Πάντα με συνάρπαζαν οι ιστορίες ανθρώπων που αποφάσισαν μια ωραία πρωία να παρατήσουν τη φάση, τη βολή και τους δικούς τους ανθρώπους και να στρατευθούν εθελοντικά σε μια υπόθεση μίλια μακριά από τον τόπο τους, με μόνο κίνητρο τις ιδέες τους. Αυτό, φυσικά, δεν είναι απαραίτητα κάτι αγαθό, δεδομένου ότι στο όνομα κάποιας ιδεολογίας έχουν γίνει τα χειρότερα εγκλήματα, παραμένει όμως μια πρόκληση που μπορεί να σε αλλάξει εντελώς ως άνθρωπο, προς το καλύτερο ή το χειρότερο.
Ο Ντελχάζ, δηλαδή ο «Άνθρωπος που Προσφέρει από την Καρδιά του», όπως είναι το παρωνύμιο που του έβγαλαν οι Κούρδοι σύντροφοί του, Έλληνας εθελοντής που πήγε να πολεμήσει το Ισλαμικό Κράτος στη Συρία, ανήκει μάλλον στην πρώτη περίπτωση. Γεννημένος στη Γερμανία αλλά μεγαλωμένος στην Ελλάδα, σπούδασε Ανθρωπιστικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου, ενώ είχε από έφηβος ιδιαίτερη κλίση στα θρησκευτικά-θρησκειολογικά ζητήματα. Του άρεσαν όμως και τα όπλα, μάλιστα αρχικά ήθελε να γίνει στρατιωτικός. Η προσωπική μαρτυρία του που κυκλοφόρησαν πρόσφατα οι εκδόσεις Ινφογνώμων μού κέντρισε το ενδιαφέρον για τον επιπλέον λόγο ότι, ενώ είναι γνωστό πως στις γραμμές του ISIS πολέμησαν και πολεμούν πλήθος ξένοι εθελοντές με φονταμενταλιστικό υπόβαθρο, η συμμετοχή ξένων εθελοντών στις τάξεις των Κούρδων και των Σύριων μαχητών που αντιμάχονται ταυτόχρονα τους τζιχαντιστές και το καθεστώς του Άσαντ είναι πολύ λιγότερο γνωστή.
Η συνομιλία μας με τον Ντελχάζ, που έχει πλέον επιστρέψει σώος στην Ελλάδα και προσπαθεί να φτιάξει τη ζωή του σε κάποιο νησί, έγινε μέσω e-mail, ενώ για ευνόητους λόγους δεν δέχτηκε να φωτογραφηθεί, ούτε βέβαια να αποκαλύψει το πραγματικό του όνομα. Δεν είχε όμως πρόβλημα να μου μιλήσει για τα πράγματα που τον εξίταραν αλλά κι εκείνα που τον απογοήτευσαν στην πολύμηνη περιπέτειά του στη Συρία –τα καταγράφει, άλλωστε, και στο βιβλίο του– ούτε να μου μεταφέρει όσα κατέγραψε εκεί ως αυτόπτης μάρτυρας. Δηλώνει πατριώτης και χριστιανός ορθόδοξος, πλην μετριοπαθής και διαλλακτικός, μακριά από ακρότητες και φανατισμούς. Ομνύει στην ελευθερία και τον ανθρωπισμό ανεξάρτητα από έθνος, φυλή ή θρησκεία και όντας θιασώτης του «έντιμου», «ηθικού» πολέμου, καταδικάζει τις παρεκτροπές και τις βαρβαρότητες, απ' όπου κι αν προέρχονται. Όχι, δεν θα ξαναπήγαινε στο συριακό μέτωπο, χαίρεται όμως που κάτι πρόσφερε εκεί και τώρα επιστρατεύει δυνάμεις για τον μεγαλύτερο αγώνα απ' όλους, που, καθώς λέει, δεν είναι άλλος από αυτόν της καθημερινής επιβίωσης.
