Το αυστηρό «φρένο χρέους» της Γερμανίας όχι μόνο προκάλεσε την πτώση της προηγούμενης κυβέρνησής της, αλλά θα στοιχειώσει και την επόμενη.
Η ισχνή ανάπτυξη της Γερμανίας, η διαφαινόμενη αύξηση των δαπανών και η ανάγκη ενίσχυσης των επενδύσεων σε άμυνα και υποδομές θα θέσουν υπό δοκιμασία τη δέσμευση του Βερολίνου να τηρήσει τη συνταγματική απαίτηση για διατήρηση του διαρθρωτικού ελλείμματος στο 0,35% του ΑΕΠ, προβλέπουν οι οικονομολόγοι. «Η εξεύρεση δημοσιονομικού χώρου για όλες τις απαιτούμενες πολιτικές αποκλειστικά μέσω λιτότητας μοιάζει κάτι το ανέφικτο», δήλωσε ο Κάρστεν Μπζέσκι, επικεφαλής μακροοικονομικών παγκοσμίως στην ING. Οποιαδήποτε νέα κυβέρνηση «θα πρέπει να συμφωνήσει σε πιο χαλαρές δημοσιονομικές πολιτικές», πρόσθεσε.
Ο Φρίντριχ Μερτς, επικεφαλής της συντηρητικής ως προς τα δημοσιονομικά Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης και ξεκάθαρο φαβορί για να γίνει καγκελάριος μετά τις ομοσπονδιακές εκλογές του επόμενου μήνα, υποσχέθηκε να «διατηρήσει» το φρένο χρέους. «Τα σημερινά χρέη είναι οι αυριανές αυξήσεις φόρων», υποστηρίζει το μανιφέστο του CDU.
Ο κανόνας, που τέθηκε σε ισχύ το 2009, όταν ο δημόσιος δανεισμός διογκώθηκε μετά τη διάσωση της βιομηχανίας χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών από το κράτος, έχει έκτοτε αποδοκιμαστεί από αναλυτές και πολιτικούς ως υπερβολικά άκαμπτος. Ο Μερτς έχει επίσης αφήσει αρκετές φορές να εννοηθεί ότι μπορεί να είναι ανοιχτός στο να τροποποιήσει τον κανόνα που ο Χόλγκερ Σμίντινγκ, επικεφαλής οικονομολόγος της Berenberg, αποκάλεσε «ξεπερασμένο δημοσιονομικό ζουρλομανδύα» για τη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης. Η υποστήριξη του κόσμου προς τη μεταρρύθμιση έχει επίσης αυξηθεί απότομα: Το 55% των Γερμανών υποστηρίζει τώρα την αναθεώρηση των αυστηρών ορίων δανεισμού, σύμφωνα με δημοσκόπηση, που έγινε τον Ιανουάριο, από τη Forsa για λογαριασμό του Γερμανικού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, σε σύγκριση με μόλις 32% τον περασμένο Ιούλιο.
«Συμμερίζομαι την ελπίδα των αγορών ότι η δημοσιονομική πολιτική της Γερμανίας θα αλλάξει, αλλά εξακολουθώ να δυσκολεύομαι να κάνω το καταστήσω αυτό βασικό οικονομικό μου σενάριο», δήλωσε στους Financial Times η οικονομολόγος της Bank of America για την Ευρώπη Έβελιν Χέρμαν.Οι περισσότεροι παρατηρητές αναμένουν μόνο μια περιορισμένη χαλάρωση και όχι μια πλήρη κατάργηση του ανώτατου ορίου δανεισμού. Δημοσιονομικά συντηρητικοί θεσμοί όπως η Bundesbank και το Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων ζητούν εδώ και καιρό διαφοροποιημένες αλλαγές που θα ανοίξουν την πόρτα σε μια περιορισμένη αύξηση του δημόσιου δανεισμού. Το Συμβούλιο πρότεινε πέρυσι να επιτραπεί διαρθρωτικό έλλειμμα έως και 1% εάν ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ της κυβέρνησης πέσει κάτω από το 60% και 0,5% εφόσον είναι κάτω από το 90%. Με το ποσοστό να κυμαίνεται λίγο πάνω από το 60%, αυτό θα δημιουργούσε χώρο για πρόσθετο δημόσιο χρέος που θα κυμαίνεται μόνο στο 0,15% του ΑΕΠ ετησίως - μια αλλαγή που δεν θα παρείχε πολύ περισσότερο δημοσιονομικό χώρο.
