Όταν η Lotfullah Najafizada, επικεφαλής του δημοφιλούς αφγανικού ειδησεογραφικού καναλιού Tolo TV, έμαθε ότι ο πρόεδρος είχε διαφύγει από τη χώρα, καθυστέρησε το ρεπορτάζ για μια ώρα.
Η σοκαριστική αποχώρηση του Ασράφ Γάνι την Κυριακή ήταν ένα τεράστιο θέμα, αλλά η Najafizada είχε να αντιμετωπίσει περισσότερες από τις συνήθεις αναστολές της πριν βεβαιωθεί ότι τα γεγονότα ήταν σωστά: Ήξερε ότι η κυβέρνηση θα κατέρρεε - και η χώρα θα βυθιζόταν στο χάος - με το που θα μαθευόταν η είδηση.
Τελικά, έβγαλαν την είδηση λίγα λεπτά πριν από το κανονικό δελτίο ειδήσεων των 6 μ.μ. " Από εκείνο το βράδυ", δήλωσε στην Washington Post, "οι Ταλιμπάν ήταν παντού".
Το Tolo δεν έπαψε ποτέ να εκπέμπει. "Ήξερα ότι αν κλείναμε, η επανέναρξη του καναλιού θα ήταν πολύ πιο δύσκολη", δήλωσε ο Najafizada. "Ήταν πολύ, πολύ σημαντικό" να συνεχίσουμε, "ακόμη και όταν ο πρόεδρος της χώρας μας έφυγε και δεν υπήρχε έννομη τάξη στην πόλη".
Τα τελευταία 20 χρόνια, μια ζωντανή και αναπτυσσόμενη δημοσιογραφική βιομηχανία έχει εδραιωθεί στο Αφγανιστάν, με πολλά ανεξάρτητα μέσα να μεταδίδουν ειδήσεις από όλη τη χώρα, ακόμη και σε συνθήκες βίας και αστάθειας. Τώρα οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν ένα περισσότερο επικίνδυνο και αβέβαιο μέλλον υπό την διακυβέρνηση των Ταλιμπάν - και αντιμετωπίζουν τη σημερινή κατάσταση με ένα μείγμα άγχους, φόβου και αίσθησης καθήκοντος.
Ορισμένοι εξακολουθούν να στέλνουν ρεπορτάζ από την πρώτη γραμμή του μετώπου και να παίρνουν συνεντεύξεις από τους ηγέτες των Ταλιμπάν. Άλλοι, όμως, κρύβονται καθώς αναζητούν τρόπους διαφυγής από τη χώρα, ανησυχώντας για τη δική τους ασφάλεια και τη ζωή των οικογενειών τους.
Η αλλαγή συντελέστηκε ταχύτατα. Τη Δευτέρα, δώδεκα μέλη των Ταλιμπάν επισκέφθηκαν το γραφείο του Tolo στην Καμπούλ και κατέσχεσαν πολλά κυβερνητικά όπλα από την ασφάλεια του σταθμού.
Ο σταθμός είχε αρχικά διατάξει το γυναικείο προσωπικό του να παραμείνει κατ' οίκον, φοβούμενος για την ασφάλειά του. Ορισμένες διαμαρτυρήθηκαν. Μία αστειεύτηκε σε μια ομαδική συνομιλία στο WhatsApp ότι θα έπρεπε να ντυθούν ως άνδρες και να εμφανιστούν στη δουλειά ούτως ή άλλως. Την Τρίτη, οι γυναίκες επέστρεψαν και οι Ταλιμπάν επικοινώνησαν με το δίκτυο, ζητώντας τηλεοπτικό χρόνο.
"Το οποίο, φυσικά, το δεχτήκαμε ευχαρίστως", δήλωσε η Najafizada. Το πρωί της Τρίτης, μία από τις γυναίκες παρουσιαστές του Tolo, η Beheshta Arghand, πήρε συνέντευξη από έναν εκπρόσωπο των Ταλιμπάν. Η εντυπωσιακή εικόνα ενός μέλους των Ταλιμπάν, υπεύθυνου για μερικές από τις πιο καταπιεστικές και βίαιες πρακτικές καταστολής κατά των γυναικών, να συνομιλεί σε μια τηλεοπτική εκπομπή με μια επαγγελματία γυναίκα δημοσιογράφο συνόψισε την εύθραυστη φύση της σημερινής κατάστασης των μέσων ενημέρωσης στο Αφγανιστάν.
