Με μουσικούς όρους, η συμμετοχή της Πορτογαλίας στον τελικό του διαγωνισμού τραγουδιού της Eurovision στις 6 Απριλίου 1974 δεν ήταν αυτό που θα λέγατε συνήθως επιτυχία.
Το E Depois do Adeus (Και μετά το αντίο), σε εκτέλεση Πάουλο ντε Καρβάλιο, σε στίχους του Χοσέ Νίζα, ήρθε τελευταίο με τη Νορβηγία, τη Γερμανία και την Ελβετία, με τον νικητή εκείνης της χρονιάς να είναι το Waterloo των Abba. Όμως, ενώ ο ντε Καρβάλιο δεν θα συνέχιζε να απολαμβάνει τη δόξα στην κορυφή των τσαρτ όπως οι Σουηδοί συνάδελφοί του, το E Depois do Adeus άφησε μια διαφορετική κληρονομιά – μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, άλλαξε τον ρου της ιστορίας.
Μέχρι το 1974, η κατάσταση εντός του πορτογαλικού στρατού είχε φτάσει σε οριακό σημείο. Η Πορτογαλία διανύει τον 13ο χρόνο του αποικιακού πολέμου σε τρία αφρικανικά μέτωπα, αναγκάζοντας το αυταρχικό, υπερεθνικιστικό καθεστώς Estado Novo να στείλει όλο και περισσότερο ανθρώπινο δυναμικό για να διατηρήσει τον έλεγχο. Καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν, οι αποτυχημένες προσπάθειες του πορτογαλικού στρατού να συμπληρώσει την ομάδα των αξιωματικών του αντιμετωπίστηκαν με την αντίδραση των κατώτερων αξιωματικών του, οι οποίοι άρχισαν να οργανώνονται μεταξύ τους.
Η εσωτερική αντιπολίτευση γρήγορα εξελίχθηκε σε μια εξελιγμένη, οργανωμένη και πολιτικοποιημένη δύναμη: το Κίνημα των Λοχαγών. Ένας μεγάλος αριθμός από αυτούς τους αξιωματικούς συμφώνησαν ότι ο πόλεμος έπρεπε να τελειώσει – κάτι που μπορούσε να επιτευχθεί μόνο πολιτικά. Επιπλέον, οι πορτογαλικές ένοπλες δυνάμεις έπρεπε να ευθυγραμμιστούν με τη βούληση του λαού, κάτι που απαιτούσε τη μετάβαση στη δημοκρατία. Μέχρι τον Απρίλιο, τα σχέδια για την ανατροπή του καθεστώτος είχαν ξεκινήσει, με συντονιστή τον Ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο.
Εκείνη την εποχή, ο Κάρλος Αλμάδα Κοντρέιρας, ο σύνδεσμος του ναυτικού του κινήματος, βρισκόταν στο κέντρο επικοινωνίας του ναυτικού. Ο Καρβάλιο του είχε δώσει ένα πρόβλημα να λύσει. «Υπάρχει αυτό το σχέδιο επιχειρήσεων, το οποίο διανεμήθηκε [μεταξύ των αξιωματικών του κινήματος] με το χέρι, ή ακόμα και μερικές φορές από στόμα σε στόμα – αλλά στη συνέχεια ήταν απαραίτητο, κοντά στην έναρξη της επιχείρησης, να πούμε σε όλη τη χώρα: 'Αυτό το σχέδιο προχωράει… δεν υπάρχει γυρισμός'».
Η πρόκληση, θυμάται ο Κοντρέιρας 50 χρόνια αργότερα, ήταν να «μεταδοθεί ένα σήμα που θα μπορούσε να ακουστεί σε όλη τη χώρα που επιβεβαίωσε την επιχείρηση». Και προσθέτει: «Τα συστήματα επικοινωνίας των τριών στρατιωτικών κλάδων – στρατού, ναυτικού και αεροπορίας – δεν ήταν διασυνδεδεμένα, επομένως δεν μπορούσαμε να τα χρησιμοποιήσουμε. Τότε ήταν που θυμήθηκα κάτι που είχα διαβάσει σε αυτό το βιβλίο».
