«Όταν μιλάμε για την καταστροφή στο Τατόι, μιλάμε για την καταστροφή της καρδιάς του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας. Την καταστροφή του ωραιότερου δάσους που έχει η Αττική και αποτελεί διέξοδο για τους Αθηναίους που το επισκέπτονται και πνεύμονα μιας πόλης πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων». Στο τηλέφωνο ο Βασίλης Κουτσαβλής, επί 13 χρόνια πρόεδρος του Συλλόγου φίλων του Κτήματος Τατοϊου είναι κατηγορηματικός.
Ιστορικό και ανεκτίμητο, πνεύμονας της πόλης, το κτήμα Τατοΐου που καταστράφηκε ολοσχερώς από τις καταστροφικές πυρκαγιές αγοράστηκε το 1872 από τον Γεώργιο Α’. Πωλητής ήταν η οικογένεια Σούτσου, το τίμημα ήταν 300.000 δραχμές. Ο τότε βασιλιάς αγοράζει ένα χώρο που ήταν σε αναβαθμίδες και δεν είχε ίχνος δέντρου, η πλαγιά αυτή που κάηκε σήμερα, το 1879-92, είχε μόνο κάποια πλατάνια στις παραποτάμιες περιοχές, δεν υπήρχαν άλλα δέντρα στο κτήμα. Ο Γεώργιος Α’, προερχόμενος από τη Δανία και θέλοντας να κάνει την εξοχική του κατοικία φέρνει τον Όθωνα Βάισμαν και τον Λουδοβίκο Μίντερ, τους πρώτους διευθυντές του κτήματος με πρώτο στόχο του και κύριο μέλημά του να φυτέψει φυτά και δέντρα της μεσογειακής χλωρίδας ώστε σε αυτή την καταπληκτική περιοχή να έρθουν τα πουλιά και τα ζώα και να δημιουργηθεί ένα οικοσύστημα στην πλαγιά της Πάρνηθας με χαλέπιο πεύκη και κυπαρίσσια που τα τοποθετούσαν μέσα στην πεύκη για λόγους πυρασφάλειας και για να κόβουν τους ανέμους. Έτσι, δημιουργείται ένα δάσος 32.000 στρεμμάτων με ελαιώνες, αμπέλια εκτάσεις καλλιεργήσιμες, βοσκοτόπια, ένα δάσος που έζησε δυο καταστροφικές πυρκαγιές το 1916 και το 1945 μέσα στον εμφύλιο το οποίο αναγεννήθηκε και δημιουργήθηκε ξανά τις επόμενες δεκαετίες.
«Αναδασώθηκε και τις δύο φορές η περιοχή», λέει ο Βασίλης Κουτσαβλής «γιατί υπήρχαν πλήρη σχέδια αναδάσωσης και χάρτες φύτευσης που βρισκόταν στο Τατόι μέχρι το 2004 και ήταν ένα πλήρες ημερολόγιο για το ποια δέντρα κάηκαν ποια φυτεύτηκαν και τι έγινε ακριβώς κάθε ξύλο που κάηκε και κόπηκε ώστε να υπάρχει ένα πρόσοδο για την νέα δενδοφύτευση. Σε όλα υπήρχε ένα λεπτομερές σχέδιο. Η τελευταία φωτιά του 1974, στο μέρος από το οποίο ξεκίνησε η δεύτερη αναζωπύρωση της καταστροφικής τωρινής φωτιάς και από όπου ανέβηκε η φωτιά που έκαψε τον ιστορικό πυρήνα του κτήματος, ξεκίνησε από εκεί που είχαν φυτευτεί τα αναγεννημένα δεντράκια του 1974. Και φυσικά το δάσος αναγεννάται και με φυσικό τρόπο. Τα σχέδια αυτά υπάρχουν σίγουρα στο ιστορικό αρχείο του Τατοΐου -αν δε το έχουν κλέψει- στα κοντέινερς όπως το έχει αναφέρει και ο ιστορικός του Τατοΐου Κώστας Σταματόπουλος. Οπότε, για την