"Δεν το σκηνοθετήσαμε για να είναι μια γυναίκα παρουσιάστρια αντιμέτωπη με τους Ταλιμπάν", δήλωσε η Najafizada. "Αυτό ήταν μια ρεαλιστική εικόνα της πραγματικότητας της χώρας". Σημείωσε ότι η Arghand εμφανίστηκε στη δουλειά της με τον ίδιο τρόπο που εμφανιζόταν εδώ και χρόνια. "Αυτό λέει πολλά για το πόσο αληθινό είναι το επίτευγμά της".
Η Najafizada, 33 ετών, ήταν παιδί όταν οι Ταλιμπάν ήταν τελευταία φορά στην εξουσία. Αυτό που θυμάται από τότε είναι ότι η οργάνωση έκλεισε όλες τις εφημερίδες - τότε δεν υπήρχαν ανεξάρτητοι τηλεοπτικοί σταθμοί.
"Αυτό που αντιμετωπίζουν τώρα", είπε, "είναι μια διαφορετική πραγματικότητα".
Οι Ταλιμπάν προσπάθησαν να δώσουν διαβεβαιώσεις ότι και οι ίδιοι έχουν αλλάξει. Ένας εκπρόσωπός τους δήλωσε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου την Τρίτη ότι τα ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν εφόσον δεν " δρουν κατά των εθνικών αξιών, κατά της εθνικής ενότητας" ή "κατά των ισλαμικών αξιών".
Αλλά πολλοί Αφγανοί είναι βαθύτατα επιφυλακτικοί απέναντι σε αυτές τις διαβεβαιώσεις. Ορισμένοι δημοσιογράφοι, φοβούμενοι ότι θα δολοφονηθούν, προσπαθούν εναγωνίως να βρουν τρόπους να εγκαταλείψουν τη χώρα ή κρύβονται. Άλλοι έχουν βγει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να δηλώσουν ότι οι Ταλιμπάν τους διέταξαν να σταματήσουν να εργάζονται και να επιστρέψουν στα σπίτια τους.
Ορισμένοι δημοσιογράφοι, φοβούμενοι ότι θα δολοφονηθούν, προσπαθούν εναγωνίως να βρουν τρόπους να εγκαταλείψουν τη χώρα ή κρύβονται. Άλλοι έχουν βγει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να δηλώσουν ότι οι Ταλιμπάν τους διέταξαν να σταματήσουν να εργάζονται και να επιστρέψουν στα σπίτια τους.
Ένας Αφγανός εργαζόμενος στα μέσα ενημέρωσης, ο οποίος, όπως και άλλοι που ερωτήθηκαν, μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας, είπε ότι πολλές γυναίκες δημοσιογράφοι παραμένουν στο σπίτι τους.
"Τώρα οι Ταλιμπάν επιδεικνύουν πολύ καλή συμπεριφορά στον κόσμο μόνο και μόνο για να δείξουν ότι είναι καλοί, αλλά δεν μπορούμε να τους πιστέψουμε", είπε. "Είναι πολύ επικίνδυνοι και φοβόμαστε".
Μια άλλη Αφγανή δημοσιογράφος δήλωσε στη The Post τη Δευτέρα ότι έχει ακουστά ότι οι Ταλιμπάν ψάχνουν σπίτια στην περιοχή της. Έστειλε στο εξωτερικό ψηφιακές φωτογραφίες των προσωπικών της εγγράφων πριν τα καταστρέψει.
"Όλοι φοβούνται αυτή τη στιγμή", είπε. Πολλοί Αφγανοί θα ήθελαν να μείνουν εδώ - "αυτή είναι η πατρίδα μας"- αν η κατάσταση δεν ήταν τόσο άσχημη.
