Η σχέση της Αθήνας με το πράσινο είναι μια περίπλοκη, δυστυχισμένη σχέση. Όποιον Αθηναίο και να ρωτήσεις, θα σου εκφράσει την απογοήτευσή του. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που έκανε μια έρευνα πριν από μερικά χρόνια (με τη μορφή πανευρωπαϊκής έρευνας) μας κατέταξε στην τελευταία θέση, ανάμεσα σε 75 πόλεις, όσον αφορά την ικανοποίηση των κατοίκων από τους χώρους πρασίνου που διαθέτει η πόλη. Το 76% των Αθηναίων είναι δυσαρεστημένο με τα πάρκα, τους κήπους και τα άλση της πρωτεύουσας. Και μάλιστα, είναι ακόμα πιο δυσαρεστημένοι απ' ό,τι στην προηγούμενη έρευνα του 2006 – δηλαδή φαίνεται να πηγαίνουμε από το κακό στο χειρότερο.
Η κατάσταση του πρασίνου της Αθήνας είναι όντως αποκαρδιωτική: ελάχιστο, τυχαία χωροθετημένο, χωρίς σοβαρή συντήρηση. Στα διοικητικά όρια του Δήμου Αθηναίων οι χώροι πρασίνου είναι μετρημένοι. Οι λόφοι Ακρόπολης, Φιλοπάππου, Πνύκας, Αρείου Πάγου, Λυκαβηττού, Κολωνού, Σκουζέ, Στρέφη, Φινόπουλου, Αρδηττού, Αττικού Άλσους, τα άλση Συγγρού, Σχολής Χωροφυλακής, Εθνικού Κήπου-Ζαππείου, Πεδίου του Άρεως, στο Γουδί, της Σχολής Ευελπίδων. Αν προσθέσουμε και τα νεκροταφεία, τα ρέματα και τον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος, φτάνουμε στα 4.000 στρέμματα πρασίνου στα συνολικά 44 τετραγωνικά χιλιόμετρα των διοικητικών ορίων του δήμου. Αντιστοιχούν, δηλαδή, περίπου 2,5 τετραγωνικά μέτρα πρασίνου ανά κάτοικο, την ώρα που το Παρίσι έχει 8,54, η Ρώμη και το Λονδίνο 9, η Ζυρίχη 10, το Βερολίνο 13, η Βαρσοβία 18, η Βιέννη 20, το Άμστερνταμ και η Χάγη 27, το Ρότερνταμ 28 και η Ουάσινγκτον 50. Έχουμε με διαφορά τα χειρότερα «νούμερα» από κάθε άλλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα.
Είναι εύκολο να τα βάζουμε με το κράτος, αλλά δύσκολο είναι να αναλογιστούμε τις ευθύνες που έχουμε ως πολίτες. Έχουμε εμείς οι ίδιοι οικολογική συνείδηση, σεβόμαστε το πράσινο της πόλης;
Το πώς φτάσαμε ως αυτή την κατάσταση είναι λίγο έως πολύ γνωστό. Η μεταπολεμική εσωτερική μετανάστευση, το φαινόμενο της αντιπαροχής και η απουσία κεντρικού σχεδίου οδήγησαν στη δημιουργία των χώρων πρασίνου συμπτωματικά, ως περίσσευμα δηλαδή και όχι ως μέρος ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Το γιατί διαιωνίζεται το ζήτημα, όμως, είναι άλλο θέμα.