επόμενη ημέρα υπάρχει ένας χάρτης που θα μπορούσε να μελετηθεί από μια επιτροπή και αυτό είναι το μέλημα του συλλόγου, η σύστασή της από δασολόγους και δασοπόνους, την κοινωνία των πολιτών, τον φορέα διαχείρισης εθνικού δρυμού Πάρνηθας, την τοπική αυτοδιοίκηση. Όλοι μαζί πρέπει να κάτσουμε και να κάνουμε ένα σχέδιο γιατί η επόμενη μέρα δεν πρέπει να βρει το Τατόι με αναδασώσεις χαλεπίου πεύκης που πολύ ευδοκιμεί σε βραχώδεις περιοχές, όχι με πολλά νερά. Πρέπει σιγά σιγά να την αφομοιώνουμε γιατί είναι αυτή η αφορμή που καίγονται τα δάση όπως είδαμε και στην Εύβοια και παντού. Η χαλέπιος πεύκη είναι ένα δέντρο που μπορεί να επιβιώσει, αλλά πλέον χρειάζεται ένα άλλο μείγμα χλωρίδας για να δημιουργείται μια αναγέννηση και κάτω από αυτά τα δέντρα να φυτευθούν και άλλα, για παράδειγμα οι κουμαριές, οι βελανιδιές, τα σπάρτα, όλα τα αείφυλλα πλατύφυλλα που μπορεί να καεί όλο το δάσος αλλά αυτά έχουν γερούς βλαστούς που μπορεί να σου δώσουν ένα καταπληκτικό δέντρο.
Η καταστροφή του Τατοΐου είναι μια τραγική απώλεια για τη ζωή και το επίπεδο ζωής των Αθηναίων. Η ζωή στην Αθήνας θα είναι αβάσταχτη με την κλιματική αλλαγή να εντείνεται, με τους καύσωνες δε θα μπορούμε να ανασάνουμε.
Στο Τατόι δε μπορεί να γίνει τίποτα άλλο εκτός από αναδάσωση σύμφωνα με το Σύνταγμα. Δεν προβλέπεται να υπάρξουν ανεμογεννήτριες, είναι εθνικός δρυμός, φυσικού πλούτου, ενταγμένος στο πρόγραμμα Νατούρα 2000, δε μπορεί να γίνει καμία άλλη δραστηριότητα εκτός από την αναδάσωση.
«Η αναδάσωση πρέπει να γίνει σωστά», λέει ο κ. Κουτσαβλής, «γιατί μπορεί αύριο να σηκωθούμε όλοι, πέντε εκατομμύρια κάτοικοι και να πάμε να φυτέψουμε από ένα δεντράκι. Πρέπει να δούμε την ιδέα του εθελοντισμού ξανά και των προσφορών μετά από την κατάρτιση ενός εθνικού σχεδίου που με χάρτες συγκεκριμένους θα υπαγορεύει τις φυτεύσεις, ένας φορέας που θα συγκεντρώσει ιδιώτες και το δημόσιο και να συντονιστούν για να έχουμε ένα σύστημα πυρασφάλειας και αναδάσωσης.
Είμαστε τυχεροί γιατί δεν κάηκαν τα ιστορικά κτίρια αλλά το Τατόι πατάει σε δυο πόδια. Η βαριά ιστορία και το καταπληκτικό δάσος. Σήμερα το Τατόι έχασε το ένα του πόδι, είναι κουτσό και δε μπορεί να σταθεί μόνο στην ιστορία ή στο βασιλικό του παρελθόν. Βγάζοντας τελείως έξω το βασιλικό του παρελθόν, το Τατόι είναι σπουδαίο γιατί εκεί έχουμε μια μικρογραφία της κοινωνίας του 19ου αιώνα, για το πώς λειτουργούσαν οι φάρμες, τα βουστάσια, τα τυροκομεία. Η Ελλάδα πριν από εκατό χρόνια -η πλουτοπαραγωγική μας πηγή δεν ήταν ο τουρισμός ούτε η βαριά βιομηχανία- ήταν τα εξαιρετικά γεωργικά προϊόντα και όλα αυτά αναπτύχθηκαν και μέσα στο Τατόι.
