Κάθε μέρα στην Ελλάδα καταγράφεται κατά μέσο όρο ένας ακρωτηριασμός. Κάποια από αυτά τα περιστατικά δεν θα επιβιώσουν, ενώ άλλα δεν επιδέχονται τεχνητά μέλη λόγω αδυναμίας, προχωρημένης ηλικίας, ή δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά στο κόστος.
Αντί να σταθούμε σε μια ακόμα καταγραφή των αιτιών και ενδεχομένως σε μια ανάλυση της οδηγητικής συμπεριφοράς των Ελλήνων ή να διαπιστώσουμε για άλλη μια φορά πόσο μη φιλική χώρα είναι η Ελλάδα απέναντι στα άτομα με αναπηρίες, έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο βελτιώνεται –πλέον σχεδόν αποκαθίσταται πλήρως– η ποιότητα ζωής αυτών των ανθρώπων μέσω της χρήσης προσθετικών μελών.
Όταν ακρωτηριαστεί κάποιος, αφού κοπούν τα ράμματα και επουλωθεί η πληγή, θα επισκεφθεί τους προσθετικούς. Για το Κέντρο Αποκατάστασης Χρονόπουλου (CRC), μια από τις ελάχιστες εταιρείες κατασκευής τεχνητών μελών στην Ελλάδα, άκουσα για πρώτη φορά όταν γνώρισα την Ισμήνη King, γλύπτρια που δουλεύει εδώ και τρεις μήνες στην εταιρεία.
Ο μεγαλύτερος παράγοντας δυσκολίας στο επάγγελμά μας είναι η ψυχολογία του ασθενή. Έχουμε συχνά να αντιμετωπίσουμε ψυχολογικές διακυμάνσεις και πρέπει να έχουμε τους κατάλληλους χειρισμούς, να αφουγκραζόμαστε το πρόβλημα. Τους λείπει ένα άκρο, αλλάζει η καθημερινότητά τους και πρέπει να είμαστε συγκαταβατικοί.
Μου έκανε τεράστια εντύπωση που ένας καλλιτέχνης έχει επιλέξει να στρατολογήσει την τέχνη του στην κοινωνική προσφορά, με τρόπο εντελώς διαφορετικό από αυτόν που έχουμε συνηθίσει: όχι για την αισθητική απόλαυση του κοινού, αλλά για κάτι πολύ πιο πρακτικό. Θέλησα αμέσως να μάθω περισσότερα για τη φύση της εργασίας της κι έτσι βρέθηκα στο κτίριο της εταιρείας στους Αμπελόκηπους, ένα απόγευμα που τελείωναν τη δουλειά της ημέρας και μόλις είχαν ολοκληρώσει μια πρόβα με έναν πελάτη.
Η Ισμήνη, λοιπόν, έχει τελειώσει Καλών Τεχνών με μεταπτυχιακό στο Slade του Λονδίνου. Αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια παραμονής στην Αγγλία. «Τελειώνοντας τις σπουδές, κάπως άρχισε να την τρώει η επιστροφή ή το αν πραγματικά μου ταιριάζει να παραμείνω εκεί. Μπήκα σε μεγάλο δίλημμα γιατί ήμουν υποψήφια για ένα βραβείο κι ένα στούντιο. Δεν ένιωθα όμως ότι είχα ζήσει την Αθήνα, οπότε ήθελα να της δώσω ευκαιρίες. Τη βλέπω πολύ αλλαγμένη από τότε που έφυγα. Ήμουν περίεργη να γυρίσω και να δω τι υπάρχει σε έναν τόπο οικείο, αλλά και καινούριο για μένα, να δω αν ισχύουν αυτά που λένε γι' αυτόν και τι μπορώ να κάνω εγώ για την κατάσταση».
Η θέση στη CRC προέκυψε τυχαία για την Ισμήνη. Έχει αναλάβει το αισθητικό κομμάτι της κατασκευής των προσθετικών μελών. Δουλεύει με σιλικόνη και κερί και φροντίζει ώστε τα μέλη –πόδια, χέρια, δάχτυλα, αυτιά– να είναι ρεαλιστικά.
