Ο Γεράσιμος Ρασσιάς (Επίκουρος πλέον Καθηγητής Οργανικής Χημείας, στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας) εργάστηκε σε διάφορα προγράμματα ανάπτυξης φαρμάκων της GlaxoSmithKline, και βραβεύθηκε με εννέα Reward & Recognition Awards, εκ των οποίων δύο Χρυσά, καθώς και με τρία Exceptional Science Awards.
Για την πρώτη μεταδιδακτορική του εργασία κατά την οποία συνέβαλε στην ολική σύνθεση της λακτακυστίνης και σε νέους οπτικά ενεργούς υποκαταστάτες παλλαδίου για την κατάλυση ασύμμετρων μετασχηματισμών. Η εργασία αυτή οδήγησε στην απονομή του τίτλου "Chartered Chemist" από την Royal Society of Chemistry.
Ιδιαίτερα σημαντικό έργο προσέφερε ως επικεφαλής χημικός στην ανάπτυξη της σύνθεσης της Trametinib dimethyl sulfoxide για την αντιμετώπιση του καρκίνου του δέρματος καθώς και στην συγγραφή μέρους του φακέλλου του φαρμάκου. Πρόσφατα ανακοινώθηκε η έγκριση από τον FDA και η κυκλοφορία του trametinib με την εμπορική ονομασία Mekinist.
Μιλήσαμε μαζί του με αφορμή την επικείμενη ομιλία του στο πρώτο TEDx που θα γίνει ποτέ στην Πάτρα (tedxupatras).
Ξέρετε είναι στη φύση του ανθρώπου να προσπαθεί να βρει απαντήσεις στα ζητήματα που τον απασχολούν. Κάποιοι όμως αντί να συνθέσουν το παζλ για να δουν την εικόνα που σχηματίζεται, φτιάχνουν μία δικιά τους απλά για να γεμίσουν το κάδρο. Έτσι τροφοδοτούνται θεωρίες συνωμοσίας που δεν θα έβρισκαν έδαφος εξάπλωσης αν το κοινό ήταν καλύτερα ενημερωμένο για την πραγματικότητα.
Kύριε Ρασσιά, τι ήταν αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε με τον κλάδο της Χημείας αρχικά, και με τον κλάδο της ανάπτυξης φαρμάκων μετέπειτα;
Ενώ ήμουν μαθητής γυμνασίου και δημοτικού ακόμα είχα πρόσβαση στα βιβλία χημείας ενός μεγαλύτερου ξαδέρφου μου που τότε ήταν μαθητής λυκείου και εξ' αρχής ενθουσιάστηκα από τους ποικίλους μετασχηματισμούς της ύλης καθώς και από τους φυσικούς κανόνες που τους διέπουν. Στο λύκειο ήμουν πλέον συνειδητοποιημένος ότι ήθελα να σπουδάσω το αντικείμενο της χημείας και ιδιαίτερα τον κλάδο της οργανικής χημείας, γεγονός που διαπίστωσαν κάποιοι από τους καθηγητές μου και με ενθάρρυναν περισσότερο. Στο πανεπιστήμιο πραγματικά αγάπησα τη οργανική σύνθεση ενώ στο διδακτορικό μου λόγω της υποτροφίας από την τότε Glaxo-Wellcome είχα την ευκαιρία να εκπονήσω μέρος της έρευνας μου στα εργαστήρια της φαρμακοβιομηχανίας. Έτσι ήρθα σε επαφή με την πολυπλοκότητα και την ποικιλομορφία των φαρμακευτικών μορίων και συνειδητοποίησα ότι προσφέρουν το ιδανικό πεδίο έκφρασης για τη δημιουργικότητα, την τρισδιάστατη αντίληψη και την ευρηματικότητα σε μετασχηματισμούς και αντιδράσεις που χαρακτηρίζουν την εφαρμογή της οργανικής σύνθεσης.
