«Πώς θα παίξετε στην Ελλάδα; Έχει μείνει κανένα θέατρο όρθιο;», ρωτούσαν έκπληκτοι οι φίλοι του τον διάσημο εικαστικό και σκηνοθέτη Ουίλιαμ Κέντριτζ στην πατρίδα του, τη Νότια Αφρική. «Νομίζουν ότι πήγαινα στη Βηρυτό του 1976 και ότι έχουν καεί τα πάντα και οι άνθρωποι είναι στους δρόμους, καταστρέφοντας». Του χρειάστηκαν μερικές ώρες για να διαπιστώσει ότι η Ελλάδα είναι ακόμα όρθια και ότι ο κόσμος αγωνίζεται και αγωνιά για την επόμενη ημέρα μεν, αλλά θα δει και την παράστασή του. «Νιώθω πολύ ιδιαίτερα που θα παρουσιάσω αυτή μου τη δουλειά στην Αθήνα μια τέτοια εποχή. Όχι λόγω της κρίσης. Νιώθω προνομιούχος που βρίσκομαι εδώ, με τα μεγάλα κοινωνικά και άλλα ερωτήματα να πλανώνται στον αέρα».
Καθισμένος σε ένα ορθογώνιο μεγάλο τραπέζι του εστιατορίου Hytra στον 6ο όροφο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, όπου θα ανεβάσει το οπερατικό του πολυθέαμα Refuse the Ηour, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε ως εγκατάσταση/installation στην Documenta 13 στο Κάσελ με τον τίτλο The refusal of time, μιλάει για το έργο του και απαντάει σε ερωτήσεις σε μια ομαδική, κλειστή συνέντευξη. Ήδη αισθάνεται οικειότητα και λέει και ξαναλέει στις υπεύθυνες κυρίες της Στέγης πόσο καλή ιδέα ήταν να καθίσουμε όλοι μαζί γύρω από ένα τραπέζι.
«Το έργο ξεκινάει από έναν ελληνικό μύθο, τον οποίο μου αφηγήθηκε ο πατέρας μου όταν ήμουν οκτώ χρόνων. Πρόκειται για την ιστορία του Περσέα που σκότωσε τη Μέδουσα, αν και εμένα με ενδιέφερε ο χρησμός ότι μια μέρα θα σκότωνε τον παππού του, η μοίρα που είναι αδύνατον να της ξεφύγεις, το πόσο παγιδευμένοι είμαστε, αν και κατά πόσο μπορούμε να ορίσουμε τη ζωή μας, το ότι νομίζουμε ότι μπορούμε, αλλά είναι αδύνατο. Ξεκινάει από τον μύθο και καταλήγει στη "μαύρη τρύπα", δηλαδή στη σύγχρονη επιστήμη που μιλάει για την κοσμολογία, τη βαρύτητα και τον χωροχρόνο ως μεταφορά και περιγραφή του θανάτου. Για την κατάσταση που κάθε ανάμνηση, κάθε ίχνος, κάθε σκέψη εξαφανίζεται στο σκοτάδι, καταπίνεται από τη δεξαμενή της βαρύτητας. Όταν ξεκίνησα, αυτό που ήθελα ήταν να μιλήσω για τον χρόνο και να προσπαθήσω να τον περιγράψω, να τον οπτικοποιήσω». Ο Νοτιοαφρικανός καλλιτέχνης Κέντριτζ, γόνος ισχυρής οικογένειας λιθουανοεβραϊκής καταγωγής -ο πατέρας του ήταν συνεργάτης του Μαντέλα- ξεκίνησε ως ηθοποιός με σπουδές στο Παρίσι, για να το εγκαταλείψει σύντομα και να στραφεί στις Καλές Τέχνες. Είναι διάσημος για τα σχέδιά του από κάρβουνο, τα οποία έχουν πια εξελιχθεί σε ιδιοφυή, μικρού μήκους κινούμενα σχέδια animation, ενώ παράλληλα σκηνοθετεί όπερα, εκμεταλλευόμενος όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή του. Η παράσταση που φέρνει στην Αθήνα είναι μια απόπειρα ίσως σχετικά με την κατεύθυνση προς την οποία μπορεί να εξελιχθεί η όπερα στον 21ο αιώνα; «Χρειάστηκαν 18 μήνες προετοιμασίας μέσα στο στούντιό μου και έξι εβδομάδες προβών. Όλα ξεκίνησαν μέσα από συζητήσεις με τον Αμερικανό φυσικό και ιστορικό της φυσικής Πίτερ Γκάλισον. Αλλά δεν με ενδιέφερε τόσο το επιστημονικό κομμάτι όσο το πώς σκεφτόμαστε και εκλογικεύουμε την έννοια του χρόνου. Όσο πιο κοντά πήγαινα προς την επιστημονική εξήγηση, τόσο πιο πολύ πλησίαζα τη μεταφορά. Το έργο μιλάει για τις αλλαγές που έχουν συμβεί σε σχέση με τον τρόπο που ερμηνεύουμε τον χρόνο, από τον Νεύτωνα που είδε τον χρόνο ως ένα ρολόι του σύμπαντος μέχρι την απόπειρα του 19ου αιώνα να ενώσει τον χρόνο, να συγχρονίσει όλα τα ρολόγια. Ήταν η απαρχή της παγκοσμιοποίησης. Ξαφνικά, έπρεπε όλα τα ρολόγια να συντονιστούν ώστε να αποφευχθούν οι συγκρούσεις των τρένων. Στο τρίτο μέρος της παράστασης έχουμε τον χρόνο όπως ορίζεται μετά τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, όταν πια κάθε άνθρωπος έχει στη διάθεσή του ένα ρολόι και η ενοποιημένη ώρα εξαφανίζεται, ενώ εμφανίζεται η "μαύρη τρύπα"».
