«Καραμέλα;», με ρωτάει και απλώνει το χέρι του.
Παίρνω μία και μου χαμογελάει.
«Κάθε μέρα τα κερνάω τα παιδιά που δουλεύουν εδώ. Πρωί-βράδυ. Είναι τα καλύτερα. Τα αγαπάω, τα εκτιμάω. Με αγκαλιάζουν και με λένε "Παππού μας ή θείε κυρ Κώστα"», συμπληρώνει και το αυλάκι στα μάτια του γεμίζει υγρό. Κάθεται απέναντί μου σε μια καρέκλα και περιμένει με την ηρεμία του ανθρώπου που δεν φοβάται να απαντήσει σε οποιαδήποτε ερώτηση.
Ο κύριος Κώστας είναι ένας από τους εβδομήντα ανθρώπους που βρίσκουν καθημερινά ένα κρεβάτι να τους περιμένει στο Υπνωτήριο Άστεγων Θεσσαλονίκης, μαζί με φαγητό, ζεστό νερό, φαρμακευτική περίθαλψη και όλα τα βασικά μιας στοιχειώδους ποιότητας ζωής. Στα Δυτικά και στην οδό Ανδρέου Γεωργίου 13, εκεί που κάθε βράδυ η πόρτα ανοίγει και οι εργαζόμενοι υποδέχονται ανθρώπους που βρέθηκαν στον δρόμο. Από χρήστες ουσιών και μετανάστες, μέχρι μακροχρόνια άστεγους ή όσους χρειάζονται απλά ένα διάστημα για να σταθούν όρθιοι μετά από κάποια αναποδιά. Όλοι τους συναντιούνται στους διαδρόμους του ίδιου σπιτιού, κοιμούνται σε διπλανά κρεβάτια και βλέπουν τηλεόραση στο ίδιο σαλόνι.
Ο κύριος Κώστας είναι ρομαντικός και, όπως μου εκμυστηρεύτηκε, συγκινείται εύκολα. Μετράει δύο γάμους, δύο διαζύγια, και τρία παιδιά. Η περίπτωσή του έχει όμως κάτι το ιδιαίτερο. Πάνε μόλις δεκαπέντε ημέρες από τότε που έκανε την εγχείρηση στα μάτια του. Δεκαπέντε ημέρες που βλέπει καλά. Άλλες τόσες, όπως μου είπε στη συνέχεια, μένουν για να αποχαιρετήσει αυτό που τους τελευταίους επτά μήνες είναι το «σπίτι του».
Ένας άνθρωπος που είναι στον δρόμο έρχεται αντιμέτωπος με πάρα πολλά ζητήματα. Η αστεγία από μόνη της δεν είναι ένα πράγμα.
«Τώρα βλέπω καλύτερα. Άνοιξε το μάτι μου. Άλλος κόσμος πραγματικά. Σε λίγο καιρό θα φύγω. Θα κάνω μια εξέταση και θα φύγω. Θα πάω στη Δράμα. Εκεί γεννήθηκα, στη Δράμα. Παντρεύτηκα εκεί. Η πρώτη σύζυγος μου ήταν από εκεί. Παντρευτήκαμε, αποκτήσαμε δυο παιδιά, μετά έφυγε στη Γερμανία, έγινε ό,τι έγινε. Χώρισα εκεί πέρα, γνώρισα την κυρία αυτή και μαζί της απέκτησα ένα παιδί. Με τον γιο μου τα 'χω καλά. Μέρα παρά μέρα θα με πάρει τηλέφωνο και θα με ρωτήσει "μπαμπά έχεις ανάγκη από λεφτά;". Η γυναίκα μου δεν ξέρω αν ζει ή αν έχει πεθάνει. Δεν έχω επαφή, δεν με ενδιαφέρει, τότε είπαμε πέντε παράξενες κουβέντες. Δεν ταιριάζουμε. Ο καθένας πήρε τον δρόμο του».
Όταν τον ρωτώ αν μετανιώνει για κάποιον από τους έρωτες στη ζωή του, ο ίδιος είναι κατηγορηματικός.
«Όχι, γιατί να το μετανιώσω; Μην το μετανιώσεις, ουδέποτε. Γλυκιά είναι η ζωή. Αν αγαπάς έναν άνθρωπο, δεν είναι κακό. Να σε αγαπήσει κι αυτή, να μην έχεις ζήλια. Η ζήλια τρώει. Κοντεύω στα ογδόντα. Δεν έχω μετανιώσει για τίποτα στη ζωή μου».
