«Εσείς είστε η Τουρκία. Να σκέφτεστε μεγαλόπνοα». Η φράση συνοδεύει χρόνια τώρα τα αμέτρητα γιγαντιαία πορτρέτα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, του μεγαλύτερου ίσως φαινομένου στην πολιτική ιστορία της Τουρκίας. «Ακριβώς όπως η φράση "Τούρκοι! Περηφάνια, εργασία, πίστη! Όχι πια Τουρκία, αλλά μεγάλη Τουρκία" που συνόδευε τα αντίστοιχα του Κεμάλ Ατατούρκ, έναν αιώνα πριν» γράφει η συγγραφέας Ετζέ Τεμελκουράν στο βιβλίο της «Τουρκία - Παραφροσύνη και Μελαγχολία».
Το επιθετικό κρεσέντο της Τουρκίας μονοπωλεί τις διεθνείς εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Η προκλητική συμπεριφορά που περιέχει εμπρηστικές δηλώσεις για γεωτρήσεις κοντά σε Κρήτη και Καστελόριζο, χάρτες που περιλαμβάνουν «συμφωνία» με τη Λιβύη αλλά και προαναγγελία στρατιωτικής εμπλοκής, όπως και απειλές για κλείσιμο των βάσεων Ιντσιρλίκ και Κιούρετσικ, πυροδοτούν την τεταμένη ατμόσφαιρα και δημιουργούν ένα σκηνικό αστάθειας στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου και της Μεσογείου.
Σ' ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, η στάση της Τουρκίας πέρα από το γεγονός ότι δημιουργεί έντονες ανησυχίες, εξελίσσεται πλέον σε έναν ολοένα και πιο αστάθμητο παράγοντα στη γεωπολιτική σκακιέρα.
«Δεν θα δεχτούμε καμία παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας» δήλωσε σε συνέντευξή του στη γερμανική εφημερίδα Bild ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ενώ την ίδια στιγμή κορυφώνεται ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη.
Σ' ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, η στάση της Τουρκίας πέρα από το γεγονός ότι δημιουργεί έντονες ανησυχίες, εξελίσσεται πλέον σε έναν ολοένα και πιο αστάθμητο παράγοντα στη γεωπολιτική σκακιέρα. Ουσιαστικά, αυτό που φοβούνται οι περισσότεροι είναι ότι βρισκόμαστε στη φάση όπου ο Τούρκος Πρόεδρος ξεδιπλώνει σταδιακά το όραμά του μέχρι το έτος-ορόσημο για εκείνον, που είναι το 2023, καθώς στα εκατό χρόνια της Τουρκίας επιθυμεί να παρουσιάσει κάτι περισσότερο από τη χώρα, όπως την είχε διαμορφώσει ο Κεμάλ το 1923, παραδίδοντας δηλαδή κάτι μεγαλύτερο απ' αυτό που παρέλαβε.
Ποια είναι τα βαθύτερα κίνητρα του Ερντογάν; Τι επιδιώκει με το μνημόνιο Τουρκίας - Λιβύης; Αλλά και ποια είναι η θέση της Ελλάδας απέναντι στον μεγαλοϊδεατισμό της Άγκυρας; Απαντούν στη LiFO ο επίκουρος καθηγητής Ανθρωπολογίας του University of Missouri, St. Louis, Νίκος Μιχαηλίδης και ο διεθνολόγος Γιώργος Λυκοκάπης.
Νίκος Μιχαηλίδης
Επίκουρος καθηγητής Ανθρωπολογίας, University of Missouri, St. Louis
Η πολιτική της Άγκυρας για έλεγχο αραβικών κρατών μέσω της ανόδου στην εξουσία ισλαμικών κομμάτων απέτυχε παταγωδώς. Μαζί με αυτή κατέρρευσε και το όνειρο των Τούρκων ισλαμιστών να ελέγξουν μεγάλα τμήματα των θαλασσίων οδών και οικοπέδων στην ανατολική Μεσόγειο αλλά και χώρες και εδάφη στη Μέση Ανατολή. Επίσης, με τον πόλεμο στη Συρία, ενισχύθηκε η πιθανότητα ανάδυσης νέου αυτόνομου κουρδικού κρατιδίου στη Ροζάβα, στις βόρειες επαρχίες της χώρας αυτής.