Ήσασταν επικεφαλής στην ανάπτυξη ενός φαρμάκου για την αντιμετώπιση του καρκίνου του δέρματος (Trametinib dimethyl sulfoxide) του οποίου η κυκλοφορία εγκρίθηκε πρόσφατα από τον FDA.
Πώς σας κάνει να νιώθετε αυτή η επιτυχία;
Καταρχήν να σημειωθεί ότι ήταν μια συλλογική διεπιστημονική προσπάθεια εκατοντάδων συναδέλφων από την GlaxoSmithKline μέσα από την οποία είχα την τύχη να ηγηθώ των δραστηριοτήτων που αφορούν την ανάπτυξη της σύνθεσης και των αντίστοιχων χημικών διεργασιών. Θα ήθελα μάλιστα με την ευκαιρία που μου δίνετε να ευχαριστήσω τους ανωτέρους μου για την τιμή και την ευθύνη που μου απέδωσαν με το ρόλο αυτό. Ξέρετε, στη 10ετή καριέρα μου στη GlaxoSmithKline εργάσθηκα με την ομάδα μου σε περισσότερα από 10 υποψήφια φάρμακα με την ίδια θέρμη και αφοσίωση. Πραγματικά, δεν μπορώ να σας περιγράψω την απογοήτευση που νιώθαμε όλοι μας όταν μαθαίναμε ότι το project μας τερματιζόταν για κάποιο λόγο. Παρόλα αυτά βρίσκαμε το σθένος και την επιμονή να δώσουμε τον καλύτερο μας εαυτό στο επόμενο. H έγκριση του trametinib δεν ήταν συγκινητική μόνο επειδή είχαν δικαιωθεί οι κόποι μας για πρώτη φορά, αλλά κυρίως γιατί η αγάπη μας για τη χημεία είχε υπηρετήσει την ανθρωπότητα.
Σπουδάσατε και λείπατε για χρόνια στο εξωτερικό, και εδώ και δύο χρόνια διδάσκετε ως Επίκουρος Καθηγητής Οργανικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας.
Ποιες οι μεγαλύτερες διαφορές του ελληνικού πανεπιστημίου σε σχέση με τα ιδρύματα στα οποία κινούσασταν μέχρι τώρα;
Σε τι επίπεδο βρίσκεται η ελληνική ακαδημαϊκή έρευνα;
Τα ερωτήματα σας είναι αλληλένδετα και για αυτό θα προσπαθήσω να σας δώσω μία ενιαία απάντηση. Εδώ και πολλά χρόνια το ελληνικό πανεπιστήμιο λειτουργούσε ως ένας μεταλυκειακός θεσμός που σκοπό είχε να παράγει στελέχη για έναν υπέρογκο κρατικό μηχανισμό: εκπαιδευτικούς των σχολείων, νομικούς των δικαστηρίων, γιατρούς/νοσοκόμες του συστήματος υγείας, λογιστές για τις κρατικές τράπεζες και εφορίες μεταξύ άλλων. Ανεξάρτητα από τα όποια οφέλη ή παθογένειες κληροδότησε αυτό το σύστημα στη κοινωνία, εγκαθίδρυσε στα πανεπιστήμια τη μετριοκρατία, την εσωστρέφεια, την έλλειψη φιλοδοξίας και μάλιστα μία μορφή κοινωνικής αδικίας: τον περιορισμό των ευκαιριών σε εκείνους που ήθελαν να ξεχωρίσουν ως κάτι μη-αναγκαίο ή μη-επιθυμητό στο υπάρχων σύστημα. Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Κατά τη γνώμη μου το δημόσιο πανεπιστήμιο δεν πρέπει να είναι κρατικοδίαιτο ούτε στη χρηματοδότηση ούτε στη φιλοσοφία του. Διότι τελικά το πρόβλημα είναι φιλοσοφικό στη βάση του.