Μια πιο ισχυρή επιλογή θα ήταν η δημιουργία περαιτέρω ταμείων εκτός ισολογισμού για τομείς που προορίζονται για πρόσθετες δαπάνες, όπως σε υποδομές και ένοπλες δυνάμεις. Τα μέλη του ΝΑΤΟ αντιμετωπίζουν αυξανόμενες πιέσεις από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ να δαπανήσουν περισσότερα για την άμυνα. «Από πολιτικής άποψης, τέτοιες [αλλαγές στο επίπεδο του διαρθρωτικού ελλείμματος και στα εκτός ισολογισμού κεφάλαια] θα μπορούσαν να παρουσιαστούν στους ψηφοφόρους ως διατήρηση και μεταρρύθμιση του φρένου χρέους και όχι ως κατάργησή του», δήλωσε ο Μίχαελ Χούτερ, πρόεδρος του Γερμανικού Οικονομικού Ινστιτούτου (IW), ενός think tank με έδρα την Κολωνία. Το σχέδιο για τέτοιες πράξεις εκτός ισολογισμού είναι ο πρόσθετος δανεισμός ύψους 100 δισ. ευρώ για την αγορά αρμάτων μάχης, μαχητικών αεροσκαφών και άλλων όπλων και πυρομαχικών που ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς προώθησε στο κοινοβούλιο λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις αρχές του 2022. Ο Χούτερ ζητά ένα ταμείο ειδικού σκοπού που θα δανείζεται για να δαπανά 60 δισ. ευρώ κάθε χρόνο για δημόσιες υποδομές για μια δεκαετία. Από το 2019, οι επενδυτικές ανάγκες έχουν εκτοξευθεί από 460 δισ. ευρώ σε 600 δισ. ευρώ, σύμφωνα με κοινή μελέτη του IW και του IMK, ενός άλλου think tank
Ένα άλλο ταμείο ειδικού σκοπού για την κάλυψη των αυξήσεων των στρατιωτικών δαπανών θεωρείται ως πρόσθετη επιλογή από τον Χούτερ και πολλούς άλλους οικονομολόγους. Αλλά ακόμη και αν ένας συνασπισμός υπό την ηγεσία του Μερτς συμφωνήσει σε τέτοια βήματα, μπορεί να δυσκολευτεί να εξασφαλίσει υποστήριξη στο κοινοβούλιο για τέτοιες κινήσεις. Όλες οι μεταρρυθμιστικές επιλογές απαιτούν αυξημένη πλειοψηφία στα δύο τρίτα των βουλευτών και υπάρχει μικρό νομικό περιθώριο για να παραποιηθούν τα πράγματα. Το συνταγματικό δικαστήριο το 2023 απέρριψε την προσπάθεια της κυβέρνησης Σολτς να χρησιμοποιήσει τα έκτακτα κονδύλια της εποχής της πανδημίας για την πράσινη μετάβαση. Η απόφαση αυτή οδήγησε τελικά στη διάλυση του τριμερούς συνασπισμού το περασμένο φθινόπωρο. Οι ιδιορρυθμίες του γερμανικού εκλογικού συστήματος σημαίνουν ότι η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) και η «αριστερή-συντηρητική» Συμμαχία Σάρα Βάγκεκνεχτ (BSW) θα μπορούσαν να ελέγχουν το ένα τρίτο των εδρών στην επόμενη Μπούντεσταγκ, ακόμη και αν λάβουν μόνο ένα χαμηλότερο ποσοστό της λαϊκής ψήφου. Ένα τέτοιο σενάριο θα καθιστούσε ακόμη πιο δύσκολη την απόκτηση υποστήριξης για τις απαραίτητες συνταγματικές αλλαγές. Το AfD κάνει εκστρατεία για έναν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό και τα κυρίαρχα κόμματα είναι ανένδοτα να μη συνεργαστούν με το ακροδεξιό κόμμα σε καμία περίπτωση. Επιπλέον, η ίδια η Βάγκεκνεχτ δήλωσε ότι το κόμμα της θα ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε συνταγματική αλλαγή για την αγορά «όλο και περισσότερων όπλων».