"Είχα την τύχη να πολεμήσω πλάι σε ανθρώπους με τους οποίους δεν είχα ούτε κοινό θρήσκευμα, ούτε κοινή εθνικότητα. «Αλλάχου Άκμπαρ» φωνάζαμε εμείς, «Αλλάχου Άκμπαρ» φωνάζανε και οι απέναντι! Η μια όμως πλευρά σέβεται την ελευθερία του άλλου, ενώ η άλλη όχι".
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
— Πώς ήρθες σε επαφή με τους Σύριους αντάρτες που μάχονται τον ISIS;
Ήδη από τα μέσα του 2013 προσπάθησα να επικοινωνήσω μέσω του Διαδικτύου με ομάδες που μάχονταν την τότε ενωμένη Αλ Kάιντα. Ήταν η εποχή που κάποιοι από τους επαναστάτες στοχοποίησαν τις θρησκευτικές μειονότητες της χώρας. Πολλοί Ευρωπαίοι, ανάμεσά τους και Έλληνες, ενδιαφέρθηκαν και κινητοποιήθηκαν εναντίον των ακραίων αυτών ομάδων, μέσα από το Διαδίκτυο αρχικά. Δημιουργήθηκαν διάφορες σχετικές ιστοσελίδες.
Προσπάθησα αρχικά να δράσω μέσα από τις ομάδες αυτές, αλλά μάταια. Ταξίδεψα, μάλιστα, σε διάφορα μέρη της Ελλάδας για τον σκοπό αυτό, όμως οι άνθρωποι που συνάντησα προτιμούσαν να «αγωνίζονται» μέσω των μέσων ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων – ήταν μεν ευαισθητοποιημένοι με ό,τι συνέβαινε στη Συρία, αλλά απρόθυμοι να πάνε να πολεμήσουν. Στα τέλη του 2013 οι δυνάμεις των ισλαμιστών κατευθύνθηκαν προς την ελληνορθόδοξη πόλη Σαϊντνάγια. Νιώθοντας πιο οικεία με τους Ρωμιούς της Συρίας, ήρθα ξανά σε επαφή με κάποιους εκεί κι επιχείρησα να ταξιδέψω ως το Λίβανο, ώστε από κει να περάσω στη Συρία.
Δεν βρήκα τρόπο και βοήθεια να το πραγματοποιήσω κι έτσι επέστρεψα στην Ελλάδα λίγο πριν μπει το 2014, συνέχισα όμως να παρακολουθώ τις εξελίξεις και να διατηρώ επαφές με τους Ρωμιούς της Συρίας. Τον Μάιο του ίδιου έτους εντόπισα στο Διαδίκτυο τη στρατιωτική οργάνωση των Συρορθοδόξων, τη MFS, όπου μετά από αίτηση με δέχτηκαν ως εθελοντή μαχητή. Δεν γνώρισα κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο, ούτε είχα το τηλέφωνο κάποιου. Δώσαμε ραντεβού σε μια τουρκική πόλη στα σύνορα με τη Συρία. Πήρα το ρίσκο και πήγα. Στη στρατιωτική οργάνωση των συρορθοδόξων έμεινα περίπου τέσσερις μήνες. Η οργάνωση όμως ήταν αδρανής εκείνη την περίοδο, οπότε αποφάσισα να τους αφήσω και να μετακινηθώ σε άλλο μέρος της χώρας, όπου θα υπήρχε περισσότερη ανάγκη.
Είχα έρθει ήδη σε επαφή με τους ένοπλους Κούρδους της Ροζάβα και βλέποντάς τους φιλικούς, αποφάσισα να δράσω κοντά σ' αυτούς, μια κι εκείνοι πολεμούσαν πραγματικά το Ισλαμικό Κράτος και δεν αστειεύονταν, όπως έκαναν μέχρι τότε οι συρορθόδοξοι. Επιστρέφοντας στην Τουρκία, περιπλανώμενος σε διάφορα μέρη από την Κωνσταντινούπολη μέχρι και την Ούρφα, κατάφερα εν τέλει να περάσω τα σύνορα, να μπω στο πολιορκούμενο Κομπάνε και να ενταχθώ στο τάγμα του Ελεύθερου Συριακού Στρατού «Βόρειος Ήλιος», το οποίο απαρτίζουν Κούρδοι, Άραβες, Τουρκμένοι και άλλοι μαχητές από διάφορες κοινότητες της χώρας.