Μία από τις σημαντικότερες αιτίες είναι η πολυαρχία της διαχείρισης αυτών των χώρων, κάτι που επιφέρει έλλειψη σφαιρικής αντίληψης, πολυδιάσπαση δυνάμεων και πόρων, έλλειψη συντονισμού. Σε έκθεσή του πριν από λίγα χρόνια το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος είχε περιγράψει τον διοικητικό λαβύρινθο, φτιάχνοντας μια λίστα με το ποιοι δημόσιοι φορείς είναι υπεύθυνοι για τους χώρους πρασίνου στην Αθήνα. Η Επιτροπή Δημοσίων Κήπων του υπουργείου Γεωργίας για τον Εθνικό Κήπο, το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του υπουργείου Γεωργίας για τα άλση Ιλισίων και Συγγρού, το υπουργείο Δικαιοσύνης για το άλσος της Σχολής Ευελπίδων και το άλσος Χωροφυλακής, το υπουργείο Οικονομικών για το Ζάππειο και το άλσος Αρδηττού, το ΥΠΕΚΑ για το Πεδίον του Άρεως, τον λόφο Φινόπουλου και τις νησίδες λεωφόρων ταχείας κυκλοφορίας, το Αττικό Άλσος και την Ομόνοια, το υπουργείο Πολιτισμού για τους αθλητικούς χώρους, τα στάδια και τους αρχαιολογικούς χώρους, το υπουργείο Παιδείας για τους πανεπιστημιακούς και σχολικούς χώρους, το υφυπουργείο Τουρισμού για τις εγκαταστάσεις του ΕΟΤ, το υπουργείο Υγείας για τους νοσοκομειακούς χώρους, η ΕΥΔΑΠ για το 50% του λόφου Κοίλης Πετραλώνων, τον λόφο Π. Τσαλδάρη και Βελβενδούς. Κάποιες από αυτές τις αρμοδιότητες έχουν πια μεταφερθεί στην περιφέρεια Αττικής, αλλά καταλαβαίνουμε το νόημα.
Γενικότερα, στη νομοθεσία προβλέπονται πολλοί φορείς που εμπλέκονται στη δημιουργία, διαχείριση, φύλαξη και προστασία αυτών των χώρων, όπως είναι οι ΟΤΑ, η Δασική Υπηρεσία, η Πολεοδομία, η ΕΠΑΕ κ.ά. Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει καταγράψει σε εκθέσεις του την αλληλοεπικάλυψη των αρμοδιοτήτων τους ως βασική συνισταμένη του ελλείμματος προστασίας των κοινόχρηστων χώρων. Το πρόβλημα επιτείνεται με την ασάφεια του χαρακτήρα κάθε χώρου πρασίνου και τις υποκατηγορίες που υπάρχουν: αστικοί χώροι πρασίνου με νομοθετικές ρυθμίσεις, χωρίς ειδικές ρυθμίσεις, αστικοί χώροι πρασίνου χωρίς δασική βλάστηση, με βλάστηση, αλλά με αμφισβητήσιμο δασικό χαρακτήρα κ.ο.κ.
Εκτός από τις παραλείψεις και την έλλειψη συντονισμού των δημόσιων φορέων, υπάρχουν και περιπτώσεις ξεκάθαρης αντι-οικολογικής πολιτικής από την πλευρά του κράτους και των ΟΤΑ. Ποιος δεν θυμάται τις νεραντζιές επί δημαρχίας Κακλαμάνη, το πάρκο επί της Κύπρου και Πατησίων που είχε αποφασιστεί να γίνει ιδιωτικό γκαράζ ή ακόμα και τη μίσθωση του υπαίθριου χώρου στη Ναυαρίνου στα Εξάρχεια σε ιδιώτη (εκεί όπου πια έχει δημιουργηθεί από τους ίδιους τους κατοίκους ένα δραστήριο πάρκο). Πρόσφατο παράδειγμα ο λόφος του Φιλοπάππου, όπου κάτοικοι της περιοχής καταγγέλλουν ότι η Αρχαιολογική Υπηρεσία επιδιώκει την κοπή ενός εκπληκτικού πεύκου κοντά στον διατηρητέο ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη. Είναι εύκολο να τα βάζουμε με το κράτος, αλλά δύσκολο είναι να αναλογιστούμε τις ευθύνες που έχουμε ως πολίτες. Έχουμε εμείς οι ίδιοι οικολογική συνείδηση, σεβόμαστε το πράσινο της πόλης;