«Στόχος είναι να μη φαίνεται ότι το μέλος είναι τεχνητό, οπότε πρέπει να είναι πιστό στη λεπτομέρεια της ανθρώπινης ανατομίας. Παίρνουμε καλούπια από το υπάρχον μέλος, καθώς και το χρώμα του δέρματος από ένα χρωματολόγιο, και δημιουργούμε το καλούπι για το νέο. Με το κερί θα φτιάξω τις λεπτομέρειες, τα αποτυπώματα στα δάχτυλα και τις πτυχώσεις του δέρματος, θα το σκαλίσω και μετά από αυτό θα φτιάξω το καλούπι όπου θα μπει η σιλικόνη. Όταν έκανα αίτηση για τη δουλειά, είχα στο μυαλό μου ότι έχω ήδη δουλέψει αρκετά με σιλικόνη, ήταν ένα υλικό που με ενδιέφερε για τα γλυπτά μου».
Η κατασκευή ενός τεχνητού μέλους ξεκινά από ένα γύψινο καλούπι πάνω στο οποίο χρησιμοποιούνται ρητινούχα υλικά με διάφορα χυτήρια και κατασκευάζεται η θήκη από ανθρακόνημα. Τα περισσότερα διαθέτουν μεταλλικά τμήματα από τιτάνιο που επενδύονται στη συνέχεια από τη σιλικόνη που δουλεύει η Ισμήνη. Παράλληλα, μετρήσεις από τα δεδομένα του ασθενή, με βάση την ηλικία, το επίπεδο δραστηριότητας, το βάρος και άλλα στοιχεία συλλέγονται στον υπολογιστή, ώστε, για παράδειγμα, ένα γόνατο να «καταλαβαίνει» τη σκληρότητα και πόσο πρέπει να μαλακώσει στις διάφορες κινήσεις.
Στο ισόγειο του κτιρίου της CRC βρίσκεται το κατάστημα και η υποδοχή, στον πρώτο όροφο το εργαστήριο και πιο πάνω οι αίθουσες όπου γίνονται οι πρόβες και οι φυσιοθεραπείες με τους πελάτες, οι χώροι όπου παίρνουν τα μέτρα και δοκιμάζονται τα μέλη. «Στη CRC σηκώνουμε όρθιους αυτούς που έχουν "πέσει" και τους κάνουμε να περπατάνε» θα μου πει ο Δημήτρης Χρονόπουλος, ιδιοκτήτης της εταιρείας κι ένας άνθρωπος που κάνει αυτή τη δουλειά από 13 χρονών.
Καθώς με ξεναγεί στο εργαστήριο, θυμάται την πρώτη φορά που αντίκρισε ένα προσθετικό μέλος στο λεωφορείο, την πρώτη φορά που ήρθε στην Αθήνα, σε παιδική ηλικία, από το χωριό του στην Ανδρίτσαινα. «Έπειτα βρέθηκα στο μαγαζί ενός Γερμανού που έκανε αυτή τη δουλειά, είδα δέρματα, σφυριά, φαλτσέτες. Εμένα ο πατέρας μου ήταν τσαγκάρης, τα γνώριζα όλα αυτά. Με κράτησε να με εκπαιδεύσει, μετά με έστειλε για δύο χρόνια στη Γερμανία με δικά του έξοδα. Τελικά κάθισα σε αυτόν είκοσι χρόνια και από το '93 έφτιαξα το δικό μου».
Αυτή τη στιγμή η CRC έχει περίπου 2.500 πελάτες. Κάθε μέρα έρχονται στους χώρους της δεκαπέντε άτομα κατά μέσο όρο, νέα περιστατικά, παλιά που χρειάζονται διόρθωση ή συντήρηση, καθημερινοί άνθρωποι ή άτομα που ασχολούνται με τον πρωταθλητισμό και έχουν υψηλές απαιτήσεις, όπως ο Παραολυμπιονίκης Μιχάλης Σεΐτης που αυτές τις μέρες αλλάζει το τεχνητό του πόδι καθώς ετοιμάζεται για τη συμμετοχή του στον νέο κύκλο του τηλεοπτικού χορευτικού talent show «Dancing With The Stars».