Ήταν τέτοιες οι συνθήκες των μαχών στις οποίες συμμετείχα, ώστε δεν γνωρίζω αν όντως σκότωσα κάποιον. Βέβαια, πήγα εθελοντικά σε αυτό τον πόλεμο, δεν με υποχρέωσε κανείς, επομένως, ναι, είχα προετοιμαστεί και γι΄αυτό.
— Σκέφτηκες ότι μπορεί να μη γύριζες ποτέ; Ήσουν αποφασισμένος για μια τέτοια προοπτική ή απλώς δεν την έπαιρνες σοβαρά; Οι δικοί σου άνθρωποι πώς αντέδρασαν;
Φυσικά, πιστεύω πως ήμουν έτοιμος για κάτι τέτοιο. Ήθελα να βρίσκομαι σε μάχες κατά μέτωπο. Όποτε υπήρχε μάχη σε εξέλιξη κι εγώ βρισκόμουν στα μετόπισθεν, με έπιανε απογοήτευση. Είναι κάτι τρομερό αλλά και συναρπαστικό, τρόπον τινά, το να πολεμάς σε κοντινή απόσταση τον εχθρό. Δεν ανταλλάζαμε μόνο σφαίρες, είχαμε την τύχη να μιλήσουμε μαζί τους αρκετές φορές, όταν μας χώριζε ένας δρόμος ή κάτι λίγα μέτρα. Τραυματίστηκαν πολλοί σύντροφοί μου όσο καιρό ήμουν εκεί, ενώ αρκετοί μαχητές του Βόρειου Ηλίου πέρασαν στην αιωνιότητα. Δόξα τω Θεώ, εγώ επέστρεψα αρτιμελής, γλιτώνοντας από σφαίρες, βόμβες, όλμους και νάρκες! Στους δικούς μου είχα κρύψει τον σκοπό του ταξιδιού μου, τους έλεγα ότι σκόπευα να επισκεφτώ χριστιανικά μνημεία στη ΝΑ Τουρκία – η μητέρα μου ωστόσο κάτι είχε υποψιαστεί... Ήταν στιγμές που νοιάστηκα περισσότερο για εκείνους και όχι για μένα προσωπικά, ιδίως όταν οι γονείς μου έμαθαν, ύστερα από πέντε μήνες, την αλήθεια. Ίσως, μάλιστα, αυτός να ήταν ο κυριότερος λόγος για τον οποίο αποφάσισα να επιστρέψω.
— Δηλώνεις χριστιανός ορθόδοξος και πατριώτης, ωστόσο η προσέγγισή σου δεν είναι ακραιφνώς εθνικιστική ή φονταμενταλιστική. Ταυτόχρονα, εκθειάζεις στο βιβλίο σου το αριστερό κουρδικό YPG (ομάδες λαϊκής αυτοάμυνας) ως «την πιο υγιή και δημοκρατική ένοπλη οργάνωση» και όταν κάποιος Ευρωπαίος εθελοντής σε ρωτά αν είσαι σοσιαλιστής, απαντάς «είμαι άνθρωπος!». Ποια κοσμοθεωρία πρεσβεύεις, εν τέλει, και πόσο επηρέασε τα πιστεύω σου η εμπειρία της Συρίας;
Υπήρξαν σοσιαλιστές που δεν πολέμησαν τη θρησκευτική πίστη, μάλιστα κάποιοι από αυτούς θρησκεύονταν βαθιά, όπως ο ρωμαιοκαθολικός ιερέας Καμίλο Τόρες από την Κολομβία, αντάρτης ο ίδιος και ένθερμος κήρυκας της Θεολογίας της Απελευθέρωσης. Ο σοσιαλισμός, απ' όσο γνωρίζω, υπήρξε σε πολλές διαφορετικές εκδοχές. Το PKK, το κίνημα του Αμπντουλάχ Οτσαλάν, μπορεί να χαρακτηρίζεται σοσιαλιστικό ή εργατικό κόμμα, αλλά έχει κι εκείνο τις δικές του διαφοροποιήσεις από τα υπόλοιπα. Από την προσωπική μου εμπειρία, μπορώ να πω ότι δεν γνώρισα κανέναν Αποτσή (οπαδό του Οτσαλάν) ή αντάρτη του PKK που να εχθρεύεται την οποιαδήποτε πίστη. Συνάντησα μάλιστα ακόμα και στελέχη του PKK που ήταν θρησκευόμενοι, όχι όμως φανατικοί. Προσωπικά, δεν είμαι οπαδός κάποιας συγκεκριμένης πολιτικής θεωρίας, μια και δεν έχω ασχοληθεί ποτέ σοβαρά με την πολιτική. Περισσότερο με ενδιέφεραν τα θεολογικά-θρησκειολογικά θέματα. Ναι, είμαι –προσπαθώ– χριστιανός ορθόδοξος και νιώθω τυχερός που ανήκω σε ένα έθνος το οποίο πρόσφερε πολλά στην ανθρωπότητα.
