Πώς θα μοιάζουν τα κοινωνικά δίκτυα την εποχή της συνεργασίας ανθρώπων - μηχανών; Τι ρόλο θα παίξει τελικά η τεχνητή νοημοσύνη στην ανάπτυξη της κοινωνίας και της οικονομίας και πόσο έτοιμες είναι οι ελληνικές επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν τα οφέλη των νέων τεχνολογιών; Ομιλητές διεθνούς φήμης αναμένεται να δώσουν απαντήσεις στο 4ο Microsoft Summit, το κορυφαίο ετήσιο τεχνολογικό event που διοργανώνεται από τη Microsoft Hellas και θα πραγματοποιηθεί στις 14 Μαΐου στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Ανάμεσά τους θα είναι ο κορυφαίος σκακιστής όλων των εποχών, Γκάρι Κασπάροφ, καθώς και ο ελληνικής καταγωγής κοινωνιολόγος-βιολόγος, καθηγητής του Γέιλ, Νικόλας Χρηστάκης, που έχει χαρακτηριστεί από το περιοδικό «Time» ένας από τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους στον κόσμο. Λίγες μέρες πριν ανέβει στην Κεντρική Λυρική Σκηνή του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ο καταξιωμένος καθηγητής και συγγραφέας Νικόλας Χρηστάκης μίλησε αποκλειστικά στη LiFO.
Ζούμε σε μια εποχή πόλωσης, διχασμών και διαιρέσεων σε δίπολα του τύπου: "εμείς και αυτοί". Διαχωρισμοί και αντιπαλότητες που στηρίζονται στη θρησκεία, στην εθνικότητα, στην πολιτική και στο φύλο. Όμως, αυτός δεν είναι ο μοναδικός τρόπος για να συμβιώνουμε. Είμαστε προγραμματισμένοι να δίνουμε και να λαμβάνουμε αγάπη.
Ο διάσημος πανεπιστημιακός εστιάζει τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα στη βιολογία και στον συναρπαστικό κόσμο των κοινωνικών δικτύων. Ουσιαστικά, έχει εντρυφήσει στη λειτουργία των κοινωνικών δικτύων και στον τρόπο που αυτά επηρεάζουν κάθε πλευρά της ζωής μας: από το πώς αισθανόμαστε, πόσα χρήματα κερδίζουμε και ποιον είναι πιθανότερο να παντρευτούμε μέχρι το αν θα αρρωστήσουμε ή αν τελικά θα πάμε να ψηφίσουμε. «Σε ό,τι μας αφορά, τα πάντα σχετίζονται με το τι κάνουν, αισθάνονται και σκέφτονται οι άλλοι γύρω μας» λέει και υποστηρίζει ότι τα «συναισθήματα είναι μεταδοτικά».
Παντρεμένος από το 1991 με την Έρικα, δασκάλα και πτυχιούχο του Χάρβαρντ, έχουν αποκτήσει τρία παιδιά, τον Σεμπάστιαν, τον Λύσανδρο και την Ελένη. Οι γονείς του είναι Έλληνες και γνωρίστηκαν ως φοιτητές στο πανεπιστήμιο του Γέιλ. Εκείνος γεννήθηκε στην Αμερική, αλλά τα πρώτα του χρόνια τα έζησε στην Ελλάδα, όπου πήγε σχολείο. Όπως έχει δηλώσει, ακόμα θυμάται τον χάρακα με τον οποίο τιμωρούσαν τους άτακτους μαθητές, τους κουλουρτζήδες και τους καστανάδες στο κέντρο της πόλης.
Ξεκινάμε τη συζήτησή μας με αφορμή το νέο βιβλίο του που θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο από τις εκδόσεις Κάτοπτρο με τίτλο «Οι εξελικτικές ρίζες της καλής κοινωνίας». Σ' αυτό συγκεντρώνει σημαντικά στοιχεία της φιλοσοφίας, της ιστορίας, της ανθρωπολογίας, της κοινωνιολογίας, της γενετικής και της εξελικτικής βιολογίας για να «χτίσει» ένα εξαιρετικά αισιόδοξο επιχείρημα: έχουμε προγραμματιστεί, από πλευράς εξέλιξης, να είμαστε καλοί.
«Αν κοιτάξουμε την εξέλιξή μας, θα διαπιστώσουμε ότι η φωτεινή μας πλευρά είναι πολύ ισχυρότερη της αντίστοιχης σκοτεινής. Το γενετικό προφίλ των ανθρώπων αλλά και των ζώων υπαγορεύει τον τύπο των κοινωνιών που δημιουργούν. Υπάρχουν γύρω μας πολυάριθμα παραδείγματα από τα οποία αποδεικνύεται πως η ηγεσία, η φιλία και οι ομαδικές τάσεις έχουν τις ρίζες τους στον πιο θεμελιώδη μηχανισμό της βιολογικής μας κατηγοριοποίησης, τη φυσική επιλογή.