Σε σύγκριση με τα πανεπιστήμια του εξωτερικού που με ρωτάτε η βασική διαφορά δεν είναι στην ικανότητα αλλά σε αυτό που ονομάζεται mission statement δηλαδή στον προσδιορισμό των στόχων του. Από την εμπειρία μου στα βρετανικά πανεπιστήμια έχω επισημάνει ότι στοχεύουν στην παραγωγή και διδασκαλία νέας γνώσης, στη λύση σύγχρονων επιστημονικών προβλημάτων, στην παγκόσμια πρωτοπορία, στην εναρμόνιση της έρευνας με τις ανάγκες της κοινωνίας /αγορών, στην παραγωγή elite στελεχών τόσο για τον ιδιωτικό τομέα όσο και για το κράτος, στη σωστή διαχείριση των πόρων, στην εκσυγχρόνιση των υποδομών και στις επενδύσεις σε τομείς αιχμής. Μέρος των πόρων από ανταγωνιστικές σχολές στηρίζει τη δραστηριότητα άλλων σχολών με μικρότερη πρόσβαση σε κονδύλια και τους ικανούς αλλά άπορους φοιτητές με υποτροφίες.
Επόμενο είναι ένα πανεπιστήμιο με τέτοιους στόχους να έλκει κονδύλια, διακεκριμένους ερευνητές, φοιτητές από όλον τον κόσμο και οι απόφοιτοί του να είναι ανταγωνιστικότεροι και καλύτεροι . Όπως καταλαβαίνετε ο βαθμός στον οποίον επιτυγχάνονται αυτοί οι στόχοι λειτουργεί αυτόματα και ως αξιολόγηση για το πανεπιστήμιο και γνώμονας για την αυτο-βελτίωση του. Το ελληνικό πανεπιστήμιο βρίσκεται σε μια φάση μετάβασης και προσαρμογής στην πραγματικότητα και είναι σημαντικό να ορίσει το δικό του mission statement εμπνεόμενο ίσως από εκείνα της Ευρώπης εφόσον δραστηριοποιείται και συνεργάζεται πρωτίστως μέσα σε αυτήν.
Ας περάσουμε στην ομιλία σας στο φετινό TEDxUP, με τίτλο Drug development: A quest against the odds.
Τι μπορείτε να μας πείτε για την διαδικασία ανάπτυξης νέων φαρμάκων; Μπορείτε να μας εξηγήσετε με απλά λόγια το πώς "γεννιέται" ένα νέο φάρμακο;
Στην ομιλία μου θα περιγράψω τη διαδικασία ανακάλυψης και ανάπτυξης πρωτότυπων φαρμάκων και θα εστιάσω σε τρία είδη προκλήσεων που καθιστούν την όλη διαδικασία εξαιρετικά δύσκολη. Η πρώτη πρόκληση είναι το εύρος και βάθος γνώσης που απαιτείται για την κατανόηση βιοχημικών μηχανισμών που εμπλέκονται στην εκδήλωση/ανάπτυξη μία νόσου και την εύρεση κατάλληλων μορίων που μπορούν να αλληλεπιδράσουν με αυτούς και να τους επαναφέρουν σε υγιή λειτουργία. Η δεύτερη πρόκληση είναι η αξιολόγηση των επιστημονικών ευρημάτων και δοκιμών των υποψηφίων φαρμάκων από ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές με στόχο την έγκριση της κυκλοφορίας του αντίστοιχου σκευάσματος. Συνδεδεμένη με αυτές τις προκλήσεις είναι και κοινωνική αντίληψη/αμφισβήτηση για την πρόθεση της κυκλοφορίας ενός φαρμάκου, το κόστος του, και τα κριτήρια επιλογής αυτού μεταξύ παρόμοιων ή εναλλακτικών θεραπειών. Οι αμφισβητήσεις αυτές είναι δικαιολογημένες καθώς το ευρύ κοινό δε γνωρίζει την πολυπλοκότητα, το κόστος, το χρόνο και τα επίπεδα ασφάλειας και αποτελεσματικότητας που απαιτούνται πριν ένα φάρμακο φτάσει στον ασθενή.