Όπερα σκηνοθετεί τα τελευταία 15 χρόνια, με τη δική του οπτική. Η πιο πρόσφατη εργασία του βασίζεται στην όπερα του Σοστακόβιτς Η Μύτη, η οποία με τη σειρά της βασίζεται σε έργο του Γκόγκολ που ο Τσέχωφ θεωρούσε ό,τι πιο σημαντικό είχε γραφτεί στην εποχή τους. «Η Μύτη είναι ένα έργο που αποτέλεσε την αφορμή για να γίνει μια σειρά από πρότζεκτ. Ξεκίνησε ως παράσταση, αλλά εδώ και τρία χρόνια έχει γίνει αφορμή για έρευνα που αφορά τον ρωσικό κονστρουκτιβισμό, το παράλογο, τον Γκόγκολ. Έτσι οδηγήθηκα σε οκτώ φιλμ, σε γλυπτά, σε μελάνια. Όταν ξεκινούσα το έργο που θα δείτε στην Αθήνα, δεν ήξερα ότι ετοίμαζα όπερα. Νόμιζα ότι ετοίμαζα μια σειρά προβολών. Μέχρι που ο μουσικός μου, Φίλιπ Μίλερ, μου είπε "καταλαβαίνεις τι κάνουμε; Μια όπερα επάνω σε μια φωνή που αφηγείται". Εν τέλει, η διάλεξη για τον χρόνο έγινε λιμπρέτο», εξηγεί, έχοντας δίπλα του τον επίσης Νοτιοαφρικανό συνθέτη. Είναι η πρώτη φορά που εμφανίζεται επί σκηνής ο ίδιος δίπλα στους ερμηνευτές και νιώθει λίγο αμήχανα, καθώς, όταν εγκατέλειψε τη σχολή Jacques Lecoq στο Παρίσι, ήταν βέβαιος ότι ήταν τελείως ακατάλληλος για ηθοποιός. «Αν δω τον εαυτό μου ως ηθοποιό, θα είναι μια καταστροφή!», ομολογεί και γελάει. «Προτιμώ να σκέφτομαι ότι δίνω μια διάλεξη παρά ότι παίζω. Όσο πιο πολύ θυμίζει διάλεξη, τόσο το καλύτερο, αλλιώς παραπαίει. Ένας λόγος που αποφάσισα να κάνω την όπερα αυτή είναι γιατί ήθελα πολύ να συνεργαστώ με μια περίφημη Νοτιοαφρικανή χορεύτρια, την Νταντά Μασίλο. Η ιδέα της κίνησης του ανθρώπινου σώματος είναι ακόμα ένας τρόπος να ερμηνεύσεις τον χρόνο. Όταν ο Γαλιλαίος έκανε το πείραμά του στον πύργο της Πίζας, χρησιμοποίησε το χέρι του ως ρολόι, μέτρησε τον χρόνο με τους παλμούς του. Έτσι και οι κινήσεις του σώματός μας, η εγρήγορση, η χαλάρωση, ο έλεγχος που του ασκούμε, έχουν να κάνουν με το πέρασμα του χρόνου, όπως και με τη μουσική. Και όλη αυτή η έρευνα μέσα στο στούντιο, ο χορός, η μουσική, η κίνηση, κατέληξαν σε μια σκηνική παρουσίαση που στην ουσία είναι ένα δοκίμιο. Το έχουμε χωρίσει σε επτά διαλέξεις που εναλλάσσονται και διακόπτονται από εφευρέσεις, τραγούδι, χορό, μουσική». Επί σκηνής δεκατρείς άνθρωποι, επτά μουσικοί, τέσσερις τραγουδιστές, η χορεύτρια Μασίλο και ο ίδιος ο Κέντριτζ να κάνει διάλεξη, και μια σειρά από όργανα (τρομπόνι, τρομπέτα, βιολιά, και άλλες επινοημένες μηχανές). Τον ρωτάω με ποια ιδιότητά του νιώθει πιο άνετα. «Θα τρελαινόμουν αν έλεγα ότι θα κάνω μόνο animation ή μόνο σχέδια ή μόνο σκηνοθεσία όπερας. Έχω απόλυτη ανάγκη από τον ρυθμό και το κοινό. Πρώτα είμαι μόνος στο στούντιο, ανακαλύπτοντας πράγματα, μετά έρχονται οι συνεργάτες, τέλος το κοινό».
σχόλια