Τα διλήμματα συνοδεύουν τους ανθρώπους από τότε που εκείνοι ξεκίνησαν να (ανα)στοχάζονται. Στο δημόσιο χώρο, αυτά σχετίζονται, κατά βάση, με δύο κρίσιμες έννοιες, την ηθική και την ωφελιμότητα. Συνήθως αναζητούμε το βέλτιστο σημείο ισορροπίας μεταξύ των συλλογικών εκδοχών της ηθικότητας και της ατομικής ερμηνείας της ωφελιμότητας. Η διαπλοκή αυτών των δύο εννοιών καθιστά το βίο μας κάπως πιο περίπλοκο. Ταυτόχρονα όμως, καλλιεργεί τη δυνατότητα να βελτιώνουμε τους συλλογικούς όρους ύπαρξή μας.
Εν τούτοις, στην Ελλάδα, συστηματικά επιχειρούμε να διευκολύνουμε τον ατομικό μας βίο, είτε απαλλασσόμενοι από περιττά, κατά πως φαίνεται, διλήμματα, είτε απαντώντας αγόγγυστα και μονότονα υπέρ της ατομικής ωφέλειας, έστω κι αν έτσι ναρκοθετούμε τόσο την υπαρξιακή ποιότητα όσο και τη λειτουργικότητα της κοινωνίας μας. Από τη μία, οι ατομικοί δρώντες σπάνια δείχνουν να θέτουν στη βάσανο των ηθικών κριτηρίων τις ενέργειές τους ή όταν το πράττουν αυτό, η απάντηση μοιάζει προαποφασισμένη. Από την άλλη, οι υπόλοιποι, αυτό που για την οικονομία της συζήτησης συχνά ονομάζουμε «κοινωνία των πολιτών», απεμπολούμε το δικαίωμά μας κι αρνούμαστε την υποχρέωση μας, ως οργανωμένο σύνολο, να διαγράφουμε έγκαιρα των πλαίσιο των αξιακών μας προτάσεων, αλλά και να ελέγχουμε αποτελεσματικά τις αποκλίσεις..
Χαρακτηριστικό παράδειγμα όλου αυτού μας προσφέρει απλόχερα η επικαιρότητα. Έτσι λοιπόν, Έλληνας επιχειρηματίας, σχετικά νεαρής ηλικίας, κατηγορείται για πλήθος οικονομικών εγκλημάτων που έπληξαν καίρια τη δημόσια περιουσία αλλά και ιδιωτικά εισοδήματα. Ο εν λόγω, πέτυχε τον υπέρμετρο πλουτισμό του και για μία δεκαετία σχεδόν ήταν από τα αγαπημένα success stories στην ελληνική επικράτεια. Παντού παρουσιαζόταν ως το άψογο παράδειγμα της καινοτόμου νεανικής επιχειρηματικότητας, των τριών λέξεων δηλαδή που στο εγχώριο φαντασιακό ηχούν σαν την πιο γλυκιά μελωδία. Με τον καιρό κατάφερε να αναδειχθεί σε επιχειρηματικό κολοσσό, να αναπτυχθεί στα media, να εισέλθει σε κάθε πτυχή της δημόσιας κοινωνικής ζωής, να επηρεάσει πολιτικές αποφάσεις, να …να …να …
Προφανώς, ο μέχρι πρότινος ευπατρίδης επιχειρηματίας ποτέ δε ζύγισε τα ηθικά κριτήρια με τα κίνητρα ωφέλειας. Άλλωστε και να το έκανε, τα εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ βαραίνουν αρκετά περισσότερο από νεφελώδεις έννοιες όπως το δημόσιο συμφέρον κ.ά. Βέβαια, αντίστοιχα διλήμματα δεν ανέπτυξαν ούτε τα κυρίαρχα Μ.Μ.Ε. ούτε ο κατεστημένος πολιτικός κόσμος. Ήταν όμως ομοτράπεζοι και η αλήθεια είναι πως δεν είναι ευγενικό να προσβάλλεις το συνδαιτυμόνα σου. Εξάλλου, δεν προβληματίζονταν εκείνοι γι’ αυτόν, δεν προβληματιζόταν κι αυτός για εκείνους. Στην ευγένεια, σκόπιμο είναι να υπάρχει αμοιβαιότητα.
Μαζί, τους,όμως δεν τα ζυγίσαμε κι εμείς, οι οποίοι δεν έχουμε και πολλές, ούτε και καλές, δικαιολογίες να παρουσιάσουμε. Εμείς, όχι όλοι, αλλά οι περισσότεροι, που γευματίζαμε πιο ταπεινά και δεν είχαμε να προσδοκούμε ωφέλειες. Τι να πούμε; Ότι δεν ξέραμε; Ναι, η αλήθεια είναι ότι δεν ξέραμε λεπτομέρειες, αλλά αυτές δε μας αφορούν ούτως ή άλλως, είναι δουλειά των θεσμικά αρμόδιων να τις εξετάσουν.
Για την αποφυγή του διλήμματος εν προκειμένω ίσως να ευθύνεται το ότι διατηρούσαμε, ορισμένοι, μία κρυφή ελπίδα να του μοιάσουμε. Μας ακουγόταν ευχάριστα ότι οι καινοτόμες επιχειρηματικές πρακτικές από μόνες τους γεννούν πολλά μηδενικά σε τραπεζικούς λογαριασμούς. Οι συλλογικές φαντασιώσεις άλλωστε δύσκολα υπονομεύονται. Έτσι αρκετοί δε (μας) θέταμε, συλλογικά, διλήμματα, φοβούμενοι μην καταρρεύσει ο μύθος και χάσουμε κι εμείς, ως νέοι και καινοτόμοι γαρ, την ευκαιρία να ανακαλύψουμε το χρυσό δισκοπότηρο. Τώρα που έσβησε ο μύθος του, ένας άλλος μύθος θα τον διαδεχθεί. Εμείς πάλι, ως κοινωνία, θα ζήσουμε και το νέο μύθο χωρίς πολλές σκέψεις, χωρίς αχρείαστα διλήμματα.
Ο συγκεκριμένος, όπως εξαιρετικά εύκολα διαπιστώνεται στο διαδίκτυο, συστηματικά, έως πολύ πρόσφατα, χορηγούσε, αποσπώντας επαίνους, δράσεις κατά της διαφθοράς και υπέρ της διαφάνειας. Ίσως τελικά, καλώς δε (μας) θέτουμε διλήμματα. Θα δοκίμαζε αρκετά την αίσθηση που διατηρούμε για τη συλλογική μας αξιοπρέπεια κι αυτό -εκ των πραγμάτων- θα αποσταθεροποιούσε την αίσθηση που έχουμε για την ατομική ωφελιμότητα και την αντίστοιχη ευημερία μας. Μάλλον δεν είμαστε έτοιμοι...
* Στη φωτογραφία ο "πατέρας" του ωφελιμισμού Jeremy Bentham.
σχόλια