Λέτε ότι η άγνοιά μας για την διαδικασία ανάπτυξης νέων φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε παραφιλολογίες και θεωρίες συνωμοσίας.
Έχετε κατά νου κάποια παραδείγματα;
Ακριβώς. Είναι αυτή η άγνοια που επισήμανα παραπάνω που οδηγεί σε αυθαίρετες ερμηνείες σχετικά με την ανάπτυξη ή μη φαρμάκων και τη γενικότερη δράση της φαρμακοβιομηχανίας και της κυβέρνησης. Ξέρετε είναι στη φύση του ανθρώπου να προσπαθεί να βρει απαντήσεις στα ζητήματα που τον απασχολούν. Κάποιοι όμως αντί να συνθέσουν το παζλ για να δουν την εικόνα που σχηματίζεται, φτιάχνουν μία δικιά τους απλά για να γεμίσουν το κάδρο, ικανοποιώντας παράλληλα και την αναζήτησή τους. Το κατά πόσο αυτό αντανακλά την πραγματικότητα δεν είναι στις προτεραιότητες τους . Έτσι τροφοδοτούνται θεωρίες συνωμοσίας που δεν θα έβρισκαν έδαφος εξάπλωσης αν το κοινό ήταν καλύτερα ενημερωμένο για την πραγματικότητα.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων θέσεων είναι το ότι έχει βρεθεί το φάρμακο για τον καρκίνο αλλά δεν το δίνουν, ότι πολλά φάρμακα χρόνιας χρήσης δεν χρειάζονται αλλά αναπτύσσονται και συνταγογραφούνται για λόγους κατανάλωσης και κέρδους, ότι οι κυβερνήσεις, οι γιατροί οι ρυθμιστικές αρχές και οι φαρμακοβιομηχανίες έχουν συμμαχήσει με στόχο το κέρδος, ότι οι διάφοροι ιοί αναπτύχθηκαν από τις φαρμακοβιομηχανίες για να σκοτώσουν τον κόσμο ή να τον τρομοκρατήσουν ώστε να του πουλήσουν μετά το αντίδοτο. Καταλαβαίνετε ότι κάποιος που έχει ασχοληθεί στοιχειωδώς με την έρευνα φαρμάκων ή ίσως και με τις οικονομικές επιστήμες δεν μπορεί να ακούει τόσο πρόχειρους και ανυπόστατους συλλογισμούς. Μάλιστα καλώ το κοινό να σκεφθεί πως τέτοιες θεωρίες συνομωσίας είναι επικίνδυνες καθώς τρομοκρατούν τους ασθενείς, που εκ των πραγμάτων είναι ψυχολογικά ευάλωτοι, σε βαθμό να μην αναζητούν εγκεκριμένα φάρμακα που χρειάζονται πραγματικά, θέτοντας έτσι τη ζωή τους σε κίνδυνο.
Πριν 50 χρόνια οι Έλληνες μαζί με τον υπόλοιπο κόσμο βίωσαν μία μετάβαση από μία εποχή έλλειψης φαρμάκων και κακής ποιότητας ζωής σε μια εποχή με μεγάλη επιλογή θεραπειών που αδιαμφισβήτητα βελτίωσε σημαντικά την ποιότητα της ζωής τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την τυφλή εμπιστοσύνη και την αλόγιστη ίσως χρήση φαρμάκων.