— Οι τελευταίοι γνωστοί Έλληνες εθελοντές σε ξένο πόλεμο ήταν εκείνοι που πολέμησαν στον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο στο πλευρό των Κάρατζιτς-Μλάντιτς – κατηγορήθηκαν μάλιστα ότι συμμετείχαν στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα και για άλλα εγκλήματα πολέμου. Πόσο ταιριάζεις ή διαφέρεις από εκείνους;
Ένα κοινό στοιχείο που έχουν οι Έλληνες εθελοντές που πήγαν στη Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του '90 με τους τωρινούς διαφόρων εθνικοτήτων που πολεμούν στη Συρία είναι η αντίθεση στον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Απ' όσο γνωρίζω, τότε στη Βοσνία, στο πλευρό των μουσουλμάνων, δρούσαν μέλη της Αλ Κάιντα και άλλοι εξτρεμιστές. Ο Κυριάκος Καθάριος, στο βιβλίο του «Το ταξίδι του εθελοντή», αναφέρει ότι στον τότε πόλεμο έλαβε μέρος και η σιιτική Χεζμπολάχ. Υπήρχαν, βάσει των λεγομένων του, και Ιρανοί αντάρτες στο μέτωπο. Από μια επιφανειακή έρευνα που έχω κάνει, εξάλλου, διαπίστωσα ότι δεν ήταν όλοι οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι φονταμενταλιστές. Υπήρχαν, μάλιστα, μουσουλμάνοι και στον σερβικό στρατό. Έτσι κι αλλιώς, πρόκειται για το ίδιο έθνος, απλώς διαφέρουν στο θρήσκευμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι σαλαφιστές από το Κόσοβο, τη Βοσνία και την Αλβανία έδρασαν και δρουν ακόμα σε τρομοκρατικές οργανώσεις σε Συρία και Ιράκ. Επομένως, είναι αξιέπαινοι όσοι Έλληνες συμμετείχαν ως έντιμοι –το υπογραμμίζω αυτό– εθελοντές μαχητές σ' εκείνο τον πόλεμο. Από κεί και πέρα, εννοείται ότι καταδικάζω οποιαδήποτε τυχόν συμμετοχή, είτε Ελλήνων είτε Σέρβων, Βόσνιων, Κροατών κ.λπ., σε εθνοκαθάρσεις, βιασμούς, εκτελέσεις αμάχων και ό,τι άλλο ξεπερνά τα όρια του έντιμου πολέμου. Από την άλλη, οι εθελοντές που βρεθήκαμε στα πεδία των μαχών της Συρίας δεν συμμετείχαμε σε κάποιον πόλεμο όπου εμπλέκονταν δύο στρατοί διαφορετικού θρησκεύματος. Είχα την τύχη να πολεμήσω πλάι σε ανθρώπους με τους οποίους δεν είχα ούτε κοινό θρήσκευμα, ούτε κοινή εθνικότητα. «Αλλάχου Άκμπαρ» φωνάζαμε εμείς, «Αλλάχου Άκμπαρ» φωνάζανε και οι απέναντι! Η μια πλευρά, όμως, σέβεται την ελευθερία του άλλου, ενώ η άλλη όχι.
