Τη Λέσβο την έχω επισκεφθεί δύο φορές απ’ όταν ξεκίνησε η ιστορία με το προσφυγικό. Από τον δύσκολο χειμώνα του 2015, οπότε στο λιμάνι αντίκριζες χιλιάδες πρόσφυγες, πορτοκαλί σωσίβια και ξενοδοχεία γεμάτα από εθελοντικές οργανώσεις και ξένα τηλεοπτικά συνεργεία, έως και το φετινό καλοκαίρι που οι συνθήκες εξακολουθούσαν να είναι δύσκολες.
Εν όψει της επερχόμενης βαρυχειμωνιάς, οι ανησυχίες μήπως επαναληφθεί η περσινή κατάσταση ολοένα και αυξάνονται. Οι υποψίες αυτές επιβεβαιώθηκαν πλήρως από τις δηλώσεις που έκανε την περασμένη εβδομάδα ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας στο γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel», ο οποίος δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να υπάρξουν θάνατοι από το κρύο, υποστηρίζοντας ότι: «Όχι, δεν μπορώ να το εγγυηθώ αυτό. Εκείνο που μπορώ να εγγυηθώ είναι ότι κάνουμε το παν για να αποτρέψουμε μια τέτοια κατάσταση».
Συγκεκριμένα, το ενδιαφέρον όλων εστιάζεται στον καταυλισμό του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στη Μόρια. Ήδη, η βρετανική «Telegraph», κατόπιν αυτοψίας που διενήργησε στη Μόρια, έκανε λόγο για το «βρόμικο μυστικό» της Ευρώπης, ενώ γερμανικά μέσα ενημέρωσης σημείωναν ότι είναι χιλιάδες οι εγκλωβισμένοι πρόσφυγες.
Το ενδιαφέρον όλων εστιάζεται στον καταυλισμό του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στη Μόρια. Ήδη, η βρετανική «Telegraph», κατόπιν αυτοψίας που διενήργησε στη Μόρια, έκανε λόγο για το «βρόμικο μυστικό» της Ευρώπης, ενώ γερμανικά μέσα ενημέρωσης σημείωναν ότι είναι χιλιάδες οι εγκλωβισμένοι πρόσφυγες.
Στην ανταπόκρισή της η βρετανική εφημερίδα έγραφε ότι στη Λέσβο φιλοξενούνται 7.000 άνθρωποι προερχόμενοι από περισσότερα από δώδεκα έθνη, οι οποίοι στοιβάζονται σ’ έναν χώρο που προοριζόταν να φιλοξενήσει μόλις 2.000 άτομα.
Οι κάτοικοι του νησιού που επισκέπτονται καθημερινά τη συγκεκριμένη περιοχή μού ανέφεραν ότι πράγματι όλα βρίσκονται σε κρίσιμο σημείο, ενώ στις φωτογραφίες που μου παραχώρησε ο διοικητικός υπάλληλος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, περιβαλλοντολόγος και πρώην περιφερειακός σύμβουλος με τους Οικολόγους Πράσινους Μιχάλης Μπάκας αποτυπώνεται η σκληρή πραγματικότητα.
Παιδιά, πολλά απ' αυτά ασυνόδευτα, τα οποία με αυτοσχέδιους τρόπους προσπαθούν να ζεσταθούν, κόψιμο ελαιόδεντρων για άναμμα φωτιάς, ελάχιστα ντους, προσευχή σε ασφυκτικό πλαίσιο, σκουπίδια πεταμένα παντού, έκρηξη της βίας σε καθημερινή βάση, συνθήκες ανθυγιεινές, απελπισία, ατελείωτες ουρές στο συσσίτιο, παραβατικές συμπεριφορές, άνθρωποι που μένουν στην ύπαιθρο: όλα αυτά συνθέτουν μια καθημερινότητα σκληρή και απάνθρωπη.
Την ίδια στιγμή, ο δήμαρχος Λέσβου Σπύρος Γαληνός, σε δηλώσεις του, επέρριψε τις ευθύνες για τη δραματική κατάσταση στον κ. Μουζάλα λέγοντας: «Ο κ. υπουργός είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για την κατάσταση του ΚΥΤ Μόριας, για το ότι κινδυνεύουν να χαθούν ανθρώπινες ζωές κατά τη διάρκεια του χειμώνα και για το ότι οι κοινωνίες των νησιών συνεχίζουν να σηκώνουν ένα τεράστιο βάρος. Αντί, λοιπόν, να παίζει ανεπιτυχώς το παιχνίδι της μετατόπισης των ευθυνών, ας πράξει το αυτονόητο και αυτό που σύσσωμες οι τοπικές κοινωνίες έχουν ζητήσει».
Η κατάσταση στη Λέσβο αλλά και στα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου δεν δείχνει σημάδια βελτίωσης, αφού οι ροές από τη γειτονική Τουρκία εξακολουθούν να αυξάνονται, με αποτέλεσμα να μην παρουσιάζεται καμία ευδιάκριτη διαφορά, εξαιτίας όσων μετακινούνται στην ενδοχώρα.
Ειδικότερα, από τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας προκύπτει ότι τον Νοέμβριο του 2017 έφτασαν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά πάνω από 3.500 άτομα, ενώ μεταφέρθηκαν πάνω από 2.000 στην ενδοχώρα, ζητώντας άσυλο. Απόρροια όλων αυτών είναι ο υπερπληθυσμός και η χρόνια παραμονή προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα, ωσότου εξεταστούν τα αιτήματά τους για άσυλο.
