Όλες οι ένοπλες συγκρούσεις παρακινούνται από το θεό ή το χρυσό έλεγε ο Μαντελμπάουμ πριν μερικά χρόνια. Με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε ότι ο θεός αποτελεί πλέον ένα πρόσχημα καθώς το «χρυσό» είναι η μόνη κινητήρια δύναμη για κάθε σύγκρουση. Η αναδυόμενη εμφύλια σύρραξη στη Συρία αυτή τη στιγμή αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα. Δεν υπάρχει περιθώριο αμφιβολίας για το ότι καμία από τις αντικρουόμενες πλευρές δεν διαθέτει ουσιαστικό ιδεολογικό ή ανθρωπιστικό υπόβαθρο. Ούτε ο Άσσαντ, ούτε οι -διάφοροι- αντικαθεστωτικοί αλλά ούτε και οι υπόλοιπες εμπλεκόμενες, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο χώρες, και τον ΟΗΕ.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Παρατηρώντας πίσω από την εκάστοτε ρητορεία, η Συρία περιβάλλεται από ένα τρίπτυχο γεωστρατηγικών παραγόντων:
1) την εσωτερική διένεξη,
2) τους εν δυνάμει συμμάχους (Ρωσία, Κίνα, Ιράν) και
3) τους εν δυνάμει εχθρούς (Τουρκία και τις υπόλοιπες Νατοϊκές δυνάμεις φυσικά.)
Η εσωτερική αστάθεια στη Συρία ίσως να συμπαρασύρθηκε από το γενικευμένο κλίμα της Αραβικής Άνοιξης, το όποιο δεν είναι αποδεδειγμένο πόσο αυθόρμητο ήταν, αλλά σίγουρα σε μερικές χώρες του Μαγκρέμπ (Αίγυπτο, Τυνησία, Λιβύη) έφερε απτές αλλαγές. Τα πραγματικά αποτελέσματα θα τα δούμε σε μερικά χρόνια. Το βασικό πρόβλημα εντός και εκτός Συρίας, όπως θα δούμε παρακάτω, αυτή τη στιγμή εντοπίζεται στη έλλειψη ταυτότητας των αντικαθεστωτικών. Ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός με έδρα την Κωνσταντινούπολη αποτελεί τελικά ένα προπαγανδιστικό τέχνασμα ή στην καλύτερη περίπτωση μία υπεραισιόδοξη ομάδα. Όπως και οι διάφορες αυτομολήσεις αξιωματικών, που στη πραγματικότητα είναι πολύ μικρότερες σε αριθμό και αποτελούνται κυρίως από χαμηλόβαθμους.
Τα περιστατικά προβοκάτσιας είναι καθημερινό φαινόμενο εδώ και μήνες και προέρχονται από όλες τις πλευρές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η παγίδα αντικαθεστωτικών σε ξένους δημοσιογράφους όπου οδηγήθηκαν σε περιοχή ρίψεων του καθεστώτος ώστε να θεωρηθεί ο Άσσαντ υπεύθυνος για το θάνατό τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τις συχνότατες απαγωγές που ελάχιστα ως καθόλου προβάλλονται από τα μέσα.
Η κατάσταση εντείνεται με σφαγές ακόμα και ομοϊδεατών –κυρίως αμάχων- εκατέρωθεν των πλευρών, ώστε η μία πλευρά να κατηγορεί την άλλη για εγκλήματα. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που οι παρατηρητές του ΟΗΕ είναι κλεισμένοι στα ξενοδοχεία τους και δεν κυκλοφορούν έξω πια. Οι αντικαθεστωτικοί είναι σίγουρα πιο εξοπλισμένοι σε σχέση με προηγούμενους μήνες αλλά ακόμα το πεδίο της ταυτότητάς τους δεν είναι ξεκάθαρο. Δεν υπάρχει ενιαίος συντονισμός και η ακτίνα δράση τους μετριέται κυριολεκτικά από γειτονιά σε γειτονιά και από στόμα σε στόμα. Αυτό ισχύει και για τις προσφιλείς στο καθεστώς δυνάμεις, όπως τους Σαμπιχά, που στην ουσία είναι μισθοφόροι Αλαουίτες. Η υποτιθέμενη ηγεσία των Σαμπιχά αποτελείται από συγγενείς και φίλους τους Άσσαντ, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του υψηλόβαθμου κρατικού μηχανισμού. Συν τοις άλλοις, πολλές τρομοκρατικού χαρακτήρα επιθέσεις αμάχων, διαφαίνεται ότι πραγματοποιήθηκαν από εξωγενείς δυνάμεις και μάλλον, προς δυσφορία των Αμερικάνων, από την Αλ Κάϊντα.
