«Ο ηγέτης μας για πάντα» ήταν το σύνθημα της δυναστείας Άσαντ, η οποία ανήλθε στην εξουσία της Συρίας με έναν συνδυασμό μεγαλομανίας και αλαζονείας, διαφθοράς και παράνοιας.
Ο Μπασάρ αλ Άσαντ ανέλαβε την εξουσία σε εκλογές χωρίς αντίπαλο το 2000, σε ηλικία 34 ετών, μετά τον θάνατο του πατέρα του Χαφέζ αλ Άσαντ - ο οποίος ανήλθε στην ηγεσία του κόμματος Μπάαθ και κατέλαβε την εξουσία το 1970, μετά την κατοχή τμήματος των Υψιπέδων του Γκολάν από το Ισραήλ στον πόλεμο του 1967. Ο προερχόμενος από μία φτωχή οικογένεια και άλλοτε αφανής Χαφέζ αλ Άσαντ, έγινε πρόεδρος της Συρίας τον επόμενο χρόνο, το 1971.
Ο νεότερος Άσαντ μεγάλωσε στη σκιά του πατέρα του, ενός συμμάχου της Σοβιετικής Ένωσης που κυβέρνησε τη Συρία για τρεις δεκαετίες και βοήθησε να προωθηθεί η μειονότητα των Αλαουιτών σε καίριες πολιτικές, κοινωνικές και στρατιωτικές θέσεις. Όπως και ο γιος που τον διαδέχθηκε, ο Χαφέζ αλ Άσαντ ανέχθηκε ελάχιστες διαφωνίες με την καταπίεση και την ακραία κρατική βία να είναι ευρέως διαδεδομένα. Το 1982 στην πόλη Χάμα -την οποία κατέλαβαν οι αντάρτες την προηγούμενη εβδομάδα- ο Χαφέζ αλ Άσαντ έβαλε τον στρατό και τις μυστικές υπηρεσίες του να σφάξουν χιλιάδες αντιπάλους του, τερματίζοντας μια εξέγερση υπό την ηγεσία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Μέχρι και σήμερα κανείς δεν γνωρίζει πόσες δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι θάφτηκαν και αφέθηκαν να σαπίσουν στα ερείπια της Χάμα.
Ο πρωτότοκος γιος του, ο Μπασέλ, πέθανε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1994 και το γεγονός αυτό άφησε τον Μπασάρ, έναν οφθαλμίατρο που σπούδασε στο Λονδίνο, να διαδεχθεί τον πατέρα του. Πολλοί στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ καλωσόρισαν τον Μπασάρ αλ Άσαντ ως έναν φρέσκο, νέο ηγέτη που θα μπορούσε να εγκαινιάσει ένα πιο προοδευτικό, μετριοπαθές καθεστώς στη Συρία. Η σύζυγός του Άσμα αλ Άσαντ, την οποία παντρεύτηκε το 2000, μια πρώην τραπεζίτης επενδύσεων συριακής καταγωγής που μεγάλωσε στο Λονδίνο, βοήθησε να αναδειχθεί αυτό το προφίλ.
Για τη Συρία, όλα άλλαξαν το 2011
Oι διαδηλώσεις με αίτημα τη δημοκρατία στο πλαίσιο της Αραβικής Άνοιξης, καταπνίγηκαν από τις δυνάμεις του Άσαντ. Η ένοπλη εξέγερση που ακολούθησε, τελικά μετατράπηκε σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, με πολλές φατρίες ανταρτών να υποστηρίζονται από περιφερειακούς παράγοντες με ανταγωνιστικές ατζέντες και τα αρχικά αιτήματα για μια νέα, πλουραλιστική διευθέτηση να επισκιάζονται σε μεγάλο βαθμό από εξτρεμιστικές τζιχαντιστικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας θυγατρικής της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους.