Μια σημαντική μερίδα κεμαλιστών αξιωματικών, που τα πρώτα χρόνια ερντογανικής διακυβέρνησης φυλακίστηκαν και περιθωριοποιήθηκαν, εκτίμησαν πως οι παραπάνω εξελίξεις οδηγούν νομοτελειακά την χώρα σε αποδυνάμωση και διαμελισμό. Έτσι, κατόπιν εκπληκτικού σχεδιασμού, επενέβησαν βίαια την 15η Ιουλίου 2016, όχι για να ανατρέψουν τον Τ. Ερντογάν αλλά για να εκκαθαρίσουν το στράτευμα, το ΥΠΕΞ και όλη την κρατική γραφειοκρατία από αντίπαλες προς αυτούς ομάδες και να επιβάλουν τη δική τους πολιτική στο κράτος, στην κυβέρνηση, αλλά και στην κοινωνία. Και τα κατάφεραν.
Έτσι, η πολιτική της Τουρκίας άλλαξε δραματικά. Έγινε εισβολή στη Συρία και σκλήρυναν την στάση τους έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου. Αυτήν τη στιγμή κυριαρχούν ακραίοι υποστηρικτές της άσκησης ωμής βίας στο εσωτερικό και εξωτερικό, φιλορώσοι, φιλοϊρανοί και αντιδυτικοί αξιωματικοί και γραφειοκράτες.
Η Ελλάδα δεν έχει τίποτα να φοβάται. Η Τουρκία δεν είναι τόσο ισχυρή όσο η προπαγάνδα της θέλει να την παρουσιάζει.
Είναι γνωστό πλέον σε όλους πόσες χιλιάδες αξιωματικοί και στελέχη της γραφειοκρατίας αποπέμφθηκαν, συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν με την κατηγορία της συμμετοχής τους στο κίνημα Γκιουλέν. Άλλαξε ξανά η ανθρωπογεωγραφία του τουρκικού κράτους. Το κράτος άλλαξε χέρια. Εδώ, στην Αμερική, επικοινωνώ και συνομιλώ με αποπεμφθέντες και διωκόμενους αξιωματικούς, διπλωμάτες αλλά και πρώην συμβούλους του ίδιου του Ερντογάν, οι οποίοι μου επιβεβαιώνουν αυτό το σενάριο ενώ θεωρούν πως το καθεστώς δεν θα διστάσει να προκαλέσει πολεμικό επεισόδιο με την Ελλάδα προκειμένου να ακυρωθούν οι ενεργειακοί σχεδιασμοί στην περιοχή. Πρέπει επίσης να τονίσω ότι αυτές οι διωκόμενες ομάδες και άλλοι φιλελεύθεροι Τούρκοι βλέπουν στην Ελλάδα μια δύναμη που θα τους βοηθήσει να αλλάξουν και να εκδημοκρατίσουν τη χώρα τους, προσβλέπουν στη βοήθεια της Ελλάδας.
Η πρόσφατη παράνομη σύναψη συμφωνίας της Τουρκίας με την «κυβέρνηση» της Τρίπολης αποτελεί τμήμα μιας στρατηγικής και αντανάκλαση του δόγματος που αναδιατύπωσε το τουρκικό ΓΕΕΘΑ πριν από μερικά χρόνια. Η φιλοσοφία του δόγματος αυτού έχει μάλιστα καταγραφεί σε εκτενή μελέτη υψηλόβαθμου επιτελούς του τουρκικού ναυτικού (η γνωστή «γαλάζια πατρίδα»). Πρόκειται για ένα ναζιστικού τύπου θα έλεγα δόγμα ασφαλείας, που βλέπει την περιοχή από το νότιο Κουρδιστάν (βόρειο Ιράκ και Συρία) μέχρι την ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο ως μια ενιαία ζώνη την οποία η Τουρκία πρέπει να ελέγχει πάση θυσία.
Το τουρκικό γενικό επιτελείο ναυτικού θεωρεί πως αν Ελλάδα και Κύπρος καταστούν παραγωγοί ή έστω διαμετακομιστές φυσικού αερίου προς τη Δύση, αυτό θα έχει δύο αρνητικές συνέπειες για τη χώρα τους. Πρώτον θα ενισχυθούν οικονομικά και γεωπολιτικά οι δύο κύριοι ανταγωνιστές τους στην περιοχή και δεύτερον θεωρούν πως θα μειωθεί η γεωπολιτική αξία της Ανατολίας, καθιστώντας το καθεστώς της Άγκυρας ευάλωτο σε έξωθεν πιέσεις και εσωτερικές αποσταθεροποιήσεις. Με λίγα λόγια θεωρούν πως η Τουρκία θα χάσει την αρχική της γεωπολιτική αξία για τη Δύση άρα και την επιρροή, αλλά και πολλά έσοδα από τις πωλήσεις φυσικού αερίου.