Έτσι αγάπησε ο κόσμος το Τατόι, δεν το αγάπησαν οι φιλοβασιλικοί και αυτή η παρεξήγηση πρέπει να πάρει τέλος. Όποιος έφτανε εκεί όπως εγώ που προέρχομαι από μια αγροτική οικογένεια στη Μυτιλήνη με τα αμπέλια και τις κότες μας, θαυμάζαμε αυτό τον φυσικό πλούτο. Όσο για το παραμύθι της ιστορίας του Τατοΐου, αυτό πρέπει να το αξιοποιήσουμε, για να γίνει ελκυστικό στους επισκέπτες. Αλλά ο κόσμος θα πάει στο Τατόι για να βρει τον εαυτό του, φεύγοντας από μια πόλη πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων με όλα τα προβλήματα, μισή ώρα από το κέντρο της Αθήνας για να μπει σε ένα παράδεισο».
Η καταστροφή του Τατοΐου είναι μια τραγική απώλεια για τη ζωή και το επίπεδο ζωής των Αθηναίων. Η ζωή στην Αθήνας θα είναι αβάσταχτη με την κλιματική αλλαγή να εντείνεται, με τους καύσωνες δε θα μπορούμε να ανασάνουμε. Το Τατόι ήταν αυτή η εύφορη καταπράσινη κοιλάδα μεταξύ του πεντελικού όρους και της Πάρνηθας που άφηνε τους βόρειους ανέμους μέσω της Εκάλης, της Βαρυπόμπης και του Κρυονερίου, να μπουν στην πόλη με χαμηλότερη θερμοκρασία επειδή περνούσαν από το δάσος. Αυτό το φυσικό κλιματιστικό της Αθήνας δεν υπάρχει πια. Η τεράστια οικολογική καταστροφή είναι ανυπολόγιστη.
«Δεν μπορώ να προσδιορίσω τα στρέμματα για την έκταση του Τατοΐου που κάηκε αυτό που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι τα όρια του ιστορικού κτήματος είναι 42.000 στρέμματα, ο ιστορικός του πυρήνας που περιλαμβάνει τα κτίρια και τα κοντέινερς που φυλάσσονται τα πολύτιμα αντικείμενα είναι 6.000 στρέμματα. Δεν υπήρχε χώρος όπως γνωρίζουμε και εμείς να φυλαχθούν τα πολύτιμα αντικείμενα αλλού. Στη πρώτη φάση της πυρκαγιάς όπως είπε ο κ. Χαρδαλιάς κάηκαν 12.500 στρέμματα. Θεωρώ ότι το μεγαλύτερο κομμάτι ήταν κτήμα Τατοΐου. Πρέπει δηλαδή να κάηκαν επτά οκτώ χιλιάδες στρέμματα 7-8.000 στρέμματα. Ιστορικά δεν χάσαμε τίποτα από τα κτίρια, εκτός από το κτίριο προσωπικού που έχει χαθεί η στέγη του. Σώθηκαν τα κοντέινερς με όλα τα αντικείμενα, δυο έχουν πάθει ελαφρές ζημιές, ενώ είχε καθαριστεί με πρωτοβουλίες του συλλόγου πριν από ένα χρόνο όλος ο περιμετρικός τους χώρος.
Από εκεί και πέρα, χάθηκε όλο το δάσος του ιστορικού πυρήνα που αυτό είναι και το μεγάλο πρόβλημα γιατί τι να τα κάνεις τα κτίρια χωρίς το εκπληκτικό τοπίο μέσα στο οποίο ήταν ενταγμένα. Η μεγάλη απώλεια είναι στο οικολογικό κομμάτι του κτήματος.
Όπως αναφέρει ο κ. Κουτσαβλής, ο σύλλογος των φίλων του Τατοΐου από το 2011 έχει κάνει προς την επίσημη πολιτεία κρούση με συγκεκριμένο σχέδιο, πριν την αξιοποίηση του κτήματος ολοκληρωμένο σχέδιο για να διασφαλιστεί η ακεραιότητά του σε περίπτωση πυρκαγιάς.