Αναμφίβολα, είμαστε μέρη μιας κοινωνίας, γι' αυτό η ανθρώπινη φύση δεν είναι μοναχική και αρχέγονη. Προφανώς είμαστε κοινωνικά όντα, ικανά να δημιουργούμε στενούς δεσμούς και να εκπέμπουμε καλοσύνη. Αρκετοί άνθρωποι μπορεί να αρέσκονται στη σκοτεινή φύση τους, όμως είναι πολύ περισσότερα αυτά που μας ενώνουν από αυτά που μας χωρίζουν. Η συνεργασία, η μάθηση, η αγάπη, η φιλία και η διδασκαλία αποτελούν τη βάση που αποδεικνύει ότι η κοινωνία είναι καλή».
Σπεύδω να τον ρωτήσω ποια θεωρεί τη μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής μας και εκείνος μου απαντά: «Ζούμε σε μια εποχή πόλωσης, διχασμών και διαιρέσεων σε δίπολα του τύπου: "εμείς και αυτοί". Διαχωρισμοί και αντιπαλότητες που στηρίζονται στη θρησκεία, στην εθνικότητα, στην πολιτική και στο φύλο. Όμως, αυτός δεν είναι ο μοναδικός τρόπος για να συμβιώνουμε.
Είμαστε προγραμματισμένοι να δίνουμε και να λαμβάνουμε αγάπη. Ο διαπροσωπικός ανταγωνισμός δεν είναι φυσικός νόμος και από πλευράς προδιάθεσης τείνουμε προς το καλό. Στο Microsoft Summit, όπου είναι τιμή μου να συμμετάσχω, θα μιλήσω για την τεχνητή νοημοσύνη και τις κοινωνίες όπου συνυπάρχουν οι άνθρωποι με τις μηχανές.
Ποιες οι αρχές και οι νόμοι που θα διέπουν αυτές τις κοινωνίες; Αυτή η εποχή είναι ήδη μια μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα, αν αναλογιστούμε ότι πριν από χιλιάδες χρόνια δημιουργήσαμε πόλεις, οι οποίες άλλαξαν τον κόσμο μας. Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη είναι εκείνη που θα αναμορφώσει τον τρόπο που ζούμε».
Στο προηγούμενο πρωτότυπο βιβλίο του με τίτλο «Οι Συνδεδεμένοι», που είχε γράψει μαζί με τον καθηγητή του Χάρβαρντ, Τζέιμς Φόουλερ, είχε ασχοληθεί ενδελεχώς με τη σαγηνευτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και υποστήριζε ένθερμα ότι η «ευτυχία είναι μεταδοτική».
Μάλιστα, εκεί σημείωνε: «Το πρόσφατο κύμα στον τομέα της κινητής τηλεφωνίας, του Διαδικτύου και των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης έχει εκτοξεύσει τη δυνατότητά μας να παραμένουμε σε διαρκή επαφή, καθιστώντας μας υπερσυνδεδεμένους».
Ο Νικόλας Χρηστάκης εξηγεί ότι η αρχέγονη διάθεσή μας να συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους φαίνεται και από την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών κοινωνικών δικτύων, τα οποία εκφράζουν θεμελιώδεις ανθρώπινες τάσεις που υπήρχαν ακόμα και την προϊστορική περίοδο, όταν, καθισμένοι γύρω από τη φωτιά, ανταλλάζαμε ιστορίες.
Πώς εξηγεί, όμως, τη μοναξιά και την κατάθλιψη, εφόσον πιστεύει ότι είμαστε κοινωνικά όντα; «Η μοναξιά είναι αποτέλεσμα της αποσύνδεσης από τους άλλους. Διατηρείς μια απόσταση από την κοινωνική πραγματικότητα που σε περιβάλλει. Βέβαια, ερημίτες πάντα υπήρχαν στα βουνά, αλλά ήταν η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι κοινωνικό ον.
Συνεπώς, το γεγονός της αναζήτησης της επαφής και της σύνδεσης με τους ανθρώπους γύρω σου θεωρείται υγιές και φυσιολογικό. Γενικά, προτιμούμε τις κοινωνικές επαφές και την ανθρώπινη εγγύτητα. Σίγουρα, σε μια περίοδο που υπάρχουν τριγύρω μας πολλοί άνθρωποι λόγω της διαδικτυακής πραγματικότητας, αυτό που ουσιαστικά αναζητούμε στις ανθρώπινες σχέσεις είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα. Η μοναξιά είναι ένα πολύπλοκο σύνολο συναισθημάτων που βιώνουν οι άνθρωποι, των οποίων οι βασικές ανάγκες για οικειότητα και κοινωνική σύνδεση δεν εκπληρώνονται. Αλλά το να νιώθει κανείς μόνος δεν είναι το ίδιο με το να είναι μόνος, γι' αυτό πρέπει να μελετηθεί η επίδραση ολόκληρου του κοινωνικού δικτύου στην τάση να νιώθουμε μόνοι ακόμη και ανάμεσα σε πλήθος. Το ότι έχουμε καλύτερους τρόπους επικοινωνίας δεν σημαίνει ότι έχουμε καλύτερους φίλους».