Πριν πάει να ξαπλώσει στο κρεβάτι του, σηκώνεται και μου σφίγγει το χέρι.
«Θα σου λείψουν τα παιδιά που δουλεύουν εδώ;» τον ρωτάω.
«Αν μου λείψουν τα παιδιά; Κλαίω. Το ξέρεις ότι κλαίω; Τα συνήθισα βλέπεις».
Τα «παιδιά», οι άνθρωποι που εργάζονται καθημερινά στο υπνωτήριο, που καθαρίζουν τον χώρο, που προσέχουν τους άστεγους τα βράδια όταν τα φώτα σβήνουν, που συνομιλούν μαζί τους για τα προβλήματα τους, μας υποδέχθηκαν πριν το γεύμα σερβιριστεί στην τραπεζαρία. Η Εύα Χάντα, κοινωνική λειτουργός στο Υπνωτήριο Αστέγων Θεσσαλονίκης, μου εξηγεί ότι ο κύριος Κώστας είναι από τις περιπτώσεις που την κάνουν να λέει ότι «Ναι, κάτι κάνουμε εδώ πέρα». Η ίδια γνωρίζει και τους εβδομήντα άστεγους με το μικρό τους όνομα και μέσα από τα τρία χρόνια που εργάζεται εδώ, ξεχωρίζει άλλη μία ιστορία.
«Το μυαλό μου πάει στην πιο μικρή που είχαμε ποτέ. Ήταν μια κοπέλα δεκαοχτώ χρονών που ήρθε κι έμεινε εδώ. Ήταν μια περίπτωση που έβλεπες να πηγαίνει τη μέρα σχολείο και να επιστρέφει στο υπνωτήριο μετά. Να φέρνει τα βιβλία της εδώ και να πρέπει να διαβάσει σε αυτό τον χώρο. Τελικά κατάφερε να περάσει σε μια σχολή, σε πανεπιστήμιο στην Ορεστιάδα. Η χαρά ήταν μεγάλη όταν πέρασε. Ήταν προσωπικός αγώνας. Το περίεργο ήταν να το βλέπεις αυτό να διαδραματίζεται εδώ. Οι υπόλοιποι την είχαν κάπως έτσι, σαν παιδί, ήταν η πιο μικρή ούτως ή άλλως».
«Η αστεγία από μόνη της δεν είναι ένα πράγμα»
«Είμαι κάθε μέρα εδώ γιατί το υπνωτήριο δεν κλείνει ποτέ. Σαββατοκύριακα, αργίες, γιορτές. Στην αρχή νομίζω ήτανε δελεαστικό για εμένα προσωπικά. Ήμουν προηγουμένως σε ένα πλαίσιο που δεν είχε τόση δράση όσον αφορά το επάγγελμα του κοινωνικού λειτουργού, ήταν πιο safe καταστάσεις, οπότε ήθελα κάτι τέτοιο. Στη πορεία καταλαβαίνεις και από συζητήσεις με τους συναδέλφους αλλά και ως προσωπική άποψη, τη σοβαρότητα της κατάστασης εδώ, ίσως και την επικινδυνότητα, εντός ή εκτός εισαγωγικών. Τα άτομα που μένουν εδώ αντιμετωπίζουν αρκετά προβλήματα, οπότε η κατάσταση τους είναι πολυπροβληματική.
Ένας άνθρωπος που είναι στον δρόμο έρχεται αντιμέτωπος με πάρα πολλά ζητήματα. Η αστεγία από μόνη της δεν είναι ένα πράγμα. Όταν είσαι άστεγος, εκτός από το προφανές ότι δεν έχεις στέγη, σημαίνει ότι μπορεί να μην έχεις και τροφή. Μπορεί να μην έχεις εργασία, πρόσβαση στην περίθαλψη. Να μην έχεις τακτοποιημένα τα φορολογικά σου. Αστεγία σημαίνει ίσως απουσία κοινωνικών σχέσεων, οπότε δεν έχουμε απέναντί μας έναν άνθρωπο που έχει μόνο πρόβλημα υγείας, δεν έχουμε έναν άνθρωπο που θέλει μόνο ένα επίδομα και λύθηκε το πρόβλημα του. Η αστεγία δημιουργεί πολλά».