Σε ένα ταξίδι στην Ισπανία, ο Κοντρέιρας είχε λάβει ένα αντίγραφο της Λευκής Βίβλου για την Αλλαγή της Κυβέρνησης στη Χιλή, που επιμελήθηκε ο Αουγκούσο Πινοσέτ, το οποίο περιγράφει λεπτομερώς το πρόσφατο στρατιωτικό πραξικόπημα της χώρας. Περιέγραφε ένα στρατιωτικό σύστημα προειδοποίησης που περιελάμβανε την αναπαραγωγή μιας σειράς προσυμφωνημένων ποπ τραγουδιών μέσω πολιτικών ραδιοφωνικών σταθμών. Εάν το κίνημα μπορούσε να πείσει έναν ραδιοφωνικό σταθμό που κάλυπτε την ηπειρωτική Πορτογαλία να παίξει ένα συγκεκριμένο τραγούδι σε μια προκαθορισμένη ώρα, αυτό θα μπορούσε να είναι το σήμα για να ξεκινήσει η όλη επιχείρηση. Ποιος σταθμός όμως και ποιο τραγούδι;
Ο Καρβάλιο είχε σχέση με έναν δεκανέα που είχε υπηρετήσει στον πόλεμο και τώρα εργαζόταν ως εκφωνητής στο Lisbon Associated Broadcasters. Ξεχωριστά, ο Κοντρέιρας είχε συστηθεί στον δημοσιογράφο Άλβαρο Γκουέρα, ο οποίος είχε επαφή με τον καθολικό σταθμό Rádio Renascença και το προοδευτικό μεταμεσονύκτιο πρόγραμμα Limite. Η πρόσβαση σε δύο σταθμούς ήταν καλή, ειδικά καθώς σύντομα προέκυψε ότι οι Associated Broadcasters της Λισαβόνας κάλυπταν μόνο την ευρύτερη περιοχή της Λισαβόνας. Θα ενεργοποιούσε επιχειρήσεις στην πρωτεύουσα και το Rádio Renascença στην υπόλοιπη χώρα. Όσο για το ποια τραγούδια θα παιχτούν, οι ηγέτες του κινήματος συμφώνησαν – ήθελαν κάτι συμβολικό, που να επιβεβαιώνει το όραμά τους για την Πορτογαλία.
Μια παράδοση «παρεμβατικής» μουσικής ήταν εδώ και καιρό παρούσα μεταξύ της αντιπολίτευσης στην αποπνικτική δικτατορία της Πορτογαλίας, που χαρακτηρίζεται από τον λαϊκό τραγουδιστή Χοσέ «Ζέκα» Αφόνσο. Συνδεδεμένος με την underground επαναστατική αριστερά, ο Αφόνσο είχε έναν εκτενή κατάλογο με αιχμηρά, ποιητικά τραγούδια διαμαρτυρίας, πολλά από τα οποία είχαν απαγορευτεί από την κρατική λογοκρισία. Η αντίθεσή του στη δικτατορία του είχε στερήσει τη δουλειά του ως καθηγητή στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και ο ακτιβισμός του τον είχε οδηγήσει συχνά στη φυλακή. Τα τραγούδια του Αφόνσο ήταν εξαιρετικά δημοφιλή μεταξύ των στρατιωτών και των αξιωματικών στο αφρικανικό μέτωπο, όπου οι στίχοι τους προσαρμόστηκαν σε επιθέσεις για την ανικανότητα των ανωτέρων τους.
Αρχικά, το κίνημα είχε επιλέξει το τραγούδι Venham Mais Cinco (Bring on Five More) – αλλά τότε άρχισαν τα προβλήματα. Το Venham Mais Cinco απαγορεύτηκε από την κρατική λογοκρισία. Όχι μόνο αυτό, αλλά η επαφή του κινήματος με τους Lisbon Associated Broadcasters έπεφτε σε εμπόδια όσο αφορά την αναπαραγωγή ενός τραγουδιού διαμαρτυρίας – κινδύνευε να τραβήξει υπερβολική προσοχή.
Με την προγραμματισμένη ημερομηνία για το πραξικόπημα να πλησιάζει γρήγορα, ο Καρβάλιο πρότεινε στον εκφωνητή να επιλέξει κάτι άλλο - «κάποια κοινοτοπία» που δεν θα κινούσε υποψίες. Αυτή η επιλογή ήταν το E Depois do Adeus. Ενώ το ίδιο το τραγούδι ήταν πολιτικά μη αμφιλεγόμενο, ο στιχουργός του, ο Νίζα, ήταν ένας σοσιαλιστής ακτιβιστής που είχε δημιουργήσει τους δίσκους του Αφόνσο για την εταιρεία Orfeu. Το Rádio Renascença, από την άλλη, είχε την πολυτέλεια να είναι λίγο πιο νευρικό με τη μουσική του - οι αξιωματικοί τελικά κατέληξαν στο Grândola, Vila Morena - ένα τραγούδι του Αφόνσο που δεν είχε βρει το δρόμο του στις απαγορευμένες λίστες, αλλά οι στίχοι του οποίου μιλούσαν ακόμα για απελευθέρωση, αγώνα και αλληλεγγύη. Ακόμα κι έτσι, δεδομένης της φύσης της συνωμοσίας της τελευταίας στιγμής, οι επαφές του κινήματος στο Limite έπρεπε να καταγράψουν γρήγορα μια πρώτη εκτέλεση του πρώτου στίχου ως προοίμιο, έτσι ώστε να μπει εύλογα στο πρόγραμμα.