Ακόμη και αν ο επόμενος καγκελάριος της Γερμανίας μπορέσει να ξεπεράσει όλα τα πολιτικά εμπόδια, μια σειρά από αποφάσεις για τις δαπάνες που έλαβε ο πρόωρα διαλυθείς τριμερής συνασπισμός του Σολτς θα περιορίσει περαιτέρω τα περιθώρια αύξησης του χρέους. Το διαρθρωτικό έλλειμμα της Γερμανίας βρίσκεται ήδη σε τροχιά ανόδου στο 2% το 2027, ακόμη και χωρίς πρόσθετες επενδύσεις στην άμυνα και τις υποδομές, σύμφωνα με τις προβλέψεις που δημοσιοποίησε τον Δεκέμβριο η Bundesbank. «Η ιδέα ότι η επόμενη κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να αυξήσει σημαντικά τον δημόσιο δανεισμό είναι δύσκολο να συμβιβαστεί ακόμη και με μια πολύ γενναιόδωρη ανάγνωση των ευρωπαϊκών δημοσιονομικών κανόνων», δήλωσε ένα πρόσωπο που γνωρίζει τους υπολογισμούς αυτούς, αναφερόμενο στον στόχο της ΕΕ για έλλειμμα 3%. «Είναι πιθανό να περιορίσουν σημαντικά τα περιθώρια για πρόσθετα ελλείμματα», πρόσθεσε το πρόσωπο αυτό.
Υπολογισμοί του Κέντρου Ζακ Ντελόρ δείχνουν ότι η Γερμανία θα μπορούσε να δανείζεται επιπλέον 48 δισ. ευρώ ετησίως, ή περίπου 1,2% του ΑΕΠ, χωρίς να έρχεται σε σύγκρουση με τους κανόνες της ΕΕ.Καθώς κανένα κόμμα δεν προβλέπεται να κερδίσει απλή πλειοψηφία στις εκλογές του Φεβρουαρίου, οι συνομιλίες για συνασπισμό είναι πιθανό να τραβήξουν για μήνες. Στη συνέχεια, η πρώτη προτεραιότητα της νέας κυβέρνησης θα είναι να συμφωνήσει τους προϋπολογισμούς για το τρέχον έτος και το 2026.Ο Herrmann της BofA προειδοποιεί ότι οι αγορές μπορεί να τιμολογήσουν άμεσα οποιαδήποτε κίνηση αύξησης του δημόσιου δανεισμού μέσω υψηλότερων αποδόσεων των ομολόγων. Καθώς το κόστος δανεισμού του ιδιωτικού τομέα θα αυξανόταν ως συνέπεια, αυτό θα μπορούσε να περιορίσει τις εταιρικές επενδύσεις και να βλάψει μια ήδη εξασθενημένη οικονομία. "Εάν έχουμε μια αντίδραση της αγοράς πολύ πριν από την πραγματική δημοσιονομική αλλαγή, αυτό θα σφίξει τις συνθήκες χρηματοδότησης και ενδεχομένως θα βλάψει την πραγματική αύξηση του ΑΕΠ", δήλωσε.
Με πληροφορίες από Financial Times
