η ιστορία της πόλης είναι συνυφασμένη με την ιστορία του μεταξιού. Οι πρώτες βιοτεχνικές μονάδες του Σουφλίου ιδρύθηκαν το 1870, ενώ τα πρώτα εργοστάσια άρχισαν να χτίζονται αρχές του 20ού αιώνα. Μέχρι το 1908 το Σουφλί είχε 13.000 κατοίκους, πέντε εργοστάσια μεταξουργίας και μεγάλη παραγωγή μεταξιού που έστελνε στην Αθήνα αλλά εξήγε και σε μεγάλες αγορές του εξωτερικού, όπως η Λυών και το Μιλάνο. H σηροτροφία γίνεται το κύριο εισόδημα των κατοίκων της περιοχής ως και το τέλος τους Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου, η παραγωγή μεταξωτών μειώνεται σημαντικά λόγω της αντίστοιχης αύξησης στην παραγωγή συνθετικών, που κοστίζουν λιγότερο. Το Μουσείο Μετάξης στεγάζεται στο αρχοντικό Κουρτίδη που χτίστηκε το 1883 από ντόπιους τεχνίτες και είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της τοπικής αστικής αρχιτεκτονικής. Στους χώρους του παρουσιάζονται διαδοχικά όλες οι φάσεις και τα στάδια της προβιομηχανικής σηροτροφίας και μεταξουργίας: από την εκκόλαψη του μεταξόσπορου και την εκτροφή του μεταξοσκώληκα με φύλλα μουριάς έως την ύφανση της μεταξωτής φούσκας (του κουκουλιού), το «ξετύλιγμα» του νήματος και την επεξεργασία του μεταξιού. Ταυτόχρονα, προβάλλονται οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που ανέδειξαν την περιοχή σε ένα από τα σημαντικότερα μεταξοπαραγωγικά κέντρα της Ελλάδας.
Σουφλί, Ελευθερίου Βενιζέλου 73, 25540 23700. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ. 10.00-17.00, εισ.: €3, €1,5 (μειωμ.)
Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου
Η Αγία Παρασκευή βρίσκεται στην καρδιά της Λέσβου, σε λεκανοπέδιο που περιβάλλεται από χαμηλά ελαιόφυτα βουνά και ακάλυπτους λόφους. H χλωρίδα του νησιού ώθησε τους κατοίκους του στο να επενδύσουν στη γη και να ασχοληθούν με δραστηριότητες όπως η ελαιοκαλλιέργεια. Η ιστορία κατασκευής του πρώτου κοινοτικού ελαιοτριβείου ξεκινά αρχές του 20ού αιώνα, έπειτα από πρόταση της Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Αγίας Παρασκευής «Η Ελπίς». Το εργοστάσιο ιδρύθηκε τελικά το 1910 και λειτούργησε έναν χρόνο αργότερα. Στόχος του ήταν να εξασφαλίζει τους καλύτερους όρους για τους μικροϊδιοκτήτες και να διαθέτει τα κέρδη του, τα «εκθλιπτικά», αλλά και τα ταγαρέλαια, για το κοινό όφελος της περιοχής. H «Μηχανή του Κοινού», όπως έγινε ευρύτερα γνωστό το κοινοτικό ελαιοτριβείο, λειτούργησε αδιάκοπα έως το 1967, οπότε και έκλεισε οριστικά. Το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου λειτουργεί στην ουσία ως ένα «μουσείο του εαυτού του». Στους χώρους του παρουσιάζονται αποκατεστημένα στην ιστορική τους μορφή τα αρχιτεκτονικά και μηχανολογικά του στοιχεία, ολόκληρος ο μηχανολογικός εξοπλισμός, ενώ δίνεται έμφαση σε τρεις τομείς: στην εξέλιξη που επέφερε η εισαγωγή της μηχανική κίνησης στην ελαιοπαραγωγή, στα στάδια της διαδικασίας παραγωγής ελαιόλαδου (σύνθλιψη του καρπού, συμπίεση του ελαιοπολτού, διαχωρισμός του λαδιού από το νερό) και στην προβολή του ανθρώπινου στοιχείου.
Αγία Παρασκευή, Λέσβος, 22530 32300. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ. 10.00-17.00 (εκτός Τρίτης), εισ.: €3, €1,5 (μειωμ.)