Στις 22.55 της 24ης Απριλίου 1974, η φωνή του Ζοάο Πάουλο Ντινίς έφτασε στην ευρύτερη Λισαβόνα, παρουσιάζοντας τους Πάουλο ντε Καρβάλιο και το E Depois do Adeus. Ο σύνδεσμος του Πολεμικού Ναυτικού Κοντρέιρας, παρόλο που βρισκόταν εντός της δηλωμένης εμβέλειας του σταθμού, δεν μπορούσε να το ακούσει από το ραδιόφωνό του – ένας συνάδελφος αξιωματικός στο κέντρο της πόλης έπρεπε να τον καλέσει για να επιβεβαιώσει ότι το τραγούδι είχε παιχτεί. Στη συνέχεια, ο Κοντρέιρας έδωσε σήμα στον Γκουέρα ώστε ο δημοσιογράφος να κάνει τη σύντομη διαδρομή μέχρι το Rádio Renascença και να βεβαιωθεί ότι θα παιχτεί το Grândola, Vila Morena. Ο συνάδελφος του Γκουέρα, Ζοάο Πάουλο Κοέλιο, ο οποίος είχε μείνει εκτός κυκλώματος, παραλίγο να καταστρέψει όλο το σχέδιο φορτώνοντας ένα διαφημιστικό καρούλι λίγες στιγμές πριν το Grândola, Vila Morena παιχτεί. Ο Μανουέλ Τομάς, το μόνο άλλο άτομο στο δωμάτιο που γνώριζε πλήρως τη συνωμοσία, έσπρωξε το χέρι του τεχνικού ήχου και ανάγκασε μια αλλαγή κομματιού – την ώρα που έπρεπε.
Το Grândola, Vila Morena μεταδόθηκε σε όλη την ηπειρωτική Πορτογαλία στις 12.20 π.μ. στις 25 Απριλίου και το Κίνημα των Λοχαγών είχε και τα δύο σήματα. Σε ολόκληρη τη χώρα, μια συντονισμένη στρατιωτική επιχείρηση κατέκλυσε γρήγορα τις κυβερνητικές δυνάμεις, με αποκορύφωμα την πολιορκία και τελικά την παράδοση του τότε πρωθυπουργού Μαρσέλο Καετάνο στο κέντρο της Λισαβόνας. Καθώς το κίνημα ανακοίνωσε τις προθέσεις του μέσω των κατειλημμένων ραδιοφωνικών σταθμών, τεράστια πλήθη πολιτών βγήκαν στους δρόμους σε μια μαζική αυθόρμητη έκρηξη λαϊκής υποστήριξης προς τους λοχαγούς.
Λιγότερο από 24 ώρες μετά την εκπομπή του πρώτου σήματος, η παλαιότερη φασιστική δικτατορία στην Ευρώπη είχε πέσει και η μετάβαση της Πορτογαλίας στη δημοκρατία, η Επανάσταση των Γαρυφάλλων - που πήρε το όνομά της από τα λουλούδια που το διογκούμενο πλήθος πρόσφερε αυθόρμητα στους στρατιώτες στους δρόμους - είχε ξεκινήσει.
Τόσο το E Depois do Adeus όσο και το Grândola, η Vila Morena είναι για πάντα ενσωματωμένα, άρρηκτα, στην πορτογαλική ιστορία με έναν τρόπο που οι δημιουργοί τους δεν θα μπορούσαν ποτέ να προβλέψουν αλλά πάντα θα αγαπούσαν. Όταν έγινε η Eurovision 1975, η Πορτογαλία ήταν μια πολύ διαφορετική χώρα - η αποικιακή της αυτοκρατορία διαλύονταν, ο πληθυσμός της δεν πνίγονταν πια από τη μπότα του φασισμού και οι δρόμοι ήταν ζωντανοί με επαναστατική ζέση. Η είσοδος της Πορτογαλίας εκείνη τη χρονιά ταίριαζε σε μια χώρα που μόλις είχε ανατρέψει μια βάναυση δικτατορία και της οποίας ο πληθυσμός έβρισκε τα πόδια του σε έναν νέο κόσμο: Madrugada (Αυγή) από τον Duarte Mendes, έναν τραγουδιστή που ήταν ένας από τους λοχαγούς του Απριλίου, που έφερε περήφανα ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο πέτο του.
Ήταν ένα τραγούδι για το φως και τη μουσική που τελικά έσπασε το σκοτάδι. Κατέλαβε την 16η θέση.
