Σε πρόσφατο φύλλο της Süddeutsche Zeitung δημοσιεύθηκε ένα καινούριο ποίημα του νομπελίστα γερμανού συγγραφέα Günter Grass. Αυτό από μόνο του αποτελεί είδηση. Ο ογδονταπεντάχρονος συγγραφέας όχι μόνο παραμένει ενεργός αλλά με τα γραφτά του προβαίνει σε παρεμβάσεις πολιτικού περιεχομένου, επιβεβαιώνοντας τον τίτλο του πολιτικού συγγραφέα που δικαιολογημένα του αποδίδεται. Γράφω δικαιολογημένα γιατί ο Grass ανήκει σ’ εκείνη τη μερίδα των συγγραφέων που δεν περιορίζονται στις σελίδες των έργων τους. Δεν γράφουν δηλαδή μοναχά αράδες για τα βιβλία τους, αλλά αρθρώνουν με την ίδια ευχέρεια και δημόσιο λόγο που βρίθει πολιτικών αναφορών.
Τούτη η φορά λοιπόν δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Το εν λόγω ποίημα, τιτλοφορούμενο «Europas Schande» (το αίσχος της Ευρώπης), αποτελεί αδιαμφισβήτητα ακόμα μια αναφορά στο πολιτικό γίγνεσθαι. Ο Grass δεν αφήνει συγκυρία ανεκμετάλλευτη για να διαμηνύσει στο ευρύ κοινό τις πολιτικές πεποιθήσεις του, εξαργυρώνοντας βέβαια το κύρος της υπογραφής του. O γερμανός συγγραφέας, πιστός υποστηρικτής της συγγραφικής ομάδας του 1947 (Gruppe der ’47) η οποία θεωρούσε την λογοτεχνία ως θεματοφύλακα της ιστορικής μνήμης και υπαγόρευε -μεταξύ άλλων- οι λογοτέχνες-μέλη της να δράττονται κάθε ευκαιρίας ώστε να προβάλλουν τις προοδευτικές τους ιδέες, με απώτερο σκοπό την κινητοποίηση των μαζών για μια καλύτερη κοινωνία, καταπιάνεται με το θέμα της πολυεπίπεδης κρίσης στην Ελλάδα καυτηριάζοντας την στάση που τηρεί η Ευρώπη σε τούτη δυσχερέστατη κατάσταση που αντιμετωπίζει η χώρα του ευρωπαϊκού Νότου.
Διαβάζοντας χθες το ποίημα του Grass αρκούσε μια και μόνη ανάγνωση για να καταλήξω: δεν είναι αντάξιο του συγγραφέα του αριστουργηματικού Τενεκεδένιου Ταμπούρλου (Die Blechtrommel) καθώς και ολόκληρης της τριλογίας του Ντάντσιχ (Danziger Trilogie). Έκλεισα την ηλεκτρονική σελίδα της εφημερίδας κάνοντας τη συνειδητή επιλογή να ξεχάσω ακόμα και το γεγονός πως ένας συγγραφέας τέτοιου βεληνεκούς καταπιάστηκε με τα δεινά της χώρας μου, θεωρώντάς το άλλωστε κακή continuatio στον απόηχο του ποιήματος κατά της πολιτικής του Ισραήλ που δημοσίευσε ο Grass μόλις τον Απρίλιο του 2012 με τίτλο «Was gesagt werden muss» (τι πρέπει να ειπωθεί). Προτίμησα λοιπόν να θυμάμαι τον Grass μέσα από τις σελίδες των μυθιστορημάτων του. Το αίσχος της Ευρώπης ας περνούσε απαρατήρητο.
Κι όμως με ένα διαγώνιο πέρασμα τόσο του γερμανικού όσο και του ελληνικού τύπου διαπιστώνει κανείς πως η κίνηση του Grass πέτυχε κατ’ αρχήν τον σκοπό της: να δώσει μια άλλη διάσταση στη λογοτεχνία. Το ευρύ κοινό μπήκε στην διαδικασία να διαβάσει ποίηση και να αναστοχαστεί. Σε πρώτο επίπεδο λοιπόν δεν είναι και μικρό κατόρθωμα. Ξανακοιτάζοντας την ποιητική αυτή παρέμβαση του μεγάλου λογοτέχνη δεν αποκλίνω από το αρχική μου θέση. Από λογοτεχνικής σκοπιάς το ποίημα είναι μάλλον κακό. Ίσως και γι’ αυτό να εστίασαν όλοι, κριτικοί της λογοτεχνίας και μη, στο μήνυμα της παρέμβασης του Grass.
Ο ποιητής απευθύνεται στην Ευρώπη ζωγραφίζοντας με μελανά χρώματα το αίσχος που -κατά την γνώμη του- λαμβάνει χώρα στους κόλπους της. Με τα δώδεκά του δίστιχα ο Grass καταποντίζει την ευρωπαϊκή πολιτική και υπερθεματίζει υπέρ της σύγχονης Αντιγόνης που δεν δέχεται τις επιταγές των δυναστών της. Η ενιαία ευρωπαϊκή ιστορία διατρέχεται στο σύνολό της, από την αρχαιότητα ως το σήμερα κι η λογοτεχνική γραφίδα σημειώνει τομές σε περίοδους όπως ο Ναζισμός ή η Χούντα των Συνταγματαρχών για να φτάσει στο συμπέρασμα, πως η Ευρώπη παραγκωνίζοντας την Ελλάδα νεκρώνει την πνευματική της διάσταση αφού θα αποκοπεί από την ζωοδόχο πηγή της διανόησής της.
Αναρωτιέμαι κατά πόσο η λογοτεχνία εν πρώτοις και η τέχνη γενικότερα είναι σε θέση να αφυπνίζουν πλέον συνειδήσεις. Αν η ποιητική παρέμβαση του Grass θα πιάσει τόπο επί της ουσίας. Αν αρχίσουμε να δρούμε επιτέλους με γνώμονα τον άνθρωπο κι όχι τις αγορές. Αν σταθούμε αλληλέγγυοι ο ένας στον άλλο στα πλαίσια της ως τώρα μόνο στα χαρτιά Ενωμένης Ευρώπης. Προς το παρόν ο συγγραφέας στα μάτια μου άφησε τον Oskar να χτυπά μονάχος το ταμπούρλο του στην μυθοπλαστική πραγματικότητα του Danzig. Βγήκε στην αρένα της απτής πραγματικότητας και πήρε θέση. Μάχης.
____________
Η Δέσποινα Σκούρτη είναι υποψήφια Διδάκτωρ Συγκριτικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου.
σχόλια