Το καθεστώς της Άγκυρας επιθυμεί να κρατά το ίδιο όλα τα κλειδιά της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης, με σκοπό να μπορεί να χρησιμοποιεί τη ροή της ενέργειας, ακριβώς όπως και η σύμμαχός τους Ρωσία, προκειμένου να εκβιάζουν την Ε.Ε. σε διάφορα ζητήματα και να κερδίζουν διπλωματικά, οικονομικά και πολιτικά ανταλλάγματα. Γι' αυτό θέλουν και επιδιώκουν όλοι οι αγωγοί αερίου να περνούν μέσα από περιοχές που ελέγχουν οι ίδιοι.
Αυτό βέβαια συνιστά σενάριο αυτοκτονίας για τις ευρωπαϊκές βιομηχανικές ελίτ και τις οικονομίες μας, για την Ε.Ε. και τον δυτικό κόσμο συνολικά. Θα καταστήσει τη Δύση όμηρο μιας ανεξέλεγκτης, επεκτατικής Τουρκίας η οποία θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τη Ρωσία, την Κίνα και το Ιράν έναντι των δυτικών συμφερόντων και προτεραιοτήτων. Αυτή είναι η ιδεολογία του καθεστώτος το οποίο βλέπει τη Δύση ως εχθρό. Η Ελλάδα και η Κύπρος, μαζί βέβαια και το Ισραήλ, που είναι στην πρώτη γραμμή, θα επηρεαστούν αρνητικότατα από μια τέτοια εξέλιξη.
Θέλω να τονίσω ότι το πρόβλημα δεν είναι πρωτίστως ο Ερντογάν και οι δικτατορικές του πρακτικές. Το κύριο πρόβλημα και η απειλή είναι το τουρκικό γενικό επιτελείο στρατού και οι υπηρεσίες πληροφοριών που βρίσκονται από πίσω του και συγκυβερνούν. Χρησιμοποιούν τον Ερντογάν ως βιτρίνα, όπως και όλα τα κατεστημένα κόμματα, πλην ίσως του φιλοκουρδικού, το οποίο όμως αποδυναμώθηκε λόγω φυλακίσεων χιλιάδων στελεχών του.
Άλλωστε το κόμμα του Ερντογάν έχει αποψιλωθεί από στελέχη και έχει αποδυναμωθεί πολύ και ο ίδιος στηρίζεται πλέον στο παραδοσιακό βαθύ κράτος για να συνεχίσει να κυβερνά, ακολουθώντας την γραμμή που του επιβάλλουν. Όταν οι δυνάμεις αυτές κρίνουν πως ο Ερντογάν έχει ολοκληρώσει την αποστολή του, πιθανόν να τον αντικαταστήσουν με κάποιο φρέσκο πρόσωπο, επιδιώκοντας να αποκαταστήσουν και τη διεθνή εικόνα της χώρας τους που έχει τρωθεί δραματικά λόγω της άσκησης ωμής βίας στο εσωτερικό και εισβολών στο εξωτερικό. Πάντως η επιλογή σύμπλευσης με τη Ρωσία και το Ιράν δεν είναι ερντογανικής προέλευσης. Είναι απόφαση του τουρκικού βαθέως κράτους που του επιβλήθηκε.
Μένει να φανεί πόσο απλό θα είναι το σενάριο ομαλής, αναίμακτης αντικατάστασης του Ερντογάν. Η Δύση πάντως δεν θα πρέπει να τρέφει αυτοκτονικές ψευδαισθήσεις ότι η αντικατάστασή του θα επαναφέρει την Τουρκία σε «φιλοδυτικές» πολιτικές και σε τροχιά εκδημοκρατισμού. Το τουρκικό πρόβλημα θα συνεχίσει να υφίσταται. Πρέπει η χώρα μας να είναι απολύτως προετοιμασμένη για όλα τα πιθανά σενάρια.