Ο υιός Κώστας Χρονόπουλος, προσθετικός ορθωτικός, έχει επίσης σπουδάσει στο εξωτερικό το αντικείμενο, συνεχίζοντας την παράδοση του πατέρα του. «Η προσθετική έχει να κάνει με τα τεχνητά μέλη και η ορθωτική με νάρθηκες που κατασκευάζονται σε άκρα που έχουν κάποια αδυναμία ή παραμόρφωση. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει αυτή η ειδικότητα, στο εξωτερικό τη σπουδάζεις σε πανεπιστημιακό επίπεδο, με τετραετή φοίτηση για το bachelor». Στη CRC ο Κώστας εργάζεται στο παραγωγικό κομμάτι, είναι υπεύθυνος για τα μέτρα και την παρακολούθηση ώστε, μαζί με τους τεχνικούς, να κατασκευαστεί το κάθε μέλος.
«Ο μεγαλύτερος παράγοντας δυσκολίας στο επάγγελμά μας είναι η ψυχολογία του ασθενή. Έχουμε συχνά να αντιμετωπίσουμε ψυχολογικές διακυμάνσεις και πρέπει να έχουμε τους κατάλληλους χειρισμούς, να αφουγκραζόμαστε το πρόβλημα. Τους λείπει ένα άκρο, αλλάζει η καθημερινότητά τους και πρέπει να είμαστε συγκαταβατικοί. Γενικά, από ένα σημείο κι έπειτα οι ασθενείς είναι άνετοι, οι δυσκολίες είναι στην αρχή όταν είναι ακόμα στο νοσοκομείο μετά τον ακρωτηριασμό. Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι και να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη τους για να τους επανεντάξουμε στη συνέχεια στα καλύτερα λειτουργικά επίπεδα» εξηγεί ο Κώστας και ο κ. Δημήτρης συμπληρώνει χαρακτηριστικά:
«Εμείς είμαστε το "μαύρο πρόβατο". O γιατρός έκανε τον ακρωτηριασμό, αλλά από εμάς ζητούν τα πάντα. Παλιά φορούσαν σε όλο τον κόσμο τα ξύλινα, τα δερμάτινα, που έκαναν πληγές. Όσο περνάνε τα χρόνια τα υλικά βελτιώνονται. Τα πέλματα, ας πούμε, που είναι κατασκευασμένα από ίνες άνθρακα είναι πολύ εξελιγμένα καθώς η δύναμη που βάζεις αποδίδεται ως ενέργεια. Τα χέρια είναι δύσκολο κομμάτι γιατί το ανθρώπινο χέρι κάνει 2.500 κινήσεις. Ελάχιστοι άνθρωποι θα κάνουν πολλές κινήσεις με το μηχανικό τους χέρι, μπαίνει περισσότερο για λόγους στήριξης – εκτός αν έχουν χάσει και τα δύο χέρια».
Ένα τεχνητό πόδι με ύψος κάτω από το γόνατο κοστίζει 3.000-6.000 ευρώ, ενώ σε ειδικές περιπτώσεις το κόστος ανεβαίνει. Όταν το πόδι επεκτείνεται πάνω από το γόνατο, κοστίζει 6.000-12.000. Αν περάσουμε σε μηχανικούς αυτοματισμούς που «κινούνται» με ελατήρια, μιλάμε για περίπου 30.000 ευρώ. Ο ΕΟΠΥΥ καλύπτει για κάτω από το γόνατο 3.000 και για πάνω από το γόνατο 4.500.
Στο όχι μακρινό μέλλον, θεωρούν ότι θα είναι δυνατή η συγκόλληση των τεχνητών μελών, ό,τι πιο κοντινό δηλαδή στην πλήρη αποκατάσταση. «Πριν από χρόνια ήταν στη φαντασία μου ότι μπορεί κάποιος να κατέβει κανονικά τα σκαλιά με τεχνητό μέλος» θυμάται ο κ. Δημήτρης και ο Κώστας εξηγεί:
«Το πεδίο εξελίσσεται. Έχουν μπει ηλεκτρονικές αρθρώσεις, τα λεγόμενα "βιονικά μέλη" υψηλής τεχνολογίας. Ανά τριετία βγαίνουν πιο ελαφριοί, πιο έξυπνοι και ευέλικτοι μηχανισμοί που οφείλουμε να τους παρακολουθούμε. Το μεγάλο άλμα θα γίνει όταν ο κλάδος μας περάσει στην ιατρική, όταν ουσιαστικά δεν θα χρειάζεται ένα τεχνητό μέλος αλλά θα μιλάμε για ανάπλαση ιστού και μετά από κάποια χειρουργεία ο ασθενής θα έχει ξανά ένα πραγματικό μέλος».