Και πώς προκύπτει όμως εξ' αρχής η άγνοια αυτή του ευρέος κοινού;
Ήταν μήπως και "ηθελημένη" ως έναν βαθμό από την φαρμακευτική ή την επιστημονική κοινότητα ώστε να μην δημιουργούνται φήμες ή και λανθασμένα συμπεράσματα λόγω μη εξειδίκευσης του κοινού;
Πιστεύω πως αυτή η άγνοια δεν είναι ηθελημένη από τις φαρμακευτικές εταιρίες καθότι καθοδηγούν τους ιατρούς οι οποίοι είναι σε άμεση επαφή με το κοινό για τη σωστή χρήση των φαρμάκων. Η ενημέρωση είναι καθήκον όλων μας και μάλιστα αυτονόητο στην εποχή της πληροφορίας που ζούμε. Σίγουρα όμως δεν μπορεί ο καθένας μας να σπουδάσει ιατρική για να αποφασίσει τι είναι καλό για την υγεία του και τι όχι. Αυτό όμως που μπορεί να μάθει εύκολα είναι για την ανάπτυξη ενός φαρμάκου απαιτούνται κατά μέσο όρο 1 δις ευρώ, 12 χρόνια έρευνας και δοκιμών και περισσότερες από 50 ειδικότητες επιστημόνων για να βγει ένα φάρμακο στην αγορά. Το ποσοστό επιτυχίας αυτού του εγχειρήματος είναι <1%.
Όταν κυκλοφορήσει ένα φάρμακο και συνεπώς δοκιμαστεί σε μεγαλύτερο αριθμό ασθενών εξακολουθεί να αξιολογείται και μπορεί να ανακληθεί η άδειά του αν αποδειχτεί επικίνδυνο. Πείτε μου λοιπόν αν αυτό είναι μια ελκυστική επένδυση για κάποιον που έχει αποκλειστικό σκοπό το κέρδος. Συνυπολογίστε μάλιστα ότι τα κόστη αυτά έχουν 10πλασιαστεί την τελευταία 20ετία αλλά δεν έχει αυξηθεί ο αριθμός των νέων φαρμάκων που εγκρίνονται κάθε χρόνο. Πιστεύετε ότι οι κυβερνήσεις ξοδεύουν αυτά τα ποσά για να αρρωστήσουν τον κόσμο και τα ξαναξοδεύουν για να τον θεραπεύσουν;
Σίγουρα κάθε εταιρία θέλει να έχει κέρδη για να αυτοχρηματοδοτείται και δεν βασίζεται σε κρατικές χρηματοδοτήσεις και εράνους για να αναπτύξει νέα φάρμακα. Ίσως κάποιες φορές οι στρατηγικές marketing που εφαρμόστηκαν για την αύξηση των πωλήσεων δεν ήταν διαφανείς και δημιούργησε αρνητική εικόνα για τις εταιρίες. Δεν πρέπει να συγχέουμε όμως αυτό με την ορθότητα της επιστήμης που υπάρχει πίσω από ένα φάρμακο. Μέτρον το άριστον.
Κατανοώ ότι δεν είναι εφικτό να είμαστε πλήρως ενήμεροι για το οτιδήποτε, αυτό όμως δε μας δίνει το δικαίωμα να φτάνουμε στα άκρα δηλαδή να γινόμαστε ειδικοί με τις όποιες πληροφορίες έχουμε στη διάθεσή μας και να καταλήγουμε σε θεωρίες συνωμοσίας συνδέοντας αποσπασματικές πληροφορίες με αυθαίρετο τρόπο.
Μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ερευνητική κοινότητα στον αγώνα της για την εύρεση θεραπειών;
Παλαιότερα μεγάλη δυσκολία συνιστούσε η άγνοια της διαδρομής ενός φαρμάκου μέσα στο ανθρώπινο σώμα η οποία ξεπεράστηκε με την μελέτη της φαρμακοκινητικής, αργότερα ήταν η οργανική σύνθεση μορίων πολύπλοκης δομής που ξεπεράστηκε με την ανάπτυξη της οργανικής χημείας και νέων αντιδράσεων, μετέπειτα ήταν η ταχύτητα σύνθεσης ανάλυσης και αξιολόγησης πολλών υποψήφιων φαρμάκων στο εργαστήριο η οποία ξεπεράστηκε με την πρόοδο της τεχνολογίας και των αυτοματισμών.