Μουσείο Μαρμαροτεχνίας
Λίθος που «μαρμαίρει» (λαμπυρίζει) στο φως του ήλιου, το μάρμαρο κατέχει ξεχωριστή θέση στην ελληνική τέχνη και αρχιτεκτονική. Ως πρώτη ύλη άρχισε να χρησιμοποιείται στην ευρύτερη περιοχή των Κυκλάδων ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ., φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας. Το μεγαλύτερο απ' όλα τα νεοελληνικά κέντρα μαρμαροτεχνίας υπήρξε η Τήνος, και ειδικά τα Έξω Μέρη. Μια περιοχή με άγονο έδαφος, αλλά πλούσιο σε μάρμαρο (λευκό, γκρίζο, πράσινο). Στο νησί, η τέχνη των μαρμαράδων περνούσε από πατέρα σε γιο, αναδεικνύοντας σπουδαίους μαρμαράδες και αξιόλογους καλλιτέχνες που άφησαν τη σφραγίδα της σμίλης τους σε όλη την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, την Κωνσταντινούπολη, τη Ρουμανία, τη νότια Ρωσία και την Αίγυπτο. Στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου παρουσιάζεται η τεχνολογία του μαρμάρου, περιγράφεται αναλυτικά το πλέγμα εργαλειακού εξοπλισμού και τεχνικών, ενώ με την έμφαση που δίνεται στην προβιομηχανική και πρωτοβιομηχανική Τήνο αναδεικνύεται το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν τα τοπικά εργαστήρια. Η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει κοσμικά και εκκλησιαστικά επιτύμβια, πρωτότυπα έργα καθημερινής χρήσης σε μάρμαρο (υπέρθυρα, κρήνες, οικόσημα, φουρούσια, προσκυνητάρια, γουδιά κ.ά.), πήλινα προπλάσματα και γύψινα αντίγραφα, εργαλεία λατόμευσης και μαρμαροτεχνίας, μηχανολογικό εξοπλισμό, σημαντικό αρχειακό υλικό, καθώς και την πλουσιότερη συλλογή σχεδίων παλαιών μαρμαρογλυπτών που υπάρχει στην Ελλάδα.
Πύργος, Πάνορμος Τήνου, 22830 31290. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ. 10.00-17.00 (εκτός Τρίτης), εισ.: €3, €1,5 (μειωμ.).
Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα
To εργοστάσιο πλινθοκεραμοποιίας των Νικολέτου και Σπυρίδωνα Τσαλαπάτα ιδρύθηκε το 1926 στον Βόλο. Στην ακμή του απασχολούσε περίπου 250 άτομα και η ετήσια παραγωγή τούβλων διαφόρων τύπων (οκτάοπα, εξάοπα, εννιάοπα, συμπαγή, γαλλικού τύπου, ελληνικού τύπου, κορυφοκέραμα) έφτανε τα 8-9 εκατομμύρια τεμάχια τον χρόνο. Το 1978 το πλινθοκεραμοποιείο έκλεισε οριστικά λόγω του ανταγωνισμού και των σωρευμένων οικονομικών υποχρεώσεων. Στο διάστημα αυτό η περίφημη κάμινος Ηοffmann έσβησε μόνο την περίοδο της Κατοχής και δύο φορές κατά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1954-56 που συντάραξαν τον Νομό Μαγνησίας. Εδώ και δέκα περίπου χρόνια το εργοστάσιο λειτουργεί ως ένα πρότυπο μουσείο πλινθοκεραμοποιίας. Μέσα από τα τριβεία, τις πρέσες, τους κοφτήρες, τις δεξαμενές αργίλου, τα βαγονέτα και την κάμινο, οι επισκέπτες μπορούν να δουν από κοντά όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας και να γνωρίσουν το παραδοσιακό επάγγελμα του πλινθοκεραμοποιού. Η μόνιμη έκθεση του μουσείου συμπληρώνεται από μακέτες, εποπτικό υλικό, ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδηλώσεις.
Νότια Πύλη, Βόλος, 24210 29844. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ. 10.00-17.00, εισ.: €3, €1,5 (μειωμ.).
Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας
Το οροπέδιο της Στυμφαλίας, εκεί όπου σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Ηρακλής αντιμετώπισε τις Στυμφαλίδες Όρνιθες, βρίσκεται στη νότια πλευρά του νομού Κορινθίας και περιβάλλεται από τους ορεινούς όγκους της Ζήρειας, του Ολίγυρτου, του Μαυροβούνιου και του Γραβιά. Είναι ο νοτιότερος ορεινός υγροβιότοπος των Βαλκανίων, ενώ χάρη στην υδάτινη λεκάνη και στα πλούσια δάση της η περιοχή έχει πολύ σημαντική οικολογική αξία. Το Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας δημιουργήθηκε για να καταδείξει τη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ ανθρώπου και φύσης και να συνδράμει στην οικολογική ευαισθητοποίηση του κοινού. Η μόνιμη έκθεση είναι χωρισμένη σε δύο ενότητες. Η πρώτη επικεντρώνεται στο περιβάλλον της περιοχής, παρουσιάζοντας τα ιδιαίτερα γεωλογικά χαρακτηριστικά της (τη γη και το νερό) και τους τρόπους που αυτά αξιοποιήθηκαν από τον άνθρωπο στο πέρασμα του χρόνου, καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των βιοτόπων της λίμνης και του βουνού. Η δεύτερη ενότητα παρουσιάζει τα παραδοσιακά επαγγέλματα που αναπτύχθηκαν στην περιοχή και έχουν άμεση σχέση με το περιβάλλον (κυνήγι, αλιεία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία, αμπελουργία και μεταφορές με υποζύγια).
Στυμφαλία, 27470 22296. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ.: 10.00 π.μ.-17.00, εισ.: €3, €1,5 (μειωμ.).
Μουσείο ελιάς και ελληνικού λαδιού
Από τα προϊστορικά χρόνια ακόμα η ελιά συνδέθηκε άρρηκτα τόσο με την κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα όσο και με τη λατρεία, τα έθιμα και τις δοξασίες του ελληνικού λαού. Τα πρώτα στοιχεία για την παρουσία και την εξάπλωσή της αντλούνται από απολιθωμένα φύλλα ελιάς σε ηφαιστειακά πετρώματα, ενώ υπάρχουν αυξημένες πληροφορίες για την καλλιέργειά της και τα προϊόντα της που χρονολογούνται από τους ιστορικούς χρόνους. Αμέσως μετά τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους το 1830 λαμβάνονται μέτρα ενίσχυσης της ελαιοκαλλιέργειας και περίπου σαράντα χρόνια αργότερα μπαίνουν οι βάσεις για τη βιομηχανική παραγωγή του ελαιόλαδου στην Ελλάδα. Μία από τις πιο παραδοσιακές ελαιοπαραγωγικές περιοχές είναι η Πελοπόννησος, και ιδιαίτερα η Λακωνία. Στο Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού που στεγάζεται στον χώρο της παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρείας στη Σπάρτη παρουσιάζεται η μακραίωνη ιστορία των δυο αγαθών (της ελιάς και του λαδιού) και η εξέλιξη της τεχνολογίας των ελαιοτριβείων στην Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύεται η σημασία τους για την οικονομία, τη διατροφή, την υγιεινή, τις λατρευτικές συνήθειες και τα λαϊκά έθιμα. Στην υπαίθρια έκθεση του μουσείου γίνεται αναφορά στην ελαιοκαλλιέργεια και ελαιοσυλλογή και παρουσιάζονται τρία ελαιοτριβεία από τα προϊστορικά, τα αρχαία και τα βυζαντινά χρόνια, τα οποία τίθενται σε λειτουργία στο πλαίσιο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και προγραμμάτων.
Όθωνος-Αμαλίας 129, Σπάρτη, 27310 89315. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ. 10.00-17.00, εισ.: €3, €1,5 (μειωμ.).
ΙNFO
Στο λεύκωμα «Κρατώντας ζωντανή την παραγωγική ιστορία του τόπου – Δίκτυο Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς» που κυκλοφόρησε τον περασμένο Σεπτέμβριο από τις εκδόσεις ΠΙΟΠ μπορείτε να διαβάσετε εκτενή κείμενα για την παραγωγική ιστορία των μουσείων αυτών και τον ρόλο που διαδραμάτισαν στις τοπικές κοινωνίες, αλλά και να δείτε πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τους χώρους τους.
www.piop.gr
σχόλια