Η διαδικασία
«Οι Έλληνες πολίτες χρειάζεται να έχουν την ταυτότητά τους και αυτό που ζητάμε είναι δερματολογική και ψυχιατρική γνωμάτευση. Στέλνουμε στους Γιατρούς του Κόσμου που εξυπηρετούν δωρεάν και πολύ πιο γρήγορα σε σχέση με τα δημόσια νοσοκομεία. Αν πάει κάποιος να κλείσει ραντεβού σε έναν δημόσιο φορέα, μπορεί να μην είναι μόνο το νοσοκομείο, μπορεί να είναι και ένα ΙΚΑ ας πούμε, συνήθως τα πράγματα είναι πιο χρονοβόρα. Πολλοί άστεγοι ξέρουν τους Γιατρούς του Κόσμου ούτως ή άλλως. Η πρόσβαση είναι εύκολη.
Αν κάποιος είναι μη Έλληνας πολίτης, χρειάζεται ένα νομιμοποιητικό και να κάνει και αυτός τις εξετάσεις. Εκτός από αυτά, που είναι τα πρώτα, πάντα λέμε ότι χρειάζεται να δει το άτομο και ο κοινωνικός λειτουργός. Όταν δηλαδή έρχεται πλέον κάποιος και έχει αυτά, η πρώτη επαφή γίνεται με τον κοινωνικό λειτουργό για να δούμε αν όντως αυτό το άτομο μπορεί να μείνει στον χώρο.
Εάν κάποιος πολίτης μας πάρει τηλέφωνο και μας πει ότι σε ένα σημείο υπάρχει άστεγος, εμείς ενημερώνουμε τους συναδέλφους και αυτοί πηγαίνουνε στον δρόμο, στο σημείο που είναι ο πολίτης για να του κάνουν την πρώτη προσέγγιση, να δουν ποιες είναι οι προθέσεις του, να του κλείσουν τα ραντεβού στους Γιατρούς του Κόσμου και να φτάσει αυτός ο άνθρωπος κάποια στιγμή εδώ».
Η διαμονή
«Ο χρόνος που μένουν εδώ είναι αρχικά ένα εξάμηνο, μετά βλέπουμε ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός σε ποιο σημείο είναι, τι προσπάθεια έχει καταβάλει ως προς την εύρεση οικείας ή εργασίας και κρίνουμε αν μπορεί να μείνει κάποιο παραπάνω χρονικό διάστημα ή όχι. Ας πούμε ότι το εξάμηνο, επτάμηνο είναι ο χρόνος που δικαιούται ο καθένας. Κάποιοι έρχονται και σου λένε από την πρώτη μέρα ότι θα μείνουν δυο-τρεις μήνες και μετά θα φύγουν. Γιατί έχουν ένα πλάνο. Γιατί μπορεί τώρα να μην έχουν αλλά σε δυο μήνες ξέρουν ότι θα πάνε σίγουρα σε μία δουλειά, στη Χαλκιδική ας πούμε. Αυτό παίζει πολύ το καλοκαίρι, δηλαδή βρίσκουν έτσι εποχιακές εργασίες αρκετοί. Γι' αυτό και τον χειμώνα είμαστε γεμάτοι ενώ το καλοκαίρι πέφτει λίγο ο αριθμός. Δεν αδειάζουμε ποτέ αλλά τότε δεν είμαστε εβδομήντα στα εβδομήντα. Υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που έρχονται και δεν τους φτάνει το εξάμηνο, δεν έχουν κάνει κάτι. Άλλοι που έρχονται και έχουν κάνει αλλά δεν έχει αποτέλεσμα η προσπάθεια τους. Πραγματικά έχουν προσπαθήσει, γιατί οι κοινωνικοί λειτουργοί, η ψυχολόγος και οι διοικητικοί είμαστε σε επαφή μαζί τους. Βλέπουμε σε αυτό το εξάμηνο ποια είναι η πορεία του καθενός. Πραγματικά υπάρχει άνθρωπος που έχει πέντε πιθανές εργασίες και τελικά δεν κάθεται καμία από αυτές. Αλλά η προσπάθεια από κάποιους γίνεται».