Το σενάριο «συνεκμετάλλευσης» που ορισμένοι σχολιαστές διακίνησαν τις τελευταίες ημέρες είναι ανορθολογικό, παράνομο και απολύτως επικίνδυνο. Δεν θα περιορίσει τον τουρκικό επεκτατισμό, αντίθετα θα τον νομιμοποιήσει και θα τον ενισχύσει. Η ασφάλεια και η ελευθερία μας, η ευημερία μας, ο ορθολογισμός και αυτή η ίδια η δημοκρατική ευρωπαϊκή μας ταυτότητα κρίνονται από τη δυνατότητά μας ως έθνους να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά, με όλα τα μέσα, τον τουρκικό, ναζιστικού τύπου, επεκτατισμό και την ισλαμοεθνικιστική νεοαποικιοκρατία.
Η Ελλάδα δεν έχει τίποτα να φοβάται. Η Τουρκία δεν είναι τόσο ισχυρή όσο η προπαγάνδα της θέλει να την παρουσιάζει. Είναι μια παρηκμασμένη φασιστική δικτατορία, με τεράστια οικονομικά προβλήματα, με ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού να επιδιώκει απόσχιση με ένοπλα μέσα, βαθιά θρησκευτικά, ταξικά και εθνοτικά ρήγματα, τεράστια έλλειψη πιλότων πολεμικών αεροσκαφών αλλά και στελεχών σε όλα τα σώματα και επίπεδα διοίκησης των ενόπλων δυνάμεων, με πεσμένο ηθικό και εσωτερικές έριδες. Οι ρητορικές υπερβολές της ηγεσίας της στοχεύουν και στο να αποκρύψουν αυτές τις αδυναμίες και να παρουσιάσουν μια ψευδή εικόνα δήθεν ισχύος. Πρόκειται για προπαγάνδα. Το τουρκικό καθεστώς παίρνει πολύ υψηλά ρίσκα. Η Ελλάδα με τους συμμάχους της πρέπει να αντιμετωπίσουν το τουρκικό πρόβλημα με μια πολύπλευρη στρατηγική σε βάθος χρόνου. Δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι το νέο ανατολικό ζήτημα είναι πλέον μαζί μας. Πρόκειται για ένα νέο ραντεβού με την ιστορία.
Γεώργιος Λυκοκάπης
Διεθνολόγος – αρθρογράφος SLpress
Στις 9 Δεκεμβρίου επιδόθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας, μία έκθεση ειδικών εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ για την κατάσταση στη Λιβύη. Η έκθεση ανέφερε πως μία σειρά από χώρες παραβιάζουν το εμπάργκο όπλων στην εμπόλεμη χώρα, σημειώνοντας χαρακτηριστικά πως «το έκαναν ολοφάνερα, χωρίς καμία προσπάθεια να το αποκρύψουν».
Η έκθεση κατηγορούσε, μεταξύ άλλων, την Τουρκία, κάτι που δεν αποτέλεσε είδηση. Ο ίδιος ο Πρόεδρος Ερντογάν είχε παραδεχτεί την πολεμική εμπλοκή της Άγκυρας, ήδη από τον περασμένο Ιούλιο. Είχε ομολογήσει πως η τουρκική κυβέρνηση απέστειλε, «με το αζημίωτο», στρατιωτική βοήθεια στις δυνάμεις της κυβέρνησης Σαράτζ, η οποία ελέγχει την λιβυκή πρωτεύουσα, Τρίπολη.
Από τον περασμένο Απρίλιο η κυβέρνηση Σαράτζ αντιμετωπίζει την πολιορκία των δυνάμεων του Λιβυκού Εθνικού Στρατού, της οργάνωσης του στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ. Ο Χάφταρ ελέγχει πλέον τη συντριπτική επικράτεια της χώρας, με εξαίρεση την Τρίπολη. Ήταν αυτός που είχε συμβάλει στη συντριβή του Ισλαμικού Κράτους στη Βεγγάζη. Η μυθιστορηματική φιγούρα του Λίβυου στρατάρχη θα μπορούσε να εμπνεύσει σενάριο κατασκοπευτικής ταινίας.
Ο Τούρκος Πρόεδρος οραματίζονταν μία πολιτική αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον αραβικό κόσμο, μέσω της συμμαχίας του με την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Όμως, ειδικά μετά την πραξικοπηματική ανατροπή των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο το 2013, τα ερείσματα του Τούρκου προέδρου περιορίζονται στο Κατάρ και την κυβέρνηση Σαράτζ.
Από «αγαπημένο παιδί» του Μοαμάρ Καντάφι, εξελίχθηκε σε σκληρό πολέμιο του Λίβυου δικτάτορα. Στρατολογήθηκε από τη CIA, ήδη από την δεκαετία του '90, αποκτώντας στην πορεία και την αμερικανική υπηκοότητα. Όμως ο Χαλίφα Χάφταρ δεν ήταν διατεθειμένος να ανεχτεί τα ανοίγματα της κυβέρνησης Ομπάμα στη Μουσουλμανικη Αδελφότητα στην Λιβύη, όπως ακριβώς και ο στρατηγός Σίσι στην Αίγυπτο.