Η νοοτροπία ότι μπορείς να τη σκαπουλάρεις αν δεν πληρώνεις τους φόρους δεν είναι σωστή, πρέπει να αλλάξει. Είναι γελοίο το γεγονός ότι χρειάζεται να πετούν ελικόπτερα και να τραβούν αεροφωτογραφίες προκειμένου να ανακαλύπτονται οι πισίνες που δεν δηλώνονται στην εφορία.
Όταν τον ρωτώ αν σήμερα μπορούν να δημιουργηθούν νέες κοινωνίες, εκείνος απαντά αρνητικά, αφού έχει την άποψη ότι ο τρόπος που ζούμε έχει ήδη προκαθοριστεί από τη φυσική επιλογή. «Κάθε εμπόδιο που έχει προκύψει κατά τη διάρκεια της ιστορικής πορείας έχει ξεπεραστεί. Η αναπαραγωγή μας έχει ορίσει τον τρόπο εξέλιξής μας» λέει.
Στη συνέχεια, τον ρωτάω από πού εξαρτάται η ευημερία μιας κοινωνίας. Ακούγοντας τη λέξη «ευημερία», ρωτά να μάθει πώς ακριβώς γράφεται στα ελληνικά και υποστηρίζει ότι «ευτυχισμένες είναι οι κοινωνίες που συμβαδίζουν πλήρως με τα χαρακτηριστικά και την κουλτούρα τους. Για να μάθουμε ποιοι είμαστε, θα πρέπει να κατανοήσουμε πώς συνδεόμαστε με τους άλλους.
Αυτό αποτελεί το καθοριστικό βήμα για τη δημιουργία μιας πιο δίκαιης κοινωνίας. Είμαστε όλοι πολλαπλά συνδεδεμένοι σε τεράστια κοινωνικά δίκτυα με φίλους, οικογένεια, συναδέλφους και αυτή η θέση μας στο δίκτυο επηρεάζει τη ζωή μας με τρόπους που δεν έχουμε φανταστεί».
Συμβιώνουμε σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν οι διαιρέσεις. Τι είναι αυτό που μπορεί να μας ενώσει; Ο κ. Χρηστάκης πιστεύει ότι η ηθική είναι εγγενής σε ομάδες και όχι σε άτομα, ενώ η συλλογική φύση της βίας αποτελεί περισσότερο δημόσιο παρά ιδιωτικό φαινόμενο. Όπως τα μυρμήγκια, οι ελέφαντες, οι μέλισσες, οι χιμπατζήδες, οι λύκοι, τα δελφίνια, έτσι και οι άνθρωποι είναι κοινωνικά ζώα που ζουν σε ομάδες. Επειδή όμως δεν υπάρχουν πραγματικοί θηρευτές, η μοναδική μας απειλή είναι οι άλλοι άνθρωποι, εξού και επιλέγουμε συνειδητά να συνάπτουμε σχέσεις με συγκεκριμένα άτομα.
Ταυτόχρονα, έχουμε αναπτύξει την ικανότητα να φανταζόμαστε τι σκέφτονται ή τι αισθάνονται οι άλλοι είτε για εκείνους είτε για εμάς. Αυτό οφείλεται στα γονίδιά μας. Τα ανθρώπινα όντα έχουν μεγάλη δύναμη ως άτομα, αλλά, όταν ενεργούν συλλογικά, μπορούν να πετύχουν πολύ περισσότερα. Μάλιστα, όταν ενσωματωνόμαστε σε ομάδες χάνουμε μέρος της ατομικότητάς μας προς όφελος αυτών των ομάδων».
Αναπόφευκτα, η συζήτηση οδηγείται στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Η κρίση στην Ελλάδα ήταν περισσότερο πολιτισμική ή οικονομική; «Νομίζω ότι ήταν περισσότερο οικονομική. Πριν από δέκα χρόνια, μάλιστα, που είχα επισκεφθεί την Ελλάδα και την Τουρκία, είχα διακρίνει και στις δύο περιπτώσεις συμπεριφορές ευρωπαϊκών χωρών. Τα τελευταία χρόνια, όμως, παρακολουθώ μια Τουρκία που διαπράττει πολιτική αυτοκτονία και μια Ελλάδα που έχει οδηγηθεί στην οικονομική αυτοκτονία».