Κάτι παραπάνω από ένα μέρος για το βράδυ
«Οι κοινωνικοί λειτουργοί είμαστε υπεύθυνοι για όλο το κοινωνικό, προνοιακό, ψυχοκοινωνικό κομμάτι που έχουν αυτοί οι άνθρωποι. Δηλαδή από το να ετοιμάσουμε τα χαρτιά τους για να πάρουν το κοινωνικό επίδομα αλληλεγγύης μέχρι και άλλου τύπου προνοιακά επιδόματα, είτε συντάξεις. Αυτό είναι το πιο γραφειοκρατικό κομμάτι, όσον αφορά την ψυχοκοινωνική τους ενδυνάμωση μπορούν να κάνουν συνεδρίες μαζί μας για τη βελτίωση της γενικότερης κατάστασής τους.
Όταν κάποιος φεύγει το ξέρουμε από πριν, γιατί είμαστε σε επαφή. Θα 'ρθει να μου πει έναν μήνα πριν "ξέρεις, εγώ μάλλον βρήκα ένα σπίτι", θα μου πει ότι χρειάζεται έπιπλα για το σπίτι και αν μπορώ να τον βοηθήσω. Έπειτα ότι η τάδε είναι η ημερομηνία που θα φύγει τελικά. Υπάρχουν και άλλοι που μπορεί να ξυπνήσουν το πρωί, να τους δω με τρεις βαλίτσες στην πόρτα και να μου πουν "εγώ φεύγω". Επίσης, επειδή κάποιοι γνωρίζονται με άλλους εδώ μέσα μπορεί να έχουμε νέα τους όταν φεύγουν. Πολλές φορές και οι ίδιοι παίρνουν τηλέφωνο για να ρωτήσουν τι κάνουμε εμείς. Μας λένε ότι είναι καλά, συνεχίζουν με τη δουλειά ή τα καταφέρνουν με το σπίτι κ.λπ.».
Όπως μου λέει η Εύα, στο υπνωτήριο εργάζονται τρεις κοινωνικοί λειτουργοί, μία ψυχολόγος, δύο διοικητικοί, δύο φύλακες, δύο καθαρίστριες, μία νοσηλεύτρια και ορισμένα άτομα με οχτάμηνα. Υπάρχουν και δύο εξωτερικοί συνεργάτες οι οποίοι είναι ειδικοί θεραπευτές και η παρουσία τους στο υπνωτήριο έχει να κάνει με τη σωστή προσέγγιση και καθοδήγηση, σε συνεργασία με τους κοινωνικούς λειτουργούς και την ψυχολόγο, των ατόμων που είναι είτε ενεργοί χρήστες είτε πρώην χρήστες ουσιών.
Οι εξαρτήσεις
Μία από τις θεραπεύτριες αυτές είναι η Μαρία Οξύζογλου. Η ίδια είναι σύμβουλος απεξάρτησης και έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον χώρο. Ο ρόλος της είναι βοηθητικός σε σχέση με αυτούς που έχουν θέματα με τις ουσίες, κάνουν χρήση, κατάχρηση, είτε είναι εξαρτημένοι από αυτές.
«Πολλοί άστεγοι είναι» μου λέει στα πέντε λεπτά που καταφέρνει να ξεκλέψει για να μιλήσουμε. «Δεκαπέντε το λιγότερο από τους εβδομήντα. Μέσα σε αυτές τις περιπτώσεις βάζουμε και το αλκοόλ έτσι; Γιατί έχουμε αρκετούς ανθρώπους που είναι ηλικιωμένοι και κάνουν χρήση, κατάχρηση αλκοόλ.
Αν δεν το θέλουν οι ίδιοι να απεξαρτητοποιηθούν, δεν μπορούν να το κάνουν με τίποτα. Είναι πολύ δύσκολη μάχη, γιατί είναι και σύνθετο το πρόβλημα. Δεν είναι απλό, δεν είναι παθολογία. Για να απεξαρτητοποιηθεί ένας άνθρωπος υπάρχουν μια σειρά από παράγοντες που θα είναι βοηθητικοί. Από το να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις στη φάση που βρίσκεται για να απεξαρτητοποιηθεί, μέχρι την επανένταξή του στον κοινωνικό ιστό, την εργασία. Υπάρχουν τόσα εργασιακά προβλήματα, αυτήν τη στιγμή, που πάρα πολλοί κάνουν προσπάθεια και ξαναπέφτουν γιατί δεν έχουν κάτι να κάνουν. Έχω έναν εδώ που βαριέται. Μου λέει "Tι να κάνω; Είμαι άστεγος, είμαι στον δρόμο, δουλειά δεν βρίσκω, εδώ και πόσο. Πίνω"».