Στον αντίποδα, ήδη από το 2011, έχει ξεκινήσει μία «σταυροφορία» κατά του πολιτικού Ισλάμ στη Λιβύη. Αρχικά κατά του Ισλαμικού Κράτους, σύντομα όμως και κατά του λιβυκού παραρτήματος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, το οποίο υποστηρίζει την κυβέρνηση Σαράτζ. Η «σταυροφορία» του έχει εξασφαλίσει την υποστήριξη των κυριότερων αραβικών κρατών, όπως της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου.
Αν και αποτελεί τη διεθνή αναγνωρισμένη κυβέρνηση της χώρας, η κυβέρνηση Σαράτζ είναι στο χείλος της πλήρους κατάρρευσης. Έχοντας μηδαμινά ερείσματα στις λιβυκές ένοπλες δυνάμεις, βασίζεται στην στήριξη ισλαμικών παραστρατιωτικών πολιτοφυλάκων, μισθοφόρων, ακόμα και μαχητών του Ισλαμικού Κράτους! Όμως η κυριότερη στήριξη της κυβέρνησης Σαράτζ προέρχεται από τον Ταγίπ Ερντογάν.
Ο Τούρκος Πρόεδρος οραματίζονταν μία πολιτική αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον αραβικό κόσμο, μέσω της συμμαχίας του με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Όμως, ειδικά μετά την πραξικοπηματική ανατροπή των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο το 2013, τα ερείσματα του Τούρκου Προέδρου περιορίζονται στο Κατάρ και την κυβέρνηση Σαράτζ.
Γι' αυτό και ο Τούρκος Πρόεδρος πασχίζει να αντέξει πάση θυσία η κυβέρνηση της Τρίπολης, από τη δεύτερη προέλαση του στρατηγού Χάφταρ. Επομένως, έχουμε δύο πολέμους του Ερντογάν στη Λιβύη. Καταρχάς έχουμε έναν κλασικό πόλεμο δια αντιπροσώπων, μέσω της λαθραίας αποστολής όπλων, της χρήσης drones και της οργάνωσης των φιλοκυβερνητικών παραστρατιωτικών ομάδων. Σε δεύτερο στάδιο, η Άγκυρα σχεδιάζει να αποστείλει δυνάμεις του τουρκικού στρατού για να μετατρέψει την περιοχή που ελέγχει η κυβέρνηση Σαράτζ σε προτεκτοράτο της. Είναι κοινό μυστικό πως ο Λίβυος πρωθυπουργός έχει μετατραπεί σε υποχείριο του Ερντογάν. Όμως η Λιβύη είναι το κέντρο του δεύτερου πολέμου του Ερντογάν, του υβριδικού πολέμου που έχει κηρύξει εις βάρος της Ελλάδος και της Κύπρου.
Στοιχεία του υβριδικού πολέμου είναι η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση. Δηλαδή ό,τι ακριβώς κάνει η Τουρκία το τελευταίο διάστημα, μέσω της προπαγανδιστικής εκστρατείας που έχει ξεκινήσει εις βάρος της Κύπρου και της Ελλάδος, ακόμη και μέσω του ΟΗΕ. Χωρίς ίχνος υπερβολής, ο Ερντογάν κομπάζει πως κατάφερε και «εξαφάνισε» την υφαλοκρηπίδα ελληνικών νησιών, όπως η Κρήτη, μέσω του μνημονίου που υπέγραψε με τη λιβυκή κυβέρνηση.
Είναι ξεκάθαρο πως χρησιμοποιεί τη Λιβύη ως γεωπολιτικό «εργαλείο», προκειμένου να νομιμοποιήσει τις επεκτατικές της βλέψεις σε Αιγαίο και Μεσόγειο. Γι' αυτό και πρέπει πάση θυσία να κρατήσει «ζωντανή» την κυβέρνηση Σαράτζ. Με λίγα λόγια, παραφράζοντας τον Χένρι Κίσινκερ, «ο Χαλίφα Χάφταρ, αν δεν κερδίσει, χάνει. Ο Ερντογάν, αν δεν χάσει η κυβέρνηση Σαράτζ, κερδίζει».
σχόλια