Ήταν το πιο αμφιλεγόμενο και πολυσυζητημένο έκθεμα της Μπιενάλε της Βενετίας το 2019, αλλά και το πιο διάσημο, το Barca Nostra, «η βάρκα μας», με τον όγκο του στην όχθη του Μεγάλου Καναλιού να μονοπωλεί τα βλέμματα των περαστικών και των επισκεπτών της έκθεσης ήταν αφορμή για πολλές συζητήσεις και διαφωνίες.
Πρόκειται για ένα αλιευτικό πλοίο που μετέφερε μετανάστες, βυθίστηκε, ανασύρθηκε το 2016 από τον βυθό με τα αμπάρια του γεμάτα νεκρά σώματα μεταναστών και έμεινε παροπλισμένο σε ένα ναύσταθμο της Σικελίας.
Ο Ελβετο-Ισλανδός καλλιτέχνης Κριστόφ Μπίχελ, σε συνεργασία με το δημοτικό συμβούλιο της πόλης Αουγκούστα, που είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια των Συρακουσών χάρη στα διυλιστήρια πετρελαίου στην περιοχή της, αποφάσισε να μεταφέρει αυτή την «κιβωτό μνήμης» στην είσοδο του Αρσενάλε, της κεντρικής έκθεσης της Μπιενάλε, με το εντυπωσιακό σκουριασμένο κουφάρι να σηματοδοτεί όχι μόνο τη στάση του καλλιτέχνη, αλλά να λειτουργεί και ως υπενθύμιση των τραγωδιών χωρίς τέλος που συνοδεύουν το προσφυγικό ζήτημα, στο πλαίσιο της ανεπίσημης ιστορίας. Μάλιστα η επιμελήτρια του έργου Μαρία Κιάρα ντι Τραπάνι πίστευε ότι το έργο που αποκλείεται να περνούσε απαρατήρητο σε όποιον έφτανε στη Βενετία θα λειτουργούσε ως μοχλός ευαισθητοποίησης του κοινού στο προσφυγικό. Είναι το ίδιο το πλοίο που ξυπνάει τη μνήμη, εμπνέει το σεβασμό, το ίδιο ακόμα και ως έργο τέχνης απαιτεί ενός λεπτού σιγή για τους χαμένους ανθρώπους της Λαμπεντούζα.
Ο Μπίχελ, το 2015, εκπροσωπώντας την Ισλανδία, σε μια Μπιενάλε εξόχως πολιτική, με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Okwui Enwezor, σε συνεργασία με τις μουσουλμανικές κοινότητες της Βενετίας, έστησε το έργο του “MOSQUE” στην ιστορική εκκλησία της Santa Maria della Misericordia στην αίθουσα Cannaregio που για επτά μήνες φιλοδοξούσε να λειτουργήσει ως τόπος δραστηριοποίησης της Μουσουλμανικής Κοινότητας της Βενετίας, η οποία είναι μεν πολυπληθής αλλά δεν έχει στη Βενετία τόπο λατρείας καθώς απαγορεύεται η ανέγερση τζαμιού. Το έργο του Μπίχελ είχε άδοξο τέλος καθώς οι αρχές της Γαληνοτάτης φοβούμενες μια τρομοκρατική επίθεση το έκλεισαν.
Christoph Büchel: The Mosque.
Η Λαμπεντούζα συνοψίζει στο μυαλό όλων την εικόνα της φρίκης του προσφυγικού. Πρώτη πύλη των μεταναστών προς την Ευρώπη, το νησί νότια της Ιταλίας συνδέθηκε με τα πιο θανατηφόρα ναυάγια της μεταναστευτικής κρίσης. Υγρός τάφος για 700 ανθρώπους τον Απρίλιο του 2015, - αν και ποτέ δε θα μάθουμε τον ακριβή αριθμό των νεκρών - το αλιευτικό μήκους 30 μέτρων που τους μετέφερε στην Ευρώπη της προοπτικής, της καλύτερης ζωής και της ελευθερίας βυθίστηκε στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στη Λιβύη και το μικρό νησάκι της Λαμπεντούζα όταν συγκρούστηκε με σκάφος που έσπευσε προς βοήθεια μετά το σήμα κινδύνου που εξέπεμψε το πλοίο που μετέφερε τους μετανάστες. Από το ναυάγιο οι επιζώντες ήταν ελάχιστοι, μόνο 28, οι μαρτυρίες τους συγκλονιστικές, οι υπόλοιποι παγιδεύτηκαν στο πλοίο που βυθιζόταν. Η Λαμπεντούζα δεν υπήρξε ποτέ τελικός προορισμός για όσους εγκαταλείπουν τον πόλεμο και τη φτώχεια. Είναι τόπος διέλευσης. Αλλά για χρόνια είδε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να διασχίζουν τη Μεσόγειο αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη.
Τελικά, το ναυαγισμένο πλοίο το οποίο είχε μεταφέρει στη Βενετία ο ίδιος ο καλλιτέχνης, μεταφέρθηκε με φορτηγίδα και ρυμουλκό από τη Βενετία πριν από μια εβδομάδα, φτάνοντας στη Σικελία. Αναμένεται να υποβληθεί σε συντήρηση από την πόλη και να εγκατασταθεί σε ένα μέρος που θα ονομάζεται «Κήπος της μνήμης».
«Σίγουρα, το πλοίο έχει αποκτήσει διεθνή διάσταση και θέλουμε αυτός ο κήπος να γίνει ένας τόπος προβληματισμού για τον κόσμο, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να συλλογιστούν», δήλωσε ο Τζουζέπε ντι Μάρε, δήμαρχος της Αουγκούστα.
Η προσφυγική κρίση του 2015 είχε την επίπτωση ενός πολέμου αλλά και τη φρίκη του. Η τέχνη έχει συνδεθεί με την ιδέα και το αποτύπωμα του προσφυγικού ζητήματος και των μεγάλων και μικρών τραγωδιών που το συνοδεύουν με πολλούς τρόπους. Καλλιτέχνες με παγκόσμια αναγνώριση ύψωσαν τη φωνή τους και πήραν θέση για τις πολιτικές αλλά και για τον τρόπο που η Ευρώπη αντιμετώπισε τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα. Γιατί το αποτύπωμα αυτής της κρίσης αποτυπώθηκε με ένα ντόμινο εξελίξεων, την ισλαμοφοβία, το ρατσισμό αλλά και την άνοδο του εθνικισμού.