Παρόλα τα απεχθή εγκλήματα (όπως οι εκτελέσεις μικρών παιδιών και οι μαζικοί τάφοι) που έχουν πλέον εντοπιστεί, το καθεστώς έχει ακόμα δύο πολύ ισχυρούς συμμάχους με μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Απο την μία πλευρά βρίσκεται η Κίνα, που με την ρητορεία της υποστηρίζει την Συρία λόγω της στήριξης που έχει δείξει στο θέμα της Ταϊβάν, αλλά και επειδή η Συρία εισάγει σχεδόν αποκλειστικά Κινέζικα αγαθά και έχουν υπογραφτεί πάρα πολλά κατασκευαστικά συμβόλαια με εταιρίες Κινεζικών συμφερόντων σε συριακό έδαφος.
Ο άλλος σύμμαχος που συνεχώς ασκεί βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας για οποιαδήποτε κίνηση εναντίον του Συριακού καθεστώτος, είναι η Ρωσία. Η εν λόγω χώρα έχει περισσότερους λόγους από την Κίνα να υποστηρίζει τον Ασσαντ καθώς η Συρία αγοράζει αποκλειστικά τα οπλικά της συστήματα από την Ρωσία. Περίπου το 10% της Ρωσικής οπλικής παραγωγής αποτελεί συριακή παραγγελία και πολλά οπλικά συστήματα της Συρίας έχουν Ρώσους χειριστές. Επίσης το λιμάνι της Ταρσού αποτελεί το μοναδικό αγκυροβόλιο του Ρωσικού Στόλου στη Μεσόγειο. Η Ρωσία θα κάνει τα πάντα προκειμένου να μην χάσει το εξαιρετικά γεωστρατηγικής σημασίας για αυτήν λιμάνι, ειδικότερα τώρα που αποτελεί πάλι ισχυρό οπλικό εταίρο στο διεθνές σύστημα. Τέλος η Ρωσία, στην προσπάθεια δημιουργίας ενεργειακού μονοπωλίου ανά τον κόσμο, πρόσφατα υπέγραψε με τη Συρία αποκλειστικά πολυετή συμβόλαια (τύπου BOT) για την εξόρυξη και εκμετάλλευση πετρελαίου και φυσικού αερίου αξίας πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Υπό τη σκιά αυτών των γεγονότων καλείται η διεθνής κοινότητα να αντιδράσει. Οποιαδήποτε ανάμιξη της Δύσης αυτομάτως μπλοκάρεται από την Ρωσία καθώς θέλει να διασφαλίσει τις επενδύσεις της αλλά και τα στρατηγικά της συμφέροντα. Αλλά και ότι τελικά πραγματοποιείται είτε διμερώς είτε σε επίπεδο ΟΗΕ, δεν έχει κανένα ουσιαστικό αντίκτυπο.
Ο φόβος διάχυσης της κρίσης είναι πέρα από ορατός. Άλλωστε ήδη συγκρούσεις με πυρήνα τους μειονοτικούς Αλαουίτες ξέσπασαν στη Τρίπολη του Λιβάνου. Αυτός είναι ο φόβος περιφερειακών χωρών, όπως η Σαουδική Αραβία που ηγείται των μέτρων κατά τις Συρίας μέσω του Αραβικού Συνδέσμου. Σύμφωνα με ανέπισημες δηλώσεις σε διπλωματικό επίπεδο, ο Αραβικός Σύνδεσμος δεν θα ανεχθεί μια περιφερεριακή κλιμάκωση της κρίσης. Φυσικά το γεγονός ότι η αντίδραση προέρχεται απο την Σαουδική Αραβία πάλι θέτει ερωτήματα, δίοτι ανεπισήμως οι ΗΠΑ μέσω Ριάντ, πίεζουν όλο και περισσότερο.
Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ θα επιθυμούσαν διακαώς την πτώση του καθεστώτος εφόσον η Αλαουίτικη πολιτική ελίτ της Συρίας, που αποτελεί χαλαρό παρακλάδι των Σιιτών, διευκολύνει την μεταφορά όπλων και προμηθειών από το Ιράν προς το Λίβανο για την ενίσχυση της Σϊιτικής οργάνωσης Χεσμπολάχ. Η οργάνωση αυτή χαρακτηρίζεται από την Δύση στην ολότητα της τρομοκρατική, ενώ μερικές χώρες θεωρούν τρομοκρατικό μόνο το στρατιωτικό σκέλος της, Al-Muqawamaal-Islamiyya. Στο Λίβανο αντιθέτως θεωρείται συμπλήρωμα του κοινωνικού κράτους, της δικαιοσύνης, της εκπαίδευσης αλλά και της ελευθερίας ενάντια στο Ισραήλ και τους συμμάχους του. Φυσικά ένας επιπλέον παράγοντας είναι ότι πρέπει να ανοίξει ο δρόμος του «μαύρου χρυσού» προς τη Δύση εφόσον η παραγωγή πετρελαίου από τα ερείπια του Ιράκ, ξεπέρασε αυτήν του υπερπαρωγικού Ιράν.
Όμως το πρόβλημα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ δεν είναι μόνο ο ρόλος και η παρουσία της Ρωσίας, αλλά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρο αντικαθεστωτικό μέτωπο. Ακόμα και να ενισχύσουν οικονομικά και οπλικά κάποιους αντικαθεστωτικούς δεν γνωρίζουν αν έτσι εμμέσως θα εμπλουτίσουν την επιβεβαιωμένη παρουσία της Αλ Καϊντα στη Συρία. Επίσης, το ΝΑΤΟ αδυνατεί να εφαρμόσει το δόγμα του να διαχειρίζεται κάποιες κρίσεις πλέον με διάμεσο, το οποίο ήταν σχετικά εύκολο εγχείρημα στη περίπτωση της Λιβυής, καθώς οι επαναστάτες ήταν γνωστοί στην Δύση και οργανώθηκαν καλύτερα (έστω ακόμα και από Άγγλους κ.α.) καθώς δεν υπήρχε φυσικά και ο μπαμπούλας της Ρωσίας να φέρει αντιρρήσεις. Η Συρία όμως είναι πολύ σκληρότερο περιβάλλον σε σχέση με τη Λιβυή, καθώς διαθέτει ισχυρή αεροπορία, αποτελεσματικό στρατό και φυσικά βιοχημικά όπλα.
Εδώ ίσως να διαφαίνεται και ο ρόλος της Τουρκίας, καθώς το σενάριο ότι ήθελε να δείξει και αυτή παρουσία και επιρροή στη περιοχή δεν επαρκεί, όπως φάνηκε από τις περιορισμένες αντιδράσεις της στο θέμα της κατάρριψης των Τουρκικών μαχητικών πάνω από συριακό έδαφος. Ίσως να υποκινήθηκε, το πιθανότερο. Όμως η διαπλοκή των γεωστρατηγικών και οικονομικών συμφερόντων καθιστούν τη κατάσταση εξαιρετικά περίπλοκη για να διακρίνει κανείς «καλούς και κακούς». Ίσως για αυτό να έχουν τέτοια διάρκεια οι συγκρούσεις στη Συρία, ενώ στις χώρες του Μαγκρέμπ ήταν τόσο σύντομες. Το τοπίο θα παραμένει θολό, όσο το «χρυσό» της Συρίας (είτε το βαπτίζουν πετρέλαιο, είτε κατασκευαστικά συμβόλαια, είτε όπλα) θα αποζητάτε από τόσους χρυσοθήρες.
Το τέλος της σύρραξης ίσως επέλθει όταν οι ΗΠΑ εντοπίσουν μια ενιαία και εμπιστεύσιμη αντικαθεστωτική ομάδα που θα μπορούν να υποστηρίξουν ή αν τελικά έλθουν σε μία παρασκηνιακή συμφωνία με τους Ρώσους, όπου θα τους εξασφαλίζουν όλα τα τρέχοντα συμφέροντα στη Συρία. Τότε ίσως ξαφνικά δούμε τον Μπασάρ Αλ-Άσσαντ να ακολουθεί τον Καντάφι, τον Μπεν Αλι και τον Μουμπάρακ. Αργά ή γρήγορα βέβαια τα δεδομένα πάλι θα αλλάξουν μόλις δούμε τις νέες -ντροπιαστικές όπως λένε - διαρροές που υπάρχουν εδώ και μήνες στα χέρια του Wikileaks.
*Δρ.Νικόλας Ρώσσης, αναλυτής Μεσανατολικών και Ισλαμικών θεμάτων.
σχόλια