Όση ώρα μιλάμε, σε ένα από τα δωμάτια μία γυναίκα βηματίζει πίσω από το τζάμι ξανά και ξανά, ανάμεσα σε εκείνους που καταφθάνουν και περνούν την πόρτα «αργοπορημένοι» για το φαγητό και τον ύπνο. Με πλησιάζει αργά.
Τι είναι για εσένα ευτυχία;
«Με λένε Φωφώ. Είμαι από την Ξάνθη. Έρχομαι εδώ τέσσερις μήνες. Όλα τα παιδιά εδώ είναι μάλαμα. Τρώμε, πίνουμε κοιμόμαστε, κάνουμε μπάνιο, πλένουμε τα ρούχα μας, είμαι ευχαριστημένη. Είμαι στη Θεσσαλονίκη από πέντε χρονών. Εδώ μεγάλωσα, εδώ παντρεύτηκα, εδώ χώρισα. Τα παιδιά μου εδώ τα μεγάλωσα και τώρα είναι στη Γερμανία. Έχω τρία παιδιά. Δύο κόρες, έναν γιο και δέκα εγγόνια. Από κανέναν δεν έχω βοήθεια, γι' αυτό νοίκιαζα ένα σπίτι στη Νεάπολη. Η νοικοκυρά το πούλησε και έμεινα χωρίς σπίτι, δεν είχα λεφτά και βρέθηκα στο υπνωτήριο.
Είμαι εξήντα τριών χρονών. Τι δουλειά να βρω; Δεν μπορώ γιατί τα πόδια μου πονάνε. Είχα περάσει και εγκεφαλικό. Κουτσαίνω. Δεν μπορώ να δουλέψω. Αλλά παίρνω ένα επίδομα από την πρόνοια. Περιμένω τώρα να μαζέψω λίγα λεφτά, να βρω ένα σπιτάκι. Μέχρι εκατόν πενήντα, με το καλό θα φύγω, όποτε με πουν τα κορίτσια. Αλλά είμαι ευχαριστημένη. Δεν έχω παράπονο. Έχουμε και θεό απάνω. Όλα τα κορίτσια είναι καλά, τα παιδιά καλά.
Ευτυχία; Τι είναι για εμένα ευτυχία; Θέλω να ζήσω ακόμη πέντε-έξι χρόνια, να παντρευτούν όλα τα εγγόνια μου, να τα δω νύφες και γαμπρούς. Μετά εκεί που ξαπλώνω, ας πάω» μου λέει και σηκώνεται.
Σηκωνόμαστε κι εμείς. Πάμε στο σαλόνι και χαιρετάμε, με μερικά βλέμματα να μας ακολουθούν πριν φύγουμε. Άλλα καλοσυνάτα και άλλα γεμάτα περιέργεια.
Όταν κλείνουμε πίσω μας την πόρτα του υπνωτηρίου άστεγων, είναι βράδυ. Κατεβαίνουμε τα σκαλιά, χαιρετώντας εκείνους που κάθονται για δυο κουβέντες και ένα τελευταίο τσιγάρο πριν τον ύπνο. Με τις καύτρες τους στη σειρά να μας δείχνουν τον δρόμο, βγαίνουμε έξω.
Εκείνο το βράδυ φυσάει στα δυτικά. Ο αέρας κουβαλά σκουπίδια στον άδειο δρόμο. Καλύπτουμε τα κεφάλια μας και περπατάμε γρήγορα. Λίγα βήματα πιο πέρα ένα μεγάλο κλαμπ, λίγο μετά ένα πολυκατάστημα. Έξω άνθρωποι, στη σειρά. Καπνίζουν κι αυτοί.
Υπνωτήριο Άστεγων Θεσσαλονίκης
Ανδρέου Γεωργίου 13
Ωράριο εξυπηρέτησης πολιτών
Καθημερινά: 19:00 – 9:00
Check in: 19:00-21:00
Check out: 9:00
Τηλέφωνο εξυπηρέτησης: 2310 528811
σχόλια