— Συνάντησες κάποια-ες από τις περίφημες Κούρδισσες μαχήτριες; Τι εντύπωση σου έκανε;
Γνώρισα πράγματι πολλές μαχήτριες του YPJ, καθώς και αντάρτισσες του PKK. Συμμετείχαμε από κοινού σε διάφορες επιχειρήσεις. Ανάμεσά τους ξεχώριζαν οι αντάρτισσες ή «κάντιρο». Οι συγκεκριμένες ζούσαν στα βουνά Καντίλ του Ιράκ, ήταν ελεύθερες γυναίκες, αφοσιωμένες στον αγώνα για την ανεξαρτησία του έθνους τους. Μπορούσα να συνεννοηθώ μ' εκείνες που προέρχονταν από τη Συρία. Οι μαχήτριες από την Τουρκία δεν γνώριζαν αραβικά ή αγγλικά. Συμμετείχαν κανονικά στις μάχες, όπως και οι άνδρες, είχαν μάλιστα τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις μ' εκείνους.
— Γράφεις ότι αρκετοί από τους αντάρτες που πολεμούσαν τον ISIS επιδίδονταν επίσης ευκαιριακά σε κλοπές, πλιάτσικο, σκύλευση νεκρών κ.λπ. Πόσο σχετικό είναι τελικά το «ηθικό πλεονέκτημα» σε έναν πόλεμο;
Θα έλεγα ότι το μόνο ηθικό σε έναν πόλεμο είναι το να κατασχέσει ο νικητής στρατός το πολεμικό υλικό του ηττημένου αντιπάλου. Η κλοπή ή καταστροφή της περιουσίας των πολιτών, ιδίως σε περίπτωση εμφύλιου πολέμου, όπως επιφανειακά τουλάχιστον είναι ο συριακός, είναι εντελώς κατακριτέα και αποτελεί αδίκημα απ' όπου κι αν προέρχεται.
— Ποια ήταν η πιο ευχάριστη και ποια η πιο επικίνδυνη στιγμή της περιπέτειάς σου στη Συρία; Συνέβη να σκοτώσεις κάποιον άνθρωπο μαχόμενος και πώς ένιωσες, έστω κι αν ήταν εχθρός;
Την περισσότερη χαρά στους δέκα αυτούς μήνες την ένιωσα όταν, μετά από διάφορες ταλαιπωρίες, κατάφερα να μπω στην Κομπάνε και να βιώσω από κοντά τον αγώνα. Εκεί όπου κινδύνεψα περισσότερο ήταν όταν περικυκλώθηκα σε ένα σπίτι από τζιχαντιστές, όμως εν τέλει κατάφερα να ξεφύγω αλώβητος. Ήταν τέτοιες οι συνθήκες των μαχών στις οποίες συμμετείχα, ώστε δεν γνωρίζω αν όντως σκότωσα κάποιον. Βέβαια, πήγα εθελοντικά σε αυτό τον πόλεμο, δεν με υποχρέωσε κανείς, επομένως, ναι, είχα προετοιμαστεί και γι΄αυτό.
— Οι περισσότεροι έχουμε ακούσει για τους ξένους εθελοντές που ενισχύουν τους τζιχαντιστές, ελάχιστα όμως είναι γνωστά για τους αντίστοιχους που στηρίζουν το κουρδικό και το ελεύθερο συριακό αντάρτικο.