Στο ερώτημα αν υπάρχει κάτι που να τον ενοχλεί στην Ελλάδα σήμερα, τονίζει με χιουμοριστική διάθεση: «Αυτά που μου αρέσουν στη Ρωμιοσύνη είναι εκείνα που μας έχουν δημιουργήσει τα προβλήματα (γέλια). Ο τρόπος που οι Έλληνες αφηγούνται τόσο δραματικά τις ιστορίες μπορεί μεν να τις κάνει ελκυστικές, αλλά την ίδια στιγμή είναι σαν να ψεύδονται και να μην αναγνωρίζουν την αλήθεια ή ακόμη και να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας.
Οι Έλληνες νοιαζόμαστε πολύ για τον συνάνθρωπό μας, αλλά δεν είμαστε καθόλου τυπικοί απέναντι στο κράτος κι αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα. Η νοοτροπία ότι μπορείς να τη σκαπουλάρεις αν δεν πληρώνεις τους φόρους δεν είναι σωστή, πρέπει να αλλάξει. Είναι γελοίο το γεγονός ότι χρειάζεται να πετούν ελικόπτερα και να τραβούν αεροφωτογραφίες προκειμένου να ανακαλύπτονται οι πισίνες που δεν δηλώνονται στην εφορία».
Εν όψει των ευρωεκλογών, η συνομιλία μας στρέφεται στις απειλές εναντίον της δημοκρατίας και στο αν αυτή κινδυνεύει. Ο γνωστός καθηγητής επισημαίνει: «Η ειρήνη που επικρατεί στην Ευρώπη είναι ασυνήθιστη. Γενικά, οι άνθρωποι έχουν την τάση να ξεχνούν. Πρέπει, όμως, να θυμόμαστε. Ο πατέρας μου βρισκόταν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Όταν ήμουν στην Ελλάδα την περίοδο της δικτατορίας, παιδί τότε, θυμάμαι ακόμα την ένταση στους δρόμους και την αστυνομία.
Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό να ζεις μια αυθεντική ζωή. Όμως, για να επιτύχεις μια αληθινή ζωή χρειάζεται να ακολουθήσεις τα μονοπάτια που σε οδηγούν στη διασύνδεση με τους άλλους. Επομένως, το να έχεις φίλους και ανθρώπους που αγαπάς είναι ό,τι πιο σημαντικό στη ζωή».
Σήμερα θεωρούμε ότι τα πάντα είναι δεδομένα και λησμονούμε τις συνέπειες στην περίπτωση της κατάργησης της δημοκρατίας. Στην Ελλάδα αυτό που δεν μου αρέσει είναι η τάση να κατηγορούμε τους άλλους, τον διπλανό μας. Εκφράζουμε έναν ρατσισμό απέναντι στους Ρομά, στους παχύσαρκους, στους μετανάστες. Κατηγορούμε όλους τους άλλους και ποτέ εμάς, χωρίς φυσικά να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας».
Παντρεύτηκε την γυναίκα του με συνοικέσιο λόγω μιας τυχαίας γνωριμίας στη Νότια Ασία, παρ' ότι και οι δύο σπούδαζαν στο Χάρβαρντ. Γιατί θεωρεί ότι ερωτευόμαστε τους άλλους ανθρώπους; «Ο έρωτας είναι ένα κύριο συναίσθημα στον άνθρωπο και αποτελεί τον βασικό μηχανισμό με τον οποίο σχηματίζονται ορισμένοι πολύ σημαντικοί κοινωνικοί δεσμοί. Το να μαθαίνουμε από τους άλλους είναι κάτι πολύ ισχυρό και πολύ αποδοτικό».
Τι είναι σημαντικό στη ζωή; «Αυτή είναι μεγάλη ερώτηση. Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό να ζεις μια αυθεντική ζωή. Όμως, για να επιτύχεις μια αληθινή ζωή χρειάζεται να ακολουθήσεις τα μονοπάτια που σε οδηγούν στη διασύνδεση με τους άλλους. Επομένως, το να έχεις φίλους και ανθρώπους που αγαπάς είναι ό,τι πιο σημαντικό στη ζωή».
Κλείνοντας τη συζήτησή μας, του υπενθυμίζω ότι έχει ασχοληθεί πολύ με την παρηγορητική ιατρική και έχει παρατηρήσει σε πάρα πολλούς ανθρώπους τις συνέπειες του θανάτου ενός αγαπημένου τους προσώπου. Τι θυμάται πιο έντονα; «Πράγματι, η εμπειρία μου δίπλα στους ετοιμοθάνατους μου έμαθε ότι όλοι έχουν τη δική τους ιστορία. Το κοινό στοιχείο όλων αυτών ήταν ότι ήθελαν να περάσουν παραπάνω χρόνο με τους ανθρώπους τους, με τις οικογένειές τους» καταλήγει.
Info:
Microsoft Summit
Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος,
14 Μαΐου
