photo Robert Mapplethorpe
Λέμε συνήθως πως ο καλλιτέχνης είναι ένα πρόσωπο ρομαντικό. Όμως ο ρομαντισμός εμφανίζεται μόλις στις αρχές του 18ου αιώνα σαν αντίδραση στον κλασικισμό και την ιδεοκρατία, που τα θέλει όλα μετρημένα και λογικά. Η τέχνη, όμως, δεν γεννήθηκε μαζί με τον ρομαντισμό και απ'τον ρομαντισμό. Η αρχαία ελληνική τέχνη, για παράδειγμα, ουδεμία σχέση έχει με τον ρομαντισμό, αυτό είναι αυτονόητο.
Ο ρομαντισμός σαν αισθητικό και φιλοσοφικό κίνημα περιστρέφεται γύρω απο δύο άξονες: τη φύση και το εγώ. Η φύση εδώ νοείται σαν ένα υπέρτατο έργο τέχνης. Ο Θεός αναπαράγει συνέχεια τη φύση και γι'αυτό είναι πάντα ζωντανή και "φρέσκια". Για τους ρομαντικούς, ο καλλιτέχνης-δημιουργός δεν μπορεί παρά να είναι μέρος της φύσης. Και απελευθερώνοντας τη δική του φύση δεν μπορεί παρά να χαθεί μέσα στο άπειρο Σύμπαν.
Η δύναμη του ρομαντισμού ήταν πραγματικά εκρηκτική και οι επιδράσεις του δεν σταμάτησαν ποτέ, κυρίως στη μεταφυσική παραλλαγή του. Ο ρομαντισμός δίνει στον καλλιτέχνη μια αξία και μια δύναμη που ούτε να την ονειρευτεί δεν θα μπορούσε προηγουμένως. Ο Μπετόβεν, που πατάει με το ένα πόδι στον κλασικισμό και με το άλλο στον ρομαντισμό, γίνεται το σύμβολο του ελευθερωτή ενώ ο Βάγκνερ, ο μέγιστος των ρομαντικών και όχι μόνο στη μουσική, λατρεύεται και σήμερα στο Μπαϋρόιτ σαν ημίθεος.
Κανένας κανόνας, καμιά δέσμευση δεν μπορούν να κρατήσουν τον ρομαντικό μπροστά στην επιθυμία για έκφραση. Η ηθική εδώ υποτάσσεται στην αισθητική και ο νόμος του καλλιτέχνη θα γίνει υπέρτατος νόμος. Όλα επιτρέπονται για τον καλλιτέχνη, τον πραγματικά λεύτερο απο κάθε σύμβαση.
Ο Αρθούρος Σοπενχάουερ, ο μέγιστος των ρομαντικών φιλοσόφων, στο "Ο κόσμος σαν βούληση και σαν παράσταση" τίθεται σαφώς με τη μεριά της παράστασης και εναντίον της βούλησης, που τη θεωρεί σαν την κύρια πηγή της ανθρώπινης δυστυχίας. Κατά την αισθητική θεώρηση, δηλαδή το κοίταγμα του σύμπαντος κόσμου μέσα απ' το διαλυμένο στον κόσμο εγώ, αισθανόμαστε ενωμένοι με τα αντικείμενα και το βασανιστικό εγώ επιτέλους "ακυρώνεται". Κατά τον Σοπενχάουερ και κατά τον μαθητή του Βάγκνερ, η θεώρηση μας κάνει σοφότερους. Άλλωστε, τούτη η ανάγκη για θεώρηση είναι που εμπνέει τον Βάγκνερ στην προσπάθειά του για ενοποίηση όλων των τεχνών στα λυρικά του δράματα. Η ένωση με το Σύμπαν δεν μπορεί παρά να αρχίζει με την ένωση όλων των τεχνών σε μία.
Οι ναζί θα εκμεταλλευτούν με τον γελοιοδέστερο τρόπο και τον Σοπενχάουερ και τον Βάγκνερ, όπως και ολόκληρο το ρομαντικό κίνημα. Και θα επεκτείνουν τη βεβήλωση και στον ημιρομαντικό και ημικλασικιστή Νίτσε. Τους βολεύει πολύ η διόγκωση και το χάσιμο του εγώ μέσα στο Σύμπαν, που πρεσβεύει ο ρομαντισμός. Ο οποίος, παρά την κολοσσιαία προσφορά του στην τέχνη, συχνά γίνεται άκρως επικίνδυνος μ'αυτα τα σούρτα φέρτα απο το εγώ στο Σύμπαν. Καμιά φορά μάλιστα το υπερδιογκωμένο εγώ παίρνει τη θέση του Σύμπαντος.
Μ'αυτά και μ'άλλα ρομαντικά, ο "ρομαντικός" Χίτλερ κάνει τη μακάβρια εμφάνισή του. Ο φασισμός και ο ναζισμός είναι οι ακραίες μορφές του πολιτικού ρομαντισμού, δηλαδή της φιλοσοφικής, πολιτικής, κοινωνικής και αισθητικής άποψης σύμφωνα με την οποία ο υπέρτατος νόμος για το εγώ είναι αυτός που εκπορεύεται απο το ίδιο το εγώ, που όντας μέρος της φύσης δεν μπορεί παρά να ενεργεί τυφλά και ανεξέλεγκτα.
Και ναι μεν στην τέχνη τούτες οι εκρήξεις του εγώ μπορεί να καταλήξουν σε ένα σπουδαίο έργο, όμως στην πολιτική δεν μπορεί παρά να καταλήξουν στην καταστροφή, κυρίως όταν καταφέρεις να πείσεις τον εξαθλιωμένο πως, αν και ολικά ασήμαντος, είναι ένα τόσο σημαντικό πρόσωπο όσο και τα όντως σημαντικά πρόσωπα μιας φυλής "über alles", της οποίας αποτελεί μόριο διαλυμένο μέσα στην προνομιούχο φυλετική ολότητα, που του μεταγγίζει τα προνόμιά της και τον κάνει να μην αισθάνεται την ασημαντότητά του. Ο φασισμός και ο λαϊκισμός είναι σχεδόν συνώνυμα.
Βασίλης Ραφαηλίδης, Στοιχειώδης Αισθητική
photo Helmut Newton
σχόλια