Κοίτα, όσον αφορά το YPG, προσωπικά γνώρισα μονάχα έναν Γερμανό εθελοντή στην Κομπάνε. Ήταν ένα διαβασμένο παιδί και ανήκε σε μια σοσιαλιστική νεολαία ή οργάνωση, αν θυμάμαι καλά. Βρέθηκα μια φορά μαζί του κι έπειτα έχασα τα ίχνη του. Εκείνη την περίοδο οι Κούρδοι είχαν πολύ λίγους Δυτικούς εθελοντές. Αργότερα, με την προσχώρηση περισσοτέρων ξένων, οργανώθηκαν καλύτερα για την υποδοχή και τη δράση τους. Κάποιοι είναι αριστερών πεποιθήσεων, άλλοι όχι. Ανάμεσά τους βρίσκονται και πρώην επαγγελματίες στρατιωτικοί. Οι εθελοντές του Ελεύθερου Συριακού Στρατού και ο ίδιος ο ΕΣΣ (Ελεύθερος Συριακός Στρατός) είναι ένα κεφάλαιο πολύ μεγάλο. Στα τάγματα του ΕΣΣ με τα οποία ήρθα σε επαφή δεν βρήκα άλλον Δυτικό εθελοντή. Απ' όσο γνωρίζω από μαρτυρίες ανθρώπων της περιοχής, σε άλλα μέρη της χώρας υπάρχουν πράγματι ξένοι εθελοντές στον ΕΣΣ, αλλά σε τάγματα ή ταξιαρχίες με ισλαμικό ιδεολογικό υπόβαθρο, όχι κοσμικό.
— Είναι τόσα τα διαπλεκόμενα συμφέροντα, οι κυβερνήσεις αλλά και οι στρατιωτικές οργανώσεις που εμπλέκονται στον συριακό εμφύλιο ώστε κάποιοι μιλούν για έναν αργό και βασανιστικό πόλεμο διαρκείας χωρίς ορατό τέλος, ακόμα κι αν ο ISIS αποδυναμωθεί. Η δική σου εκτίμηση;
Ναι, είναι πραγματικά πολύ περίπλοκος αυτός ο πόλεμος. Δεν υπάρχει ένα μέτωπο ή δύο αντίπαλες ομάδες, όπως συνέβη στον ελληνικό εμφύλιο μετά τη γερμανική κατοχή. Υπάρχουν πολλές ένοπλες οργανώσεις με διαφορετικά συμφέροντα και ιδεολογία, προσωρινές συμμαχίες, ξαφνικοί διχασμοί, έριδες κ.ά. Έχουμε κάποια τάγματα του ΕΣΣ που, επίσημα τουλάχιστον, υπερασπίζονται τη δημοκρατία και μάχονται το καθεστώς του Άσαντ, αλλά ταυτόχρονα καταδέχονται να συμμαχήσουν με την Αλ Κάιντα, λες κι αυτή είναι καλύτερη! Κάποτε ο ΕΣΣ μαχόταν κατά του YPG σε συνεργασία με ισλαμικές οργανώσεις και στη συνέχεια μάχονταν από κοινού το Ισλαμικό Κράτος. Το YPG αρχικά είχε καλές σχέσεις με τον Άσαντ, αλλά αργότερα, σε κάποιες περιπτώσεις, βρέθηκαν αντιμέτωποι, όπως συνέβη στο Καμισλί, στο Χαλέπι και αλλού.
— Ο ρόλος της Τουρκίας στη συριακή εμπλοκή;
Νομίζω ότι είναι ύποπτος όχι μονάχα για τα όσα συμβαίνουν στη Συρία αλλά γενικά σε όλο τον αραβικό κόσμο, καθώς και σε όλο εκείνο το κίνημα που ονομάστηκε Αραβική Άνοιξη. Οι νεο-οθωμανοί ονειρεύονται την ενοποίηση των μουσουλμανικών χωρών και την ανάσταση του χαλιφάτου, του οποίου τα ηνία είχαν οι Τούρκοι, μέχρι τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα. Πέραν των ομοϊδεατών του Ερντογάν στις αραβικές χώρες, η εξάπλωση και η ισχυροποίηση των διεθνώς αποκαλούμενων δημοκρατών και όχι πλέον τρομοκρατών Κούρδων του PKK στη Συρία προκαλεί πονοκέφαλο στον φιλόδοξο σουλτάνο και στους Γκρίζους Λύκους. Έτσι, το τουρκικό κράτος αναγκάζεται να επεμβαίνει στα εσωτερικά της Συρίας, δαπανώντας χρήμα, στρατό, πολεμοφόδια, ακόμα και ζωές Τούρκων στρατιωτών.