Πρόσφατα, σημαντική δυσκολία ήταν και είναι ακόμα για αρκετές νόσους η ύπαρξη κατάλληλων ζωικών προτύπων που επιτρέπουν την μελέτη μιας νόσου σε ζώα πριν δοκιμαστεί κάτι σε άνθρωπο. Η μεγαλύτερη ίσως δυσκολία σήμερα στην εύρεση νέων θεραπειών είναι πιστοποίηση του βιολογικού στόχου. Δηλαδή η απόδειξη ότι ο παθοφυσιολογικός μηχανισμός που επιλέγουμε να επέμβουμε είναι αυτός που θα μας επιτρέψει να διαχειριστούμε την εκδήλωση / ανάπτυξη μίας νόσου. Παράλληλη δυσκολία είναι πως μπορεί αυτό να γίνει εκλεκτικά χωρίς να επηρεαστούν άλλες (υγιής) λειτουργίες καθώς στο σύνολό τους είναι αλληλένδετες και διάχυτες μέσα στο ανθρώπινο σώμα.
Ποια είναι η σχέση των Ελλήνων με τα φάρμακα γενικότερα; Τυφλή εμπιστοσύνη; Αλόγιστη χρήση; Παντελής άγνοια; Αδικαιολόγητη επιφυλακτικότητα;
Η γνώμη μου είναι ότι πριν 50 χρόνια οι Έλληνες μαζί με τον υπόλοιπο κόσμο βίωσαν μία μετάβαση από μία εποχή έλλειψης φαρμάκων και κακής ποιότητας ζωής σε μια εποχή με μεγάλη επιλογή θεραπειών που αδιαμφισβήτητα βελτίωσε σημαντικά την ποιότητα της ζωής τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την τυφλή εμπιστοσύνη και την αλόγιστη ίσως χρήση φαρμάκων. Βέβαια από τότε έχουν συμβεί και αρνητικά γεγονότα με κάποια φάρμακα και σε συνδυασμό με τις θεωρίες συνωμοσίας που θίξαμε προηγουμένως έχει αναπτυχθεί σκεπτικισμός και ναι ίσως και σε κάποιο βαθμό αδικαιολόγητη επιφυλακτικότητα. Τα αριθμοί όμως δείχνουν ότι είμαστε στην πέμπτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη στην κατανάλωση φαρμάκων σε σχέση με τον πληθυσμό μας.
Το timing της ομιλίας σας συμπίπτει με την διευρυμένη παγκόσμια κρίση υπό τον φόβο εξάπλωσης του ιού Έμπολα. Τι μπορείτε να μας πείτε σχετικά;
Όντως η εξάπλωση του έμπολα ανησυχεί αλλά και αφορά όλους μας. Δυστυχώς στη μέχρι τώρα πορεία μου δεν είχα την τύχη να δουλέψω σε αντιιικά φάρμακα ή να συνεργαστώ με επιδημιολόγους και συνεπώς δεν είμαι σε θέση να εκφέρω μια έγκυρη και εμπεριστατωμένη άποψη. Από την εμπειρία μου όμως στο πεδίο της ανάπτυξης φαρμάκων μπορώ να σας πω ότι είμαι σίγουρος ότι δεδομένης της έκτασης και επικινδυνότητας του φαινομένου πολλοί οργανισμοί έχουν ευαισθητοποιηθεί και θέσει τη θεραπεία για τον έμπολα στις προτεραιότητες τους Μάλιστα, χωρίς να θέλω να αποτελέσει διαφήμιση, η GlaxoSmithKline έχει ήδη στο στάδιο των κλινικών δοκιμών κάποιο εμβόλιο. Η ιστορία μας έχει δείξει ότι σε παρόμοιες συγκυρίες η επιστημονική κοινότητα συνεργάστηκε και βρήκε λύσεις όπως εκείνες για την γρίπη των πουλερικών και το SARS. Είμαι αισιόδοξος λοιπόν ότι και αυτή η νόσος θα τιθασευτεί.
σχόλια