«Συνεχείς αφίξεις, προβλήματα σε υποδομές, χώροι που φιλοξενούν πολλαπλάσιους των δυνατοτήτων τους πρόσφυγες, κακές συνθήκες υγιεινής, ανεπαρκείς ιατρικές υπηρεσίες, βραδύτατες διαδικασίες εξέτασης αιτήσεων ασύλου και μετεγκατάστασης, θεσμικά εμπόδια στη μετακίνηση των ανθρώπων αυτών στην ενδοχώρα με αποτέλεσμα τις συνεχιζόμενες αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών και τη δίκαιη αγανάκτηση των προσφύγων που φτάνουν σε ακραίες εκδηλώσεις, όπως η απεργία πείνας» θα μου πει ο κ. Μιχάλης Μπάκας.
Πάντως, κι άλλοι άνθρωποι με τους οποίους συνομίλησα, που εργάζονται στον χώρο υποδοχής προσφύγων και μεταναστών στη Μόρια και ήθελαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους, μου τόνισαν ότι η κατάσταση είναι οριακή και πως ο χειμώνας προβλέπεται να είναι δύσκολος και απρόβλεπτος.
«Καθημερινά αντιμετωπίζουμε απειλές για αυτοκτονία, κρίσεις πανικού, επεισόδια ανάμεσα στους διαφορετικών εθνικοτήτων φιλοξενούμενους πρόσφυγες, απαράδεκτες συνθήκες υγιεινής καθώς και τον διαρκή κίνδυνο να χαθούν ανθρώπινες ζωές».
Ανεπίσημα πλέον όλοι μιλούν για μια «ενεργή φυλακή» με ανθρώπους που έχουν φτάσει στα όριά τους, ένα καζάνι που βράζει και θυμίζει σκηνικό εμπόλεμης ζώνης. Και για έναν χειμώνα που δημιουργεί ανησυχίες λόγω της απουσίας προετοιμασίας. Ας μην ξεχνάμε ότι πέρσι υπήρξαν νεκροί, για τους οποίους έως σήμερα δεν έχει αποδοθεί καμία ευθύνη.
Ο υπουργός, από την πλευρά του, δήλωσε ότι ο σχεδιασμός είναι εν εξελίξει και πως «ήδη στέλνουμε περισσότερο εξοπλισμό και τρόφιμα στον καταυλισμό. Ωστόσο το κλειδί είναι ο αριθμός των νεοαφιχθέντων. Εάν τα πράγματα παραμείνουν ως έχουν, τότε πιστεύω ότι έχουμε προετοιμαστεί καλά. Σκεφτόμαστε να κλείσουμε και δωμάτια ξενοδοχείων».
Όμως, όπως μου τόνισαν κάτοικοι του νησιού, η όλη κατάσταση μπορεί να αποδειχτεί ένας χειμερινός εφιάλτης για τους νησιώτες, των οποίων οι αντοχές «έχουν εξαντληθεί κι έχει έρθει η στιγμή να πουν ένα φτάνει πια», κατά τον δήμαρχο κ. Γαληνό.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του, πάντως, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Φρανς Τίμερμανς χαρακτήρισε τους δημάρχους και τους κατοίκους των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου ήρωες, προσθέτοντας ότι «παρά την ιδιαίτερη πίεση που υφίστανται, κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους», χωρίς να αναφέρει ποια από τις δύο χώρες, η Τουρκία ή η Ελλάδα, είναι η βασική αιτία για τις καθυστερήσεις.
«Κανείς δεν θέλει να είναι ήρωας, ούτε εμείς, οι νησιώτες, ούτε οι πρόσφυγες. Οι νησιώτες δεν θέλουν να σώζουν ανθρώπινες ψυχές από τα παγωμένα νερά του Αιγαίου, δεν θέλουν να οργανώνουν κοινωνικές κουζίνες για να προσφέρουν καλύτερο φαγητό στους πρόσφυγες. Δεν θέλουν να προσφέρουν ρούχα, παπούτσια και κουβέρτες για τους πρόσφυγες. Δεν θέλουν να είναι ήρωες, να λαμβάνουν βραβεία, να είναι υποψήφιοι για Νόμπελ ή να συμμετέχουν σε ταινίες και ντοκιμαντέρ που εκθειάζουν την ανθρωπιστική προσφορά τους.
»Το μόνο που θέλουν είναι να μην υπάρχει προσφυγιά. Να μην αναγκάζονται αυτοί οι άνθρωποι να έρχονται στα νησιά μας για να σώσουν τις οικογένειές τους, να σώσουν τη ζωή τους. Ούτε και οι πρόσφυγες θέλουν να γίνουν ήρωες. Μια καλύτερη ζωή ζητάνε μόνο γι’ αυτούς και τα μωρά τους» καταλήγει ο κ. Μπάκας.
«Μόνη μας πατρίδα τα παιδικά μας όνειρα» γράφει ένα σύνθημα δίπλα από τον καταυλισμό κι όσοι φιλοξενούνται εκεί ζουν καθημερινά με την ελπίδα για ένα ευοίωνο μέλλον.