Όλοι θα γνωρίζουν προφανώς και από ένα παρτέρι στη γειτονιά τους που έχει καταστεί δημόσια τουαλέτα. Στην πλατεία Εξαρχείων πρόσφατα μια κυρία με ψάθινο καπέλο εμφανίστηκε με ένα μικρό σκαλιστήρι κι έκλεψε τα φυτά που μόλις πριν από λίγες μέρες είχε φυτέψει ο δήμος. Παρόμοιες κλοπές έχουν παρατηρηθεί και σε φυτά από την Ερμού και την πλατεία Συντάγματος. Υπάρχουν, φυσικά, και οι παράπλευρες απώλειες. Σε πρόσφατη διένεξη αναρχικών και αστυνομικών δυνάμεων έξω από το Πολυτεχνείο κάηκαν 12 δέντρα στη Στουρνάρη. Οι αυθαίρετες κλαδεύσεις ιδιωτών μπορούν επίσης να κάνουν μεγάλη ζημιά στα δέντρα, ενώ η οικονομική κρίση έχει οδηγήσει και στο φαινόμενο της λαθροϋλοτομίας μέσα στα πάρκα της πόλης. Τέλος, μερικά μαγαζιά διαπράττουν πραγματικά εγκλήματα. Για παράδειγμα, καφέ στο Κουκάκι έχει περικλείσει σε στέγαστο με τέντες δύο δέντρα, ενώ στον Πειραιά καταστηματάρχης προχώρησε σε μια πιο δραστική λύση: απλώς έκοψε τις τέσσερις νεραντζιές που βρίσκονταν μπροστά από το μαγαζί του. Τις έβαψε, μάλιστα, με μαύρη λαδομπογιά για να ταιριάζουν στο στυλ του καταστήματος.
Το πρόβλημα πηγαίνει πολύ παραπέρα από το αισθητικό κομμάτι. Η Αθήνα χωρίς πράσινο δεν είναι μόνο μια τσιμεντούπολη, ένα άσχημο φόντο στις selfies μας. Οι ελεύθεροι χώροι πρασίνου βοηθούν στη βελτίωση του κλίματος, στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, στη ρύθμιση της θερμοκρασίας, στην απορρόφηση και στο φιλτράρισμα της ηλιακής ακτινοβολίας, στη μείωση του κινδύνου πλημμυρών, στην απορρόφηση των θορύβων της πόλης αλλά και στην ενδυνάμωση των κοινωνικών σχέσεων των κατοίκων της πόλης. Με μια ήπιας μορφής δενδροφύτευση σε μια γειτονιά μπορεί να μειωθεί η ένταση του θορύβου έως και 4-6 φορές.
Για τους κυνικούς, που δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για «ιδέες» όπως η ποιότητα ζωής, υπάρχουν και τα οικονομικά οφέλη: εξοικονόμηση ενέργειας από τη μείωση χρήσης των κλιματιστικών, μείωση των δαπανών υγείας από τη βελτίωση της υγείας των κατοίκων, περισσότερα έσοδα από την αύξηση της επισκεψιμότητας λόγω της βελτίωσης της εικόνας της πόλης.
Ιδέες υπάρχουν. Η ενοποίηση των κοινόχρηστων χώρων των πολυκατοικιών με κατεδάφιση των διαχωριστικών κατασκευών είναι μία από αυτές. Επίσης, η παροχή κινήτρων για την κατασκευή πράσινης στέγης. Και αν ο μέσος πολίτης δεν μπορεί να φτιάξει ένα roof garden στην ταράτσα του, όσα κίνητρα και αν του δοθούν, ίσως η πλεονασματική ΔΕΗ –που πρόσφατα μοίρασε αυξήσεις στους εργαζομένους της– να μπορεί να κάνει κάτι αντίστοιχο στις στέγες των κτιρίων της. Μαθαίνουμε ότι ο Δήμος Αθηναίων σκέφτεται να διπλασιάσει τα πρόστιμα στους ιδιοκτήτες καταστημάτων που καταστρέφουν δέντρα – κάτι είναι κι αυτό. Εμείς, όμως, είμαστε έτοιμοι να αλλάξουμε;
σχόλια