«Πριν από δυο μήνες έγιναν εκτεταμένοι καθαρισμοί» λέει, «αλλά ήταν απειροελάχιστοι σε σχέση με αυτά που έπρεπε να γίνουν για να διασφαλίσουμε ότι θα σώσουμε το κτήμα. Ξεκινήσαμε φέτος ένα πιο εντατικό πρόγραμμα, αλλά δεν προλάβαμε. Η μελέτη βιωσιμότητας του κτήματος τα προβλέπει αυτά για την πυροπροστασία, αλλά η πολιτεία καθυστέρησε να συστήσει ένα φορέα που θα διαχειρίζεται όλα αυτά τα θέματα και τα κρίσιμα ζητήματα. Αυτά δε μπορούν να γίνονται μόνο από το ΥΠΠΟΑ που πρέπει να είναι σε διαρκή επαφή με άλλους συναρμόδιους φορείς. Οφείλουμε λοιπόν για την επόμενη μέρα να ξεκινήσει μια σοβαρή διοίκηση που θα θέσει στον κορμό της συζήτησης τα ζητήματα πυρασφάλειας, να ανοιχτεί η μεγάλη ζώνη πυρασφάλειας, αυτόματα συστήματα πυρανίχνευσης κατά τα πρότυπα της αρχαίας Ολυμπίας, να εξασφαλιστεί ότι πυροσβεστικοί κρουνοί από το νερό που υπάρχει άφθονο το χειμώνα να υπάρχουν ταμιευτήρες νερού, μόνιμη παρουσία πυροσβεστικής, αποκοπή του κτήματος από τους πολίτες όταν τα καιρικά φαινόμενα είναι επικίνδυνα για την προστασία του.
Τα έχουμε αναρτήσει στον ιστότοπό μας και είμασταν ήδη σε διαβουλεύσεις, δεν προλάβαμε και αυτό είναι θλιβερό για όλους μας και η προσπάθειά μας καταστράφηκε».
Για τον κ. Κουτσαβλή το Τατόι δεν αποτέλεσε ποτέ προτεραιότητα κυρίως για λόγους πολιτικών ταμπού, όπως υποστηρίζει. «Όλοι το έβλεπαν κοντόφθαλμα και συνεχίζουμε να το βλέπουμε, και η πολιτεία και οι πολίτες. Το Τατόι δεν είναι το κτήμα του βασιλιά. Είναι από το 2000 το δικό μας κτήμα και από τότε χιλιάδες Έλληνες και Αθηναίοι έρχονται και περνάνε τα σαββατοκύριακά τους για τον πανέμορφο συνδυασμό αρχιτεκτονικής ιστορίας και φύσης. Εκατοντάδες πρώην παλάτια και ανάκτορα έχουν αξιοποιηθεί σε όλο τον κόσμο και έφτασε η ώρα να το δούμε με αυτό τον τρόπο. Έλειπαν πολλά για να προστατευθεί το κτήμα και αυτό είναι ξεκάθαρο. Θα γίνουν έργα, γιατί η ανάπλαση του Τατοϊου θα προχωρήσει, είναι ήδη στο ταμείο ανάκαμψης και τα χρήματα υπάρχουν. Μένει εδώ να μπει η κοινωνία των πολιτών που πρέπει να τη θυμόμαστε πριν και όχι αφού γίνουν οι καταστροφές. Όλοι οι άνθρωποι που δουλεύουμε σαν εθελοντές σε διάφορα πεδία, είτε σε ευάλωτες ομάδες, σε ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον, που παλεύουμε για ένα σκοπό, έχουμε αντιμετωπίσει την εχθρική στάση της πολιτείας από την εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών για παράδειγμα στο Τατόι. Μας αντιμετώπισαν σαν ανθρώπους που δεν ανήκαμε στον στενό πυρήνα της δημόσιας διοίκησης, άρα δεν έχουμε λόγο για το παρόν και το μέλλον ενός τόπου που ανήκει σε όλους. Εμείς θα το κάνουμε και θα βοηθήσουμε, γιατί αγαπούμε το δάσος, το περιβάλλον και τη χώρα μας και σήμερα νομίζω δεν περισσεύει κανείς. Καμιά πολιτεία μόνη της δε μπορεί να κάνει ένα τόσο πολύπλοκο σχέδιο όταν έχουν καεί τόσο μεγάλες εκτάσεις. Όλοι μαζί πρέπει να συστρατευθούμε και να θεραπεύσουμε τις πληγές που άφησε πίσω της η καταστροφική φωτιά».