Ο Άσαντ επανέκτησε σταδιακά τον έλεγχο περίπου του 70% της Συρίας με την καθοριστική υποστήριξη πρωτίστως της Ρωσίας, αλλά και του Ιράν. Το καθεστώς Άσαντ διέπραξε αδιάκριτους βομβαρδισμούς εναντίον αμάχων, επιδόθηκε σε χημικό πόλεμο, βασανιστήρια, απαγωγές και δολοφονίες κρατουμένων. Οι τζιχαντιστές περιορίστηκαν βόρεια και βορειοδυτικά της χώρας, υπό την προστασία της Τουρκίας.
Ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας με περίπου 500.000 νεκρούς, σχεδόν 7 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένους πρόσφυγες και ακόμα 6 εκατομμύρια που εγκατέλειψαν τη χώρα, άλλαξαν τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης.
Η αστραπιαία πτώση του Άσαντ - χωρίς κρότο
Η πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ διήρκεσε λιγότερο από δύο εβδομάδες. Στις 27 Νοεμβρίου οι αντάρτες εξαπέλυσαν επίθεση στη βορειοδυτική Συρία, θεωρητικά ως αντίποινα για τον βομβαρδισμό ανταρτοκρατούμενων περιοχών. Κατέλαβαν το Χαλέπι, τη δεύτερη πόλη της Συρίας, στις 29 Νοεμβρίου και στη συνέχεια τη Χάμα στα νότια στις 5 Δεκεμβρίου. Δύο ημέρες αργότερα έφτασαν στη Χομς -την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας- και στις 8 Δεκεμβρίου, στη Δαμασκό.
Οι ξένοι σύμμαχοι του Μπασάρ αλ Άσαντ προσέφεραν μόνο συμβολική βοήθεια. Η Ρωσία πραγματοποίησε κάποιες διάσπαρτες αεροπορικές επιδρομές στη βόρεια Συρία, ενώ το Ιράν δήλωσε ότι θα στείλει πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Αλλά ο Άσαντ θα χρειαζόταν πολύ περισσότερα από αυτά για να αποκρούσει την επίθεση των ανταρτών - κάτι που δεν επιχείρησε καν, ο στρατός του δεν αντιστάθηκε.
Στις 6 Δεκεμβρίου η ρωσική πρεσβεία στη Δαμασκό είπε στους πολίτες της να εγκαταλείψουν τη Συρία όσο ακόμα μπορούν. Το Ιράν φέρεται επίσης να εκκένωσε μέρος του στρατιωτικού του προσωπικού.
«Αυτή η κατάρρευση είναι το άμεσο αποτέλεσμα της δυναμικής μας δράσης κατά της Χεζμπολάχ και του Ιράν, των κύριων υποστηρικτών του Άσαντ. Ξεκίνησε μια αλυσιδωτή αντίδραση» καυχήθηκε ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου. Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, ο Νετανιάχου είχε στείλει τον στενότερο σύμβουλό του στην εξωτερική πολιτική, τον Ρον Ντέρμερ, στη Μόσχα με ένα μήνυμα: να πει στον Άσαντ ότι αν δεν περιορίσει τους Ιρανούς, αν επιτρέψει στη Χεζμπολάχ να ανασυνταχθεί στη Συρία, αν δεν κλείσει τα σύνορα με τον Λίβανο για μεταφορές όπλων και μετρητών, «θα τον κυνηγήσουμε», σύμφωνα με τους Financial Times.
Η εύθραυστη ελπίδα για ένα ειρηνικό μέλλον στη Συρία
Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ, η ομάδα που είναι πιο άμεσα υπεύθυνη για την ανατροπή του Άσαντ, ανακοίνωσε ότι η νίκη δεν αποτελεί άδεια για να καταστρέψει τους θεσμούς του κράτους, ούτε για να ξεκινήσει ένα κύμα εκδίκησης κατά των Αλαουιτών γενικά. Κάθε μέρα που θα λαμβάνεται υπόψη αυτή η καθοδήγηση θα είναι ένα μήνυμα για τους υποστηρικτές του Άσαντ, οι οποίοι επέμεναν ότι η εναλλακτική λύση στην κυριαρχία τους ήταν μαζικές δολοφονίες τύπου Ισλαμικού Κράτους και η εγκαθίδρυση μιας αιμοσταγούς εκδοχής του νόμου της Σαρία. Αν οι αντάρτες κατοχυρώσουν στην πράξη την ανεκτικότητα και τα ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες, τους Αλαουίτες, τους Χριστιανούς, τους Κούρδους, τους Δρούζους και άλλες μειονοτικές ομάδες, τότε η Συρία θα ζήσει την πιο ρεαλιστική εκδοχή της ουτοπίας στην 50ετή πρόσφατη ιστορία της.