— Από τα όσα είδες κι έμαθες εκεί, ήταν άραγε αυθόρμητη η συριακή εξέγερση ή μήπως «στήθηκε» από ξένες δυνάμεις, όπως ισχυρίζονται κάποιοι; Για τον Άσαντ τι άκουγες;
Δεν ξέρω κατά πόσο η άποψή μου θα είναι βάσιμη ή αντικειμενική. Έχω την εντύπωση ότι το κίνημα της Αραβικής Άνοιξης πυροδοτήθηκε, εν μέρει τουλάχιστον, και από εξωτερικούς παράγοντες. Επομένως, δεν αποτελεί ξεχωριστό κομμάτι της ιστορίας ο εμφύλιος στη Συρία, απλώς εδώ δεν ομαλοποιήθηκαν τα πράγματα, όπως έγινε στη Λιβύη ή στην Τυνησία. Όσον αφορά το καθεστώς του Άσαντ, οι απόψεις του συριακού λαού διίστανται. Όλοι παραδέχονται ότι επρόκειτο για ένα σκληρό, αυταρχικό καθεστώς, όμως το κράτος δεν σε ενοχλούσε, αν δεν αντιδρούσες σε κάτι. Οι πολίτες στα χρόνια του Άσαντ μπορεί να μην είχαν την ελευθερία όπως τη βιώνουμε εδώ στη Δύση, επικρατούσε ωστόσο ασφάλεια και ηρεμία. Γνώρισα πρώην φυλακισμένους αντίπαλους του καθεστώτος, άλλους για ποινικά αδικήματα κι άλλους για πολιτικές υποθέσεις (κυρίως άνδρες του PKK). Οι φυλακές, όπως μου διηγήθηκαν, ήταν σκληρές, οι συνθήκες διαβίωσης καθώς και η αντιμετώπιση των κρατουμένων, απάνθρωπη.
— Τι σε εντυπωσίασε περισσότερο όσο έζησες εκεί; Θα επέστρεφες, και με ποιες προϋποθέσεις; Θα παρακινούσες κι άλλους να το κάνουν;
Υπήρξαν πολλά πράγματα που με εντυπωσίασαν, όπως και πολλά που με απογοήτευσαν... Ο πόλεμος στη Συρία είναι μακρύς και αργός, μπορεί να μείνεις μήνες ολόκληρους άπραγος, χωρίς να ρίξεις ούτε τουφεκιά. Πρέπει να έχεις πολλή υπομονή για να αντέξεις αυτό το είδος πολέμου. Έπειτα, είναι ευθύνη μεγάλη το να προσπαθήσεις να «στρατολογήσεις» κάποιον... Όχι, δεν θα επέστρεφα, ούτε όμως θα κατηγορούσα εκείνον που θα πήγαινε ως εθελοντής. Η σαλαφιστική τρομοκρατία πρέπει να σταματήσει στη Μέση Ανατολή κι αυτό μας αφορά όλους!
— Τα σχέδιά σου στο εξής;
Εφόσον γύρισα σώος, θα ήθελα να φτιάξω τη ζωή μου και να κάνω οικογένεια. Μου αρέσει, ξέρεις, να αγωνίζομαι, δεν μεμψιμοιρώ. Χωρίς εμπόδια, δυσκολίες κι αγώνες τι νόημα θα είχε η ζωή μας; Στον καθένα μας δίνονται ευκαιρίες για να αγωνιστεί για έναν καλό σκοπό, κι ας μην είναι με το όπλο στο χέρι. Η ίδια η καθημερινή επιβίωση είναι ο μεγαλύτερος αγώνας, η σπουδαιότερη μάχη.
