Η Φωκίωνος Νέγρη είχε στη μέση ένα ρέμα. Από το πηγάδι του σπιτιού τής Γεωργίας Βασιλειάδου, γωνία Ελικώνος και Βρύαντος, έπινε νερό όλη η γειτονιά. Όσο δε για τη μητέρα του Λουκιανού Κηλαηδόνη, όταν ο τελευταίος αποφοίτησε από το Πολυτεχνείο δήλωσε ευτυχής που ο γιος της δεν θα γνώριζε πείνα. Αν ψάχνετε το συνδετικό κρίκο για τα παραπάνω θα τον βρείτε στην Κυψέλη, όπως υπέροχα την περιγράφει στο βιβλίο της «Ιστορίες από τη γειτονιά μου και... λίγο παραπέρα - Κυψέλη 1919-1959» (εκδόσεις «Ζαχαράκης») η Μελίτα Αδάμ.
Ως εξοχικό πλούσιο συνοικισμό των Αθηνών, που κατοικείται από μεγαλοαστούς, τη χαρακτηρίζει το 1909 το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό, ως περιοχή όπου τα κτήματα καταλάμβαναν ολόκληρα σημερινά οικοδομικά τετράγωνα και τα σπίτια ήταν σε ακραίες περιπτώσεις τριώροφα. Επιπλέον δε, παρά τα γάργαρα νερά και τις πηγές της, το κλίμα ήταν ιδιαίτερα υγιεινό, χωρίς υγρασίες, με αποτέλεσμα την ύπαρξη εκεί φθισιατρείου-σανατορίου.Να γελάς ή να κλαις, αναλογιζόμενος τη σημερινή κατάσταση;
Η Καυκάσου με ακακίες, η Παξών με νεραντζιές, η Σπετσών με πασχαλιές, η δε Πατησίων, με τις νεοκλασικές μονοκατοικίες της, στολιζόταν από λεπτόφυλλα δέντρα πιπεριάς.
Η Αδάμ αρχικά λύνει τις απορίες του αναγνώστη σχετικά με την προέλευση του ονόματος της συνοικίας: το πιθανότερο λόγω των μελισσιών που υπήρχαν στα Τουρκοβούνια. Καθαρίζει στη συνέχεια τους λογαριασμούς της με το γενικότερο πλαίσιο ηλεκτροδότησης-υδροδότησης των Αθηνών, για να μπει στην περιοχή που την ενδιαφέρει και της οποίας οι δρόμοι δεν είχαν στρωθεί ώς το 1960 με άσφαλτο. Παράλληλα, δε, ήταν δεντροφυτευμένες η Καυκάσου με ακακίες, η Παξών με νεραντζιές, η Σπετσών με πασχαλιές, η δε Πατησίων, με τις νεοκλασικές μονοκατοικίες της, στολιζόταν από λεπτόφυλλα δέντρα πιπεριάς.
Αθηναϊκές οικογένειες
Σταχυολογούμε πληροφορίες: το ρέμα της Φωκίωνος έκοβε το δρόμο στη μέση και τις βροχερές μέρες, που κατέβαζε πολύ νερό, το ξύλινο γεφυράκι αχρηστευόταν, με αποτέλεσμα να κάνουν χαρά τα παιδιά που δεν θα μπορούσαν να το διασχίσουν για να πάνε στο σχολείο επί της οδού Αγίας Ζώνης.
Στη δε πλατεία Κυψέλης, την πλατεία Κανάρη, τον Μάιο γινόταν διαγωνισμός λουλουδιών, με τις νοικοκυρές να πηγαίνουν τις γλάστρες τους εκεί. Στην οδό Κυψέλης 58 ήταν και το σπίτι του Κανάρη, που φυσικά κατεδαφίστηκε. Το 1959 τα παιδιά έμπαιναν σ' αυτό, όπως θυμάται ο Κώστας Σιγάλας, για να παρακολουθούν τις παραστάσεις του θεάτρου «Ριάλτο» που βρισκόταν δίπλα. Ήταν ακατοίκητο και τα όπλα του Κανάρη στόλιζαν ακόμα τους τοίχους.
Η συνέχεια του βιβλίου αποτελεί ένα εκπληκτικό ρεπορτάζ σχετικά με εκατοντάδες οικογένειες της Κυψέλης, τους τρόπους και τις συνήθειές τους, τις κατοικίες τους. Το πασιφανές είναι πως η συνοικία κατοικούνταν κάποτε από αστούς και μεγαλοαστούς. Είναι πλήθος οι γνωστές αθηναϊκές οικογένειες που έμεναν σ' αυτή, ανάμεσά τους δε και πάρα πολλοί καλλιτέχνες. Ο Ελύτης, ο Κουν, οι αδελφές Καλουτά, ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, η Ρένα Βλαχοπούλου, η Μαρίκα Κρεββατά, ο Ιάννης Ξενάκης και πλήθος άλλοι.
Η πρώτη διεύθυνση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Αθήνα ήταν στην οδό Κάσου 4, στη Σποργίλου 9 ζούσε η οικογένεια του Σάκη Πεπονή, στην Αγίας Ζώνης έμενε ο Μιχάλης Λιάπης, στην οδό Ιθάκης ο Φρέντυ Γερμανός, στον αριθμό 90 της οδού Κυψέλης βρίσκουμε την οικογένεια της συναδέλφου Νινέττας Κοντράρου Ρασσιά.
Περιγράφεται όμως και η φτωχή Κυψέλη, όπου κάποιες οικογένειες ζούσαν σε αυλές με κοινό «μέρος», που αντί για πόρτα είχε μπερντέ, αλλά και το πώς οι νοικοκυρές έκαναν ουρές πριν από την υδροδότηση για να πάρουν νερό από τη βρύση στη γωνία Φαιδριάδος και Αιθέρος.
Λεπτομέρειες απίστευτες: πως οι ευέλπιδες έκαναν σκοποβολή στα Τουρκοβούνια και ύστερα οι τότε πιτσιρικάδες μάζευαν τους κάλυκες για να τους πουλήσουν, ή πως στην ίδια περιοχή ο Νίκος Νικογιάννης εξέτρεφε 300 πρόβατα και κατέβαινε κάθε πρωί με το μουλάρι να πουλήσει το γάλα. Η ξενάγηση συνεχίζεται με τα θέατρα, τους κινηματογράφους, τα καταστήματα και τη Δημοτική Αγορά, που το χτίσιμό της έδιωξε τους πλανόδιους μανάβηδες από την Κυψέλη.
Μεγάλη αναφορά υπάρχει στο ιστορικό φωτογραφείο «Elite», από το οποίο είχαν περάσει όλοι οι σταρ της εποχής. Τέλος, στο δεύτερο μέρος του βιβλίου θα βρούμε την Κυψέλη στη διάρκεια του πολέμου, αλλά και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Ιστορίες από την Αντίσταση, άλλοτε εύθυμες και άλλοτε τραγικές, το σηματοδοτούν.
_________________________
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στην Ελευθεροτυπία τον Απρίλιο του 2013
σχόλια