"Ο κόσμος μας έχει εγκαταλείψει", είπε. " Το ελάχιστο που μπορούν να κάνουν είναι να βοηθήσουν τους δημοσιογράφους εδώ που κινδυνεύουν να χάσουν τη ζωή τους. Όχι τα προς το ζην, αλλά τις ζωές μας".
Οι δημοσιογράφοι τρέφουν βαθιά αβεβαιότητα και ανησυχία για το "αν μπορεί να διατηρηθεί η πρόοδος που ήταν τόσο επίπονο να δημιουργηθεί επί 20 χρόνια", δήλωσε ένας τρίτος Αφγανός δημοσιογράφος. Μιλώντας στα Ντάρι από την Καμπούλ, εξήγησε ότι θέλει να φύγει από τη χώρα, αλλά αυτό φαίνεται ακατόρθωτο αυτή τη στιγμή: Οι πρεσβείες έχουν κλείσει, το να φτάσει κανείς στο αεροδρόμιο είναι επικίνδυνο και όλες οι άλλες οδοί εξόδου φαίνονται κλειστές.
Πρόσθεσε ότι οι δημοσιογράφοι "δεν μπορούν να διατηρήσουν την αντικειμενικότητά τους και την ελευθερία της έκφρασης εάν συμμορφώνονται με τους αυστηρούς κανόνες των Ταλιμπάν". Το να πηγαίνουν ενάντια σε αυτούς τους κανόνες "μπορεί να απειλήσει ακόμη και τη ζωή τους".
Η κατάσταση ασφαλείας για τους εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης στο Αφγανιστάν -το οποίο κατατάσσεται στην 122η θέση από τις 180 στον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου το 2021- ήταν επικίνδυνη πολύ πριν από την πτώση της κυβέρνησης που υποστηριζόταν από τη Δύση. Το 2016, ένας καμικάζι αυτοκτονίας των Ταλιμπάν έβαλε στο στόχαστρο ένα φορτηγό γεμάτο ανθρώπους που εργάζονταν για το Tolo, σκοτώνοντας επτά άτομα. Έκτοτε, δεκάδες ακόμη εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης έχουν σκοτωθεί σε επιθέσεις που ενίοτε αναλαμβάνουν οι Ταλιμπάν ή το Ισλαμικό Κράτος. Το περασμένο έτος ήταν ένα από τα πιο θανατηφόρα μέχρι στιγμής- τουλάχιστον 11 εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης σκοτώθηκαν, συμπεριλαμβανομένου του Mohammad Ilyas Dayee του Radio Free Europe/Radio Liberty, το οποίο εκπέμπει σε όλη τη χώρα.
Πριν από μήνες, το RFE/RL σταμάτησε να κατονομάζει τους ρεπόρτερ του στις εκπομπές του, επικαλούμενο λόγους ασφαλείας. Κάποιοι δεν ήθελαν καν να βγουν στον αέρα οι φωνές τους από φόβο μήπως στοχοποιηθούν.
Αλλά με την ταχεία κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, ένα δίκτυο ανεξάρτητων δημοσιογράφων, μέσων ενημέρωσης και μεμονωμένων δημοσιογράφων με εντατικούς ρυθμούς εργάζεται νυχθημερόν για να βρει τρόπους να απομακρύνει τους Αφγανούς εργαζόμενους των μέσων ενημέρωσης από τη χώρα.
Η Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων έχει συντάξει έναν κατάλογο προτεραιότητας εκείνων που κινδυνεύουν περισσότερο. Αυτή την εβδομάδα, η ομάδα έλαβε 500 αιτήματα για βοήθεια σε διάστημα μόλις δύο ημερών. Μέχρι την τρίτη ημέρα, ο κατάλογος είχε διπλασιαστεί. Η οργάνωση έχει λάβει τέσσερις αναφορές από δημοσιογράφους των οποίων τα σπίτια ερευνήθηκαν από τους Ταλιμπάν- η CPJ διερευνά επίσης αναφορές ότι οι Ταλιμπάν επιτέθηκαν σε δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια μιας διαμαρτυρίας στο Τζαλαλαμπάντ.
Οι δημοσιογράφοι του RFE/RL, όπως και πολλοί άλλοι Αφγανοί, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να φύγουν σε άλλα μέρη της χώρας τις τελευταίες εβδομάδες. Αλλά αρκετοί εξακολουθούν να εργάζονται- ορισμένοι μάλιστα ζήτησαν συγγνώμη που έστειλαν τα ρεπορτάζ τους καθυστερημένα επειδή κρύβονταν, δήλωσε ο Andres Ilves, διευθυντής του ομίλου για την περιοχή.
Γυναίκες δημοσιογράφοι από όλη τη χώρα έχουν καταφύγει σε ασφαλή σπίτια στην Καμπούλ, τα οποία υποτίθεται ότι θα παρέμεναν ασφαλέστερα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και ίσως θα προσέφεραν καλύτερη πρόσβαση για διαφυγή, αλλά τα καταφύγια αυτά ξεμένουν από προμήθειες ή γίνονται λιγότερο ασφαλή.
Οι υποστηρικτές στο εξωτερικό προσπαθούν να βοηθήσουν τις Αφγανές δημοσιογράφους να αποκτήσουν βίζες και θέσεις σε αεροπλάνα, αλλά αυτό μπορεί να μην είναι αρκετό, δήλωσε η εκτελεστική διευθύντρια του Διεθνούς Ιδρύματος Γυναικείων Μέσων Ενημέρωσης Elisa Lees Muñoz. Το ταξίδι προς το αεροδρόμιο είναι γεμάτο κινδύνους, από μαχητές που ζητούν διάφορα έγγραφα, μέχρι τον κίνδυνο να πέσουν θύματα ληστείας ή επίθεσης.
"Είναι μια παρανοϊκή κατάσταση", δήλωσε η Lees Muñoz. "Το να πάρουμε αυτά τα αεροπλάνα έχει γίνει πιο εύκολο από το να φέρουμε τους ανθρώπους στο αεροδρόμιο".
Ο Khushbu Shah, αρχισυντάκτης της μη κερδοσκοπικής ειδησεογραφικής οργάνωσης Fuller Project με έδρα την Ουάσινγκτον, προσπαθεί να διευκολύνει την αναχώρηση των Αφγανών δημοσιογράφων εξ αποστάσεως. Μια γυναίκα συνεργάτης, η οποία επικοινωνούσε με έναν συντάκτη του Fuller Project μέσω του Facebook Messenger, είχε μπει σε ένα ταξί την περασμένη Παρασκευή το βράδυ σε μια προσπάθεια να φύγει από την πόλη, αλλά την λήστεψαν υπό την απειλή όπλου. Της πήραν το διαβατήριο, τα έγγραφα και τα χρήματά της.
Ο Σαχ δήλωσε ότι η γυναίκα κατάφερε να φτάσει στο αεροδρόμιο, επιβιβάστηκε σε πτήση και αυτή τη στιγμή βρίσκεται εκτός Αφγανιστάν. Και παρόλο που η πρώτη προτεραιότητα του Shah είναι η διασφάλιση της σωματικής ασφάλειας των δημοσιογράφων, είπε ότι υπάρχει "ένα τεράστιο αίσθημα απώλειας" του μέλλοντος που ήλπιζαν να οικοδομήσουν στο Αφγανιστάν.
"Εργάστηκαν τόσο σκληρά και για τόσο πολύ καιρό για να αφηγηθούν την σύγχρονη ιστορία της χώρας τους", είπε. "Όλα αυτά θα χαθούν".
Αυτή είναι η ένταση που αντιμετωπίζει και η Najafizada στο Tolo TV. Δεν ξέρει για πόσο ακόμα μπορεί να κρατήσει τις γυναίκες που κάνουν ρεπορτάζ στη χώρα. "Η δουλειά μου ως συντάκτης είναι να εμποδίζω τους δημοσιογράφους να πηγαίνουν σε βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας και σε επικίνδυνα μέρη", είπε. "Αυτό είναι που με ενδιαφέρει περισσότερο: να τους κρατήσω ασφαλείς".
Αλλά προς το παρόν, είπε, "συνεχίζουμε τη δουλειά μας".
Με στοιχεία από την Washington Post