Όμως οι αμφιβολίες για ένα ειρηνικό αύριο στη Συρία και οι φόβοι για είναι βάσιμες Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ έχει επικεφαλής τον Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι. Την Παρασκευή 6 Δεκεμβρίου, ο Τζολάνι έδωσε συνέντευξη στο CNN και εμφανίστηκε περισσότερο ως μία πολιτική φυσιογνωμία. Αλλά είναι ο πρώην ηγέτης της Τζαμπχάτ αλ Νούσρα, του συριακού παρακλαδιού της αλ Κάιντα που λειτουργούσε ως ελαφρώς λιγότερο κακός δίδυμος του ISIS. Η Νούσρα ήταν, όπως και το ISIS, μια τζιχάντ-σαλαφιστική οργάνωση - που σημαίνει ότι ακολουθούσε μια κυριολεκτική ανάγνωση των ισλαμικών κειμένων σε σουνιτική παράδοση, αντιμετώπιζε εχθρικά τους μη σαλαφιστές μουσουλμάνους και θεωρούσε υποχρεωτική την προώθηση αυτού του οράματος του Ισλάμ μέσω της βίας.
Το καλύτερο που θα μπορούσε να πει κανείς για τη Νούσρα στις πρώτες μέρες της ήταν ότι, σε αντίθεση με το ISIS, δεν θεωρούσε τις θεολογικές διαφορές λόγους για άμεσο θάνατο. Το ISIS σκότωνε τους σιίτες όπου τους έβρισκε, καθυστερώντας μόνο όσο χρειαζόταν για να στήσουν οι ομάδες των μέσων μαζικής ενημέρωσης τις κάμερες και τον φωτισμό ακριβώς έτσι, ώστε να καταγράψουν την «ευλογημένη» αιματοχυσία για ένα παγκόσμιο κοινό, συχνά σε live μετάδοση. Η Νούσρα έδινε προτεραιότητα στη θεολογία πολύ λιγότερο, ενώ εξακολουθούσε να εκτελεί ανθρώπους δημοσίως, να απαγάγει, να βιάζει.
Το 2016, ο Τζολάνι αποσχίστηκε από την Αλ Κάιντα επιζητώντας κυρίως θεσμική ανεξαρτησία, όχι επειδή διαφωνούσε με την τρομοκρατική οργάνωση που για χρόνια υπηρετούσε με τόση υπερηφάνεια. «Ευχαριστούμε τους διοικητές της Αλ Κάιντα. Η ευγενής στάση τους σχετικά με τα οφέλη της τζιχάντ θα καταγραφεί στα χρονικά της ιστορίας» ανέφερε, όταν ανακοίνωσε την αποχώρησή του. Από τότε έχουν περάσει οκτώ χρόνια και έγκριτοι δημοσιογράφοι και αναλυτές έχουν καταγράψει την απομάκρυνση του Τζολάνι από τον τζιχαντισμό.
Η αποκήρυξη μιας ολοκληρωτικής ιδεολογίας έγινε από τον 43χρονο σήμερα Τζολάνι χωρίς ιδιαίτερες λεπτομέρειες. ΗΠΑ, Ρωσία και ΟΗΕ θεωρούν Τζολάνι τρομοκράτη και τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ τρομοκρατική οργάνωση. Οι στενοί δεσμοί του με την Τουρκία και το Κατάρ ενοχλούν τις αραβικές δυνάμεις που θέλουν να περιορίσουν τη ζώνη επιρροής τους. Με τόσο διχασμό εντός και εκτός Συρίας, η συναίνεση για ένα ειρηνικό μέλλον φαντάζει δύσκολη, αλλά